Morgunblaðið - Sunnudagur - 06.09.2015, Blaðsíða 50
50 MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 6.9. 2015
Bækur
Bókmenntahátíð í Reykjavík verðurhaldin í vikunni, hefst á miðvikudagog lýkur á laugardag. Hátíðin, sem er
haldin annað hvert ár, hefur verið gott tæki-
færi til að kynnast straumum og stefnum í
erlendum bókmenntum, en ekki síður í ís-
lenskum bókmenntum, sem sést meðal ann-
ars á því að á hátíðinni að þessu sinni verða
fimmtán erlendir höfundar í sviðsljósinu, en
sautján innlendir.
Ekki hafa allir erlendu höfundarnir verið
gefnir út á íslensku, en einhverjir þó og
sumir eiga það í vændum. Þannig kemur til
að mynda safn hundrað örsagna Ana María
Shua út í haust í þýðingu Kristínar Guð-
rúnar Jónsdóttur. Shua er meðal þekktust
rithöfunda Argentínu og höfundur fjölda
bóka, skáldsagna, barnabóka, smásagnasafna
og örsagnasafna.
Einnig stendur til að gefa nýjustu skáld-
sögu sænska rithöfundarins Danny Wattin
út á íslensku. Hún heitir Fjársjóður herra
Isakowitz í þýðingu Höllu Kjartansdóttur, en
Wattin hefur einnig skrifað smásögur, kvik-
myndahandrit og barnabækur og starfað
sem blaðamaður.
Dave Eggers hefur verið áberandi í
bandarískum bókmenntaheimi undanfarin ár.
Bjartur gaf Hvað er þetta hvað: sjálfs-
ævisaga Valentinos Achaks Deng út fyrir sjö
árum í þýðingu Rúnars Helga Vignissonar.
Þó ekkert hafi verið gefið út á íslensku
eftir Bretann David Mitchell, þekkir hann
vel til hér á landi sem sjá má meðal annars í
því að í hans síðustu bók, The Bone Clocks,
er aðalpersónu bókarinnar boðið að taka þátt
í Bókmenntahátíð í Reykjavík og bókin ger-
ist að nokkru hér. Mitchell sankar nú að sér
efni í næstu bók þar sem leiðtogafundurinn í
Höfða kemur meðal annars við sögu.
Breski höfundurinn David Nicholls sló í
gegn með bókinni Einn dagur, sem Bjartur
gaf út 2011, og fyrr á þessu ári kom út hjá
Bjarti önnur bók eftir hann, Við. Arnar
Matthíasson þýddi báðar bækurnar. Nicholls
er annars þekktur sem afkastamikill hand-
ritshöfundur sem skrifað hefur fyrir leiksvið,
sjónvarp og kvikmyndir, en hann er leiklist-
armenntaður.
Íraski kvikmyndaleikstjórinn, ljóðskáldið
og rithöfundurinn Hassan Blasim flúði
heimaland sitt 2004 og hefur búið í Finnlandi
upp frá því. Hann hefur skrifað fjölda bóka
um ólík efni, en smásagnasafnið Þúsund og
einn hnífur og fleiri sögur frá Írak kemur út
í tilefni af heimsókn Blasims til Íslands, í
þýðingu Sölvi Björns Sigurðssonar. Mál og
menning gefur út.
Finnska skáldkonan Katja Kettu er ekki
aðeins þekkt sem rithöfundur í heimalandi
sínu heldur er hún líka söngkona í pönk-
hljómsveitinni Confusa og hefur leikstýrt
teiknimyndum. Skáldsagan Ljósmóðir af
Guðs náð var mest lesna skáldsagan í Finn-
landi árið sem hún kom út og Forlagið gefur
hana út í þýðingu Sigurðar Karlssonar .
Lena Andersson er sænskur rithöfundur
og dálkahöfundur hjá Dagens Nyheter. Hún
hefur gefið út tíu bækur og á síðasta ári kom
út bók hennar Í leyfisleysi í þýðingu Þórdís-
ar Gísladóttur. Bjartur gaf út.
Svo er það þýski höfundurinn Timur Ver-
mes sem umdeild háðsádeila hans um Hitler,
Aftur á kreik, kom út á vegum Forlagsins í
þýðingu Bjarna Jónssonar í vor.
Franski rithöfundurinn Pierre Lemaitre
er frægur fyrir sínar spennubækur og þá
helst fyrir bókina Alex sem Forlagið gaf út í
sumar í þýðingu Friðriks Rafnssonar.
Danska skáldkonan Stine Pilgaard sló í
gegn með annarri skáldsögu sinni, Mamma
segir, árið 2012, sem Forlagið gaf út í þýð-
ingu Steinunnar Stefánsdóttur á síðasta ári.
Fyrir einhverjar sakir hefur danski rithöf-
undurinn Helle Helle ekki enn fundið útgef-
anda hér á landi, en hún er einn af þekkt-
ustu rithöfundum Dana um þessar mundir
og er til að mynda tilnefnd til Bókmennta-
verðlauna Norðurlandaráðs fyrir skáldsög-
una Hvis det er. Kim Stanley Robinson hef-
ur ekki heldur verið gefinn út á íslensku, en
hann er þó með merkustu vísindasagnahöf-
undum Bandaríkjanna síðustu áratugi, en ír-
ansk-kanadíski blaðamaðurinn og kvik-
myndagerðarmaðurinn Maziar Bahari er
þekktari fyrir kvikmyndir en bókaskrif. Níg-
erísk-bandaríski höfundurinn Teju Cole hef-
ur ekki heldur verið gefinn út hér á landi,
sem skýrist hugsanlega af því að hann er
hefur ekki gefið út nema tvær bækur og
varla unnið sér nafn utan Bandaríkjanna, þó
hann sé margverðlaunaður þar í landi.
Dagskrá hátíðarinnar má sjá á bok-
menntahatid.is.
BÓKMENNTAHÁTÍÐ Í REYKJAVÍK
Stefnur og straumar
Thors Vilhjálmssonar verður minnst á Bókmenntahátíð, enda var hann einn af helstu forvígismönnum
hennar um árabil. Hér flytur hann erindi við setningu hátíðarinnar 2005.
Morgunblaðið/Golli
BÓKMENNTAHÁTÍÐ Í REYKJAVÍK
HEFST Á MIÐVIKUDAG. FJÖLMARGIR
ERLENDIR RITHÖFUNDAR KOMA
FRAM Á HÁTÍÐINNI, LESA UPP OG
RÆÐA VERK SÍN, EN EINNIG VERÐA
ÍSLENSKIR HÖFUNDAR ÁBERANDI.
Árni Matthíasson arnim@mbl.is
Ana María
Shua
Danny
Wattin
Dave
Eggers
David
Mitchell
David
Nicholls
Lena
Andersson
Timur
Vermes
Teju
Cole
Stine
Pilgaard
Pierre
Lemaître
Maziar
Bahari
Hassan
Blasim
Helle
Helle
Katja
Kettu
Kim Stanley
Robinson
Svíinn Hjalmar Söderberg skrifaði margar góðar bækur um og eftir alda-
mótin 1900, en ætla má Doktor Glas, eða Glas lækni hans vinsælustu
nokkru sinni (kom út 1905). Ég þekki engan rithöfund, og í raun enga
aðra bók sem skapar svo mikla nánd við sinn lesanda. Söderberg gerir
lesandann að trúnaðarvin í ljóðrænum texta sem
sveiflast milli heimspekilegra spurninga og hins hvers-
dagslega, en undirliggjandi er siðfræðileg grunnspurn-
ing.
Hugmyndin að þessari sögu er einstök. Læknirinn
Glas er vel gefinn og í góðri stöðu en á í hinum stök-
ustu vandræðum með að eiga í kynferðislegu sambandi
við konur. Hann kynnist konu prestsins Gregorius,
Helgu, og verður ástfanginn. Hér er um að ræða fal-
lega ungmey sem hefur verið þvinguð í hjónaband með gömlum presti,
Gregorius, og þegar hún rekur raunir sínar fyrir Glas lækni, byrjar leiðin
að lausn vandans, og um leið glæpur, að tendrast í hugskoti hans. Hér er
því um að ræða módern sögu sem leikur á þekkta strengi þjóðsagna;
Glas ætlar að bjarga prinsessunni úr helli tröllsins, hann er anakrónískur
riddari. Ásetningurinn kemur hægt og seigfljótandi í formi retóríkur sem
miðar að því að tröllgera prestinn gamla, hann er óseðjandi kynferðis-
lega og gramsar gráðuglega hið fagra fljóð, siðblindur talar hann um kær-
leika og ást á Guði meðan hann skapar annarri manneskju helvíti á jörð.
Vísur Hallfreðar vandræðaskálds koma kannski næst þessu af okkar
heimavelli, þegar hann lýsir hinum sveitta Grís að klemma undir sig hið
saklausa svanafljóð (sem einmitt Hallfreður elskaði).
Skáldsagan er áminning um það hve mikils tungumálið er megnugt að
gera við okkur. Mín reynsla var sú að þegar Glas hefur geisað nógu lengi
og fært rök fyrir ætluðum glæp sínum, þá verður það í raun eðlileg og
sjálfsögð framvinda þegar hann loks eitrar fyrir prest, sem er bæði fljótt
og snyrtilega afgreitt. Ekki fyrr en maður hefur lagt frá sér bókina áttar
maður sig á að maður hefur í raun veitt kaldrifjuðum morðingja fullan
skilning og samúð, blekkingin lukkast ekki síst útaf þessari nánd við les-
andann sem Söderberg skapar. Rökstyðja mætti það að nasistar hafi
beitt samskonar retórík á gyðinga í sinni réttlætingu, og síðan eru fjöl-
mörg dæmi af því sama.
Ástarsagan er norræn að eðli (nefna mætti Kormák auk Hallfreðar),
og segja mætti að hetjan bjargi prinsessu úr helli en múri sjálfan sig inni
um leið (hann óttast enn nándina). Þórarinn Guðnason þýddi bókina á
íslensku og hún kom út 1942, en reyndar þekki ég aðeins bókina á frum-
málinu. Þá má nefna að Svíinn Bengt Ohlsson skrifaði skáldsöguna Greg-
orius (2004), þar sem sagan er sögð frá sjónarhóli prestsins, einnig
spennandi bók en auðvitað allt önnur saga.
BÆKUR Í UPPÁHALDI
BERGSVEINN BIRGISSON
Bergsveinn Birgisson hreifst af skáldsögunni
um lækninn Glas og ill áform hans eftir
sænska rithöfundinn Hjalmar Söderberg.
Morgunblaðið/Einar Falur
Hjalmar Söderberg