Tímarit hjúkrunarfræðinga - 01.10.2010, Blaðsíða 29

Tímarit hjúkrunarfræ›inga – 4. tbl. 86. árg. 2010 25
aldraða þurfi að vera fjölbreytt og taka mið af þörfum
einstaklingsins fremur en að einstaklingurinn þurfi að laga þarfir
sínar að fyrirfram tilbúnu kerfi. Samhliða þessu hafa menn
bent á að ekki sé hægt að búa til eina stóra kenningu um
aldraða þar sem þeir séu jafn margvíslegir og allir aðrir hópar
samfélagsins (Jón Björnsson, 1996a).
Hjúkrunarheimili eru algengasta form stofnanadvalar aldraðra
hér á landi en hvernig eru þau skilgreind? Fyrir skömmu
var málaflokkurinn „málefni aldraðra“ sem heild fluttur úr
heilbrigðisráðuneyti yfir í félags­ og tryggingamálaráðuneyti. Má
líta á það sem lið í þeirri þróun að líta á öldrunarþjónustu sem
félagslega aðstoð við tiltekinn samfélagshóp en ekki að öldrun
sé skilgreind sem sjúkdómur í sjálfu sér. Hjúkrunarheimilin
tilheyrðu hins vegar áfram heilbrigðisráðuneyti og voru þannig
skilgreind sem sjúkrastofnanir. Nú áforma stjórnvöld að flytja
einnig hjúkrunarheimilin undir það ráðuneyti sem fer með
málefni aldraðra. Þetta hefur vakið upp talsverðar umræður
og efasemdir og meðal annars verið mótmælt af stjórn
Félags íslenskra hjúkrunarfræðinga. (Nú er verið að sameina
heilbrigðis­ og félagsmálaráðuneyti en það leysir augljóslega
hinn formlega vanda þessa máls.) Þetta bendir til þess að það
sé nokkuð almennt viðhorf í samfélaginu að hjúkrunarrými eigi
að vera sjúkrapláss fremur en búsetuúrræði. Rökin eru þá
gjarnan að íbúar á hjúkrunarheimilum séu veikir og þróunin sé
að þeir verði veikari. Það er alveg rétt en ekki virðist þó sjálfgefið
að heilbrigðisþjónusta á hjúkrunarheimilum þurfi að versna við
það að skilgreina þau sem búsetuúrræði, eins og til dæmis FÍH
óttast. Færa má að því rök að það sé mikilvægt fyrir lífsgæði
þeirra sem búa á hjúkrunarheimili, að það sé heimili þeirra
fremur en stofnun og það að skilgreina það sem félagslegt
búsetuúrræði sé skref í þá átt. Auk þess er það æskilegt að
málefni aldraðra séu á einni hendi. Félagsmálaráðuneytið hefur
raunar mótað þá stefnu að öll þjónusta við aldraða færist yfir til
sveitarfélaga ekki síðar en 2012. Þetta er í samræmi við óskir til
dæmis Landssambands eldri borgara (Margrét Margeirsdóttir,
2007).
Sjálfræði á stofnunum
Þær kannanir sem hafa verið gerðar um viðhorf aldraðra
sýna að þeir óska yfirleitt að dvelja á eigin heimili til æviloka
ef heilsa leyfir (Ástríður Stefánsdóttir og Vilhjálmur Árnason,
2004; Sigríður Jónsdóttir, 1997). Reynsla höfundar bendir til
að nokkur hópur aldraðra óski fremur að dvelja í umhverfi þar
sem nýtur sólarhringsþjónustu þótt þessir einstaklingar séu
líkamlega færir til að dvelja heima. Helstu orsakir þess eru
öryggisleysi og einmanaleiki. Sama sjónarmið hefur komið fram
hjá Vistunarmatsnefnd höfuðborgarsvæðisins (Pálmi Jónsson
o.fl., 2010).
Hvernig sem þessu er varið er alltaf einhver hópur aldraðra
sem þarf á vistun á dvalar­ eða hjúkrunarheimilum að halda.
Slíkt skerðir frelsi en einnig geta komið til ýmsar reglur í
þjónustuíbúðum eldri borgara sem skerða athafnafrelsi miðað
við það sem gera má ráð fyrir í sjálfstæðri búsetu. Til dæmis er
algengt að þar sé dýrahald bannað sem má virðast harkalegt
þar sem margir telja gæludýrahald mikilvægt fyrir vellíðan
aldraðra og fleiri með skerta færni.
Í könnun Ástríðar Stefánsdóttur og Vilhjálms Árnasonar (2004)
var unnið út frá því að sjálfræði fæli í sér að vera laus undan
þvingunum, að þekkja valkosti sína og aðstæður og að breyta í
samræmi við eigið gildismat. Jafnframt var sett fram sú tilgáta að
þættir eins og skert færni, viðhorf til aldraðra og stofnanareglur
gætu ógnað þessu sjálfræði aldraðra sem búa á stofnunum. Í
könnuninni svara 40 einstaklingar sem búa í hjúkrunarrýmum á
fimm öldrunarstofnunum spurningum sem lúta að þessu. Margt
í svörunum endurspeglar það að öldruðum Íslendingum er ekki
tamt að gera miklar kröfur, þannig segjast 63% aðspurðra ekki
ráða baðtíma né hvort þau fari í kerbað eða sturtu en þegar
spurt er hvort viðkomandi myndu vilja ráða meiru um þetta
mjög svo persónulega atriði svara 86% því neitandi.
Þarfir starfsmanna og stofnana
Könnun þeirra Vilhjálms og Ástríðar sýnir að íbúarnir ráða ýmsu
um þá þætti sem auðvelt er að sveigja að þörfum stofnunarinnar
svo sem fótaferðartíma og svefntíma. Höfundi þessarar greinar
finnst raunar líklegt að sjálfræði um þetta atriði hafi aukist mjög
á seinni árum þar sem starfshættir í hjúkrun hafa færst í átt að
einstaklingshæfðri umönnun í stað verkhæfðrar. Um 1980 var það
ÚTFARARSTOFA
KIRKJUGARÐANNA
Vesturhlíð 2 • Fossvogi • Sími 551 1266 • www.utfor.is
REYNSLA • UMHYGGJA • TRAUST
Önnumst alla þætti útfararinnar
Þegar andlát ber að höndum
Arnór L. Pálsson
framkvæmdastjóri
Ísleifur Jónsson
útfararstjóri
Frímann Andrésson
útfararþjónusta
Svafar Magnússon
útfararþjónusta
Hugrún Jónsdóttir
útfararþjónusta
Guðmundur Baldvinsson
útfararþjónusta
Þorsteinn Elísson
útfararþjónusta
Ellert Ingason
útfararþjónusta