Þjóðmál - 01.06.2010, Blaðsíða 112

110 Þjóðmál SUmAR 2010
að fjalla um eftirfarandi atriði, sem lesa mátti
úr tilgreindum upplýsingum:
1) Tap félagsins á árinu 1984 og fyrstu 8
mánuði 1985 nam meiru en sem svarar þre­
faldri upphæð hlutafjár, sem safnað var á því
sama ári . Með því hlutafjárátaki, sem sagt var
að hefði tekist vonum framar, átti að „berjast
til þrautar,“ eins og það var orðað .
2) Skuldir umfram eignir voru orðnar nærri
fjórum sinnum hærri fjárhæð en bankaeftirlit­
ið mat skip félagsins í september 1985 . Skip in
voru meginhluti áþreifanlegra eigna félags ins,
en þau féllu mjög í verði á þessum tíma vegna
alþjóðlegrar kreppu í fragtsiglingum .
3) Hlutafé, sem safnað var á árinu, var aflað
þannig, að hluthafar skrifuðu undir skuldabréf .
Þeir lögðu ekki fram krónu í reiðufé í þessu
skyni .
4) Yfirfarin rekstraráætlun félags á nýrri
kenni tölu með umtalaðri hlutafjáraukningu
sýndi áframhaldandi tap .
Hvaða áhrif hefði það haft á ályktanir og
niðurstöður sagnfræðinganna, ef þeir hefðu
kannað þessar upplýsingar fræðilega og greint
frá þeirri staðreynd í bókunum, að Hafskip var
gjaldþrota í byrjun desember 1985? Í fyrsta lagi
hefði kafli um þá kjarnaspurningu í bókunum
varla átt þar heima, hvort Hafskip hafi í raun
orðið gjaldþrota . Í öðru lagi væri fjarstæða að
gera því skóna, að hluthafar Hafskips gætu
auðveldlega þrefaldað hlutafjárframlög sín
og rekið fyrirtækið áfram á nýrri kennitölu .
Í þriðja lagi hefðu upplýsingarnar sýnt, að
umtalað stóraukið hlutafé nægði ekki til að
mæta tapi, sem þegar var orðið á félaginu
í desember 1985 og í fjórða lagi hefðu varla
verið rök fyrir því að ásaka bankastjórana um
að „knýja“5 fyrirtæki í þrot, sem var þegar
augljóslega gjaldþrota eða stjórn þess neyðst til
að óska eftir gjaldþroti vegna þess að það „nyti
ekki lengur stuðnings viðskiptabanka síns“ .6
Þannig hníga gild rök að því, að bækurnar
hefðu byggst á allt öðrum forsendum og
innsýn, ef höfundarnir hefðu tekið fræðilega
á því grundvallartriði, hvernig fjárhag og að­
5 Hafskip í skotlínu, bls . 219 .
6 Afdrif Hafskips í boði hins opinbera, bls . 195 .
stöðu Hafskips var háttað síðustu rekstrarár
þess og sérstaklega á þessum „drungalegu des­
ember dögum“7 1985, eftir að mistókst að selja
fyrirtækið í rekstri . Fyrrnefnd greining var ekki
gerð . Ég tel því, að þeir, sem ásaka mig um
„felu leik“ og „ansi slæleg vinnubrögð,“ kasti
stein um úr glerhúsi . Rétt er að taka fram í
þessu sambandi, að vonlaus staða Hafskips á
þessum tíma stafaði af ýmsum ástæðum, sem
stjórn endur félagsins gátu að mörgu leyti ekki
ráðið við, en það er önnur saga .
Ég vík nú að nokkrum atriðum, sem mér finnst nauðsynlegt að fjalla um í fyrr nefnd­
um greinum þeirra sagnfræðinganna . Stefán
Gunnar nefnir til sögu „nauðaómerkilegt
atriði“, sem á að sýna, hversu langt ég seilist í
gagnrýni minni . Ég lagði áherslu á, að stjórn­
endur Hafskips áttu sjálfir frumkvæði að því í
júlí 1985 að leggja til að selja félagið í rekstri . Ég
bendi á að það sé rangt hjá Stefáni í bók hans,
að banka stjórn Útvegsbankans hafi farið fram á
það . Hann telur að þetta sé „nauðaómerkilegt
atriði til þess eins að sverta vinnubrögð sín“ .8
Þetta skiptir verulegu máli um réttan skiln ing
á áliti sjálfra stjórnenda Hafskips á gríðar legum
vanda félagsins og framvindu málsins . Stjórn­
endurnir litu ekki svo á, að „rekstur Haf skips
[gengi] verr en áætlað var“,9 eins og segir í bók
hans . Frumkvæði stjórnenda Hafskips stafaði
af því, að þeir gerðu sér fulla grein fyrir því, að
stórfellt tap samkvæmt ársreikningum 1984 var
áfall fyrir félagið, en það var algjört reiðarslag,
þegar í ljós kom, að tap fyrstu fjóra mánuði
ársins 1985 varð jafnmikið og allt stóráfallaár
félagsins 1984 . Þetta álit og áform stjórnenda
Hafskips komu fram á fundi þeirra með banka­
stjórn Útvegsbankans 17 . júlí 1985 .10 Viðhorfi
stjórnenda félagsins til þessa er rétt lýst í Hafskipi
í skotlínu, eins og ég bendi á í fyrri grein minni .
Þar segir orðrétt: „Stjórnendum Hafskips varð
endanlega ljóst um mitt sumar 1985 að vegna
næsta óvið ráðan legra erfiðleika félagsins væri
7 Afdrif Hafskips í boði hins opinbera, bls . 59 .
8 Stefán Gunnar Sveinsson, „Athugasemd við grein Lár usar
Jónssonar”, Þjóðmál, vorhefti 2010, bls . 72 .
9 Hafskip í boði hins opinbera, bls . 193 .
10 Útvegsbankaþáttur Hafskipsmálsins, bls . 45 .