Tímarit hjúkrunarfræðinga - 01.10.2014, Blaðsíða 58

Tímarit hjúkrunarfræðinga – 3. tbl. 90. árg. 201454
Konurnar urðu fyrir vanrækslu, stöðugum aðfinnslum, niður­
lægingu og ofbeldi og fannst þær ekki elskaðar. Rannsóknir
hafa sýnt að vanræksla í æsku getur verið útbreidd meðal fólks
með geðröskun (Conroy o.fl., 2009; Muenzenmaier o.fl., 1993)
og ofbeldi og ill meðferð í æsku geta aukið hættu á geðröskun
seinna á lífsleiðinni (Conroy o.fl., 2009; Keyes o.fl., 2012).
Skortur á stuðningi í æsku og lítið tengslanet á
fullorðinsárum
Þegar konurnar urðu fyrir áföllum í æsku reyndu margar þeirra
að segja frá en ekki var hlustað á þær. Fyrir börn, sem lenda
í áföllum, skiptir máli að hafa góða aðstandendur ásamt því
að geta unnið úr áfallinu (Dyregrov, 2010). Tvær kvennanna
lýstu einnig mikilli óreglu á heimilinu og flestar þeirra lýstu
harðri lífsbaráttu foreldranna. Kemur það heim og saman
við umfjöllun Freydísar Jónu Freysteinsdóttur (2005) um að
fátækt foreldra, þunglyndi og lítill félagslegur stuðningur geti
dregið úr verndandi þáttum sem eru barninu nauðsynlegir
til að takast á við áföll. Rannsóknir benda til þess að konur
með langvinna áfallastreituröskun vegna ofbeldis finnist
þær síður fá stuðning en karlar og getur það einnig útskýrt
aukna áhættu kvenna að þróa með sér áfallastreituröskun
í kjölfar ofbeldis (Andrews o.fl., 2003). Samspil áfalla og
djúps þunglyndis veldur því einnig að einstaklingur sýnir
minni tilfinningaleg viðbrögð og það getur aftur leitt til minni
stuðnings (Kwako o.fl., 2011).
Langvinn áhrif áfalla á heilsufar og bjöguð bjargráð
Konurnar í rannsókninni fundu ekki aðeins fyrir vanlíðan
heldur bjuggu þær einnig við skerta heilsu, bæði andlega og
líkamlega, ásamt því að finna til þreytu við að takast á við
daglegt líf. Sambærilegar niðurstöður komu fram hjá Calhoun
o.fl. (2009) um áhrif áfalla þar sem þolendur telja heilsu sína
ekki góða og glíma jafnframt við langvinnan heilsufarsvanda.
Margar kvennanna höfðu hugleitt sjálfsvíg og gert tilraunir til að
svipta sig lífi og sumar kvennanna í rannsókninni sögðust hafa
gripið til víns, matar eða vímuefna til að forðast slæma andlega
líðan. Úrræði kvennanna samræmast niðurstöðum rannsókna
Danielson o.fl. (2010) og O’Hare o.fl. (2010), ásamt megindlegri
rannsókn O’Hare o.fl. (2006) á tölvugögnum 276 skjólstæðinga
geðheilsumiðstöðvar. Í rannsókn O’Hare og Sherrer (2009)
kemur jafnframt fram að langvarandi áhættuhegðun hefur
áhrif á tengsl milli langvinnra áfalla og hversu alvarleg einkenni
áfallastreituröskunar eru.
Allar konurnar fengu geðgreiningu eftir að þær höfðu lent í
endurteknu ofbeldi en líklegra er að einstaklingar með djúpt
þunglyndi og geðrofseinkenni hafi verið beittir kynferðisofbeldi
eða líkamlegu ofbeldi í æsku fremur en einstaklingar með djúpt
þunglyndi án geðrofseinkenna (Gaudiano og Zimmerman,
2010). Mueser o.fl. (2010) benda aftur á móti á að geðrof og
meðferð við því geti valdið áfalli en mikilvægt sé að skoða sögu
einstaklingsins varðandi áföll. Konurnar í rannsókninni áttu það
sameiginlegt að ekki hafði náðst að vinna úr líðan þeirra en það
er í samræmi við ýmsar aðrar rannsóknarniðurstöður (Calhoun
o.fl., 2009; Grubaugh o.fl., 2011; Lommen og Restifo, 2009;
Meade o.fl., 2009; Mowlds o.fl., 2010).
Vantar markvissari stuðning í heilbrigðiskerfinu
Konurnar höfðu flestar verið í samskiptum við geðheilbrigðiskerfið
vegna andlegrar vanlíðanar og allar verið í samskiptum
við almenna heilbrigðiskerfið með ýmis líkamleg vandamál.
Sambærilegar niðurstöður er að finna í megindlegri rannsókn
Lommen og Restifo (2009) á 33 einstaklingum en hún sýndi
að áföll eru vanskráð í heilsufarsskýrslum einstaklinga með
alvarlega geðsjúkdóma. Í rannsókn þeirra voru aðeins 4%
skráð með áfallasögu þó svo að 97% þátttakenda hefðu lent
í að minnsta kosti einu áfalli á lífsleiðinni. Svipaðar niðurstöður
má sjá í rannsókn Cusack o.fl. (2006) þar sem skráning á
áfallastreituröskun sýndi að einungis 28% þátttakenda voru
með skráða áfallasögu þó svo að 87% hefðu sagt frá því
að hafa lent í áföllum. Konurnar í rannsókninni fundu að ef
þær tjáðu sig um áföll við heilbrigðisstarfsfólk var þeim ekki
boðin viðeigandi hjálp til að vinna úr líðan sinni til dæmis með
tilfinningatjáningu og ­úrvinnslu. Þeim var ekki heldur boðin hjálp
við tilfinningaúrvinnslu í almenna heilbrigðiskerfinu. Samræmist
þetta niðurstöðum í rannsókn Sigrúnar Sigurðardóttur og
Sigríðar Halldórsdóttur (2009) þar sem þátttakendur höfðu
aftur og aftur leitað sér aðstoðar í heilbrigðiskerfinu en ekki
fengið viðeigandi hjálp. Samkvæmt ársskýrslu Stígamóta frá
árinu 2011 höfðu 39% þolenda ofbeldis ekki rætt við fagfólk
um ofbeldið sem þeir urðu fyrir en Foa o.fl. (2000, 2009) benda
á að mikilvægt sé að grípa snemma inn í með viðeigandi hjálp
til að fyrirbyggja langvarandi afleiðingar áfalla. Því fyrr sem
gripið er inn í því minni líkur eru á að ástandið verði langvinnt.
LOKAORÐ
Konur, sem hafa orðið fyrir áföllum vegna endurtekins ofbeldis
og verið greindar í kjölfarið með geðröskun, eru tvímælalaust
hópur sem nauðsynlegt er að gefa meiri gaum í framtíðinni.
Rannsóknin vekur einnig upp spurningar um hvort áföll vegna
endurtekins ofbeldis séu falinn vandi í þessum hópi og geti því
haft þýðingu fyrir umönnun og stuðning við konur sem eru með
geðrænan vanda. Mikilvægt er að koma af stað umræðu, auka
skilning og dýpka þekkingu á áhrifum áfalla vegna endurtekins
ofbeldis á kvíða og þunglyndi. Hjúkrunarfræðingar og annað
heilbrigðisstarfsfólk, sem vinnur með konum með geðræn
vandamál, eru stéttir sem mikilvægt er að þekki einkenni
og áhrif sálrænna áfalla vegna endurtekins ofbeldis. Með
aukinni vitneskju er einnig hægt að grípa snemma inn í og
koma þannig hugsanlega í veg fyrir langvarandi vanlíðan, að
sjúkdómar hljótist af eða að sjúkdómar versni sem þegar eru
til staðar. Að lokum, þar sem þátttakendur okkar voru aðeins
konur er þörf á að rannsaka reynslu karla af sama fyrirbæri til
að skilja fyrirbærið í heild sinni.
Þakkir
Þátttakendur í rannsókninni voru átta hugrakkar konur sem hafa
reynt fjölmargt í lífi sínu en hleyptu eigi að síður rannsakanda
óhikað þangað inn til að tjá sig um lífsreynslu sína og geta
þannig orðið öðrum að liði. Höfundar þakka þeim fyrir framlag
þeirra og þátttöku, án þeirra hefði rannsóknin ekki orðið að
veruleika. Einnig eru þakkir færðar yfirmönnum Heimaþjónustu
Reykjavíkur er gáfu leyfi fyrir rannsókninni, starfsmönnum