Morgunblaðið - Sunnudagur - 20.09.2015, Blaðsíða 50

50 MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 20.9. 2015
Bækur
Ana María Shua er með helstu rithöf-undum Argentínu, höfundur fjöldabóka, skáldsagna, barnabóka og smá-
sagnasafna, en hún er einna þekktust fyrir bók-
menntaform sem kallað hefur verið örsögur og
birtast til að mynda í bókinni Smáskammtar
sem Dimma gaf út fyrir stuttu, en í henni er
úrval af örsögum Shua úr átta örsagnasöfnum
hennar sem komið hafa út á síðustu þrjátíu ár-
um.
Örsagnaformið er fjörgamalt, en undanfarna
áratugi hefur það staðið með einna mestum
blóma í Suður-Ameríku og rithöfundarnir Jorge
Luis Borges og Adolfo Bioy Casares eru gjarn-
an nefndir sem meistarar örsögunnar, eins og
Shua gat um í fróðlegum fyrirlestri um formið
sem gestur Bókmenntahátíðar í Reykjavík.
Velkist einhver í vafa um hvað örsaga sé þá
birtist svarið í fyrirlestrinum: „Ef það líkist
brandara, þá er það brandari. Ef það líkist
ljóði, þá er það ljóð. Ef það líkist smásögu, þá
er það smásaga. Ef þú veist ekki hvað það er,
þá er það örsaga.“
Hún ítrekar þessa skýringu í spjalli undir lok
hátíðarinnar, en hlær líka við, enda er hún sett
fram sem glens öðrum þræði, þó með þeim
sannleikskjarna að örsaga er ekki bara stutt
smásaga og örsaga er ekki heldur ljóð þó hún
sé skyld því.
Shua segist hafa byrjað að skrifa örsögur
þegar hún rakst á örsagnakeppni í mexíkósku
bókmenntatímariti þegar hún var 24 ára og
fannst svo skemmtilegt að semja slíkar sögur
að hún hefur haldið þeirri iðju áfram meðfram
öðrum skrifum. „Ég vann reyndar ekki til verð-
launa, en ég sendi síðan margar af fyrstu ör-
sögunum mínum til tímaritsins, en frétti svo
ekkert meira af þeim sögum og taldi líklegt að
þær hefði aldrei verið notaðar. Seinna kom í
ljós að þær höfðu allar verið birtar í tímaritinu
en þar sem herforingjar rændu völdum í Arg-
entínu 1976 við tók ströng ritskoðun og inn-
flutningsbann á ýmsum ritum komst ég ekki að
því fyrr en á síðasta ári að gefið var út ör-
sagnasafn í Mexíkó og þar voru sögurnar mín-
ar,“ segir hún og hlær við.
Þó að Shua hafi fallið fyrir örsögunum og
skrifað fjölda sagna í framhaldinu, þá voru út-
gefendur ekki spenntir fyrir örsögum, hún seg-
ir að enginn útgefandi í heimalandi hennar hafi
treyst sér til að gefa sögurnar út. „Það var ekki
fyrr en ég gaf út skáldsögu sem seldist mjög
vel að menn voru til í að prófa að gefa þær út.
Ég hef hlotið frama og notið viðurkenningar
fyrir skáldsögur og framfleyti mér með barna-
bókum, Hjarta mitt er þó í örsögunum, þær eru
ástríða mín.“
Bækur Shua hafa notið hylli í heimalandi
hennar og einnig verið gefnar út víðar á
spænsku og þýddar á önnur mál. Hún segir það
merkilega staðreynd um menningarsögu Suður-
Ameríku að lengst af hefur því verið svo háttað
að vilji argentínskur höfundur vera lesinn í Síle
þurfi hann að koma bókum sínum í útgáfu á
Spáni. Víst sé menning spænskumælandi þjóða
Suður-Ameríku mjög skyld en löngum hafi ver-
ið langt á milli landanna. „Sem betur fer er það
að breytast og við erum að ná saman hvað bók-
menntir varðar að minnsta kosti, en það er þá
aðallega fyrir atbeina óháðra útgefenda, smá-
fyrirtækja sem einbeita sér að því að gefa út
minna þekkta og óþekkta höfunda.“
Í bókum Önu Maríu Shua eru sögurnar alla
jafna ósamstæðar, en stundum þó tengdar, en í
síðasta örsagnasafni hennar, Fenómenos de
circo, Fyrirbæri úr fjölleikahúsi, sem kom út
2011, hverfast þær allar um fjölleikahús, ótelj-
andi sjónarhorn á þeim fjölbreytilega og um
leið sérkennilega heimi sem slík hús geyma. Í
Skáskömmtum eru tuttugu sögur úr því safni
og Shua lýsir ánægju sinni með það enda segir
hún að þar sé komin hennar besta bók að sínu
mati. „Ég vissi ekki að ég væri að fara að
skrifa svo samstæða bók, en þegar ég las hana
yfir sá ég að mér hafði tekist að fanga fjölleika-
húsið, sögu þess og sögupersónur. Þetta er
sjötta örsagnasafnið mitt og það fyrsta sem
fjallar aðeins um eitt söguefni. Ég hef áður
reynt að skrifa þannig bækur og til dæmis hélt
ég að draumar myndu duga í fyrstu örsagnabók
mína, en annað kom á daginn. Fyrir næstu bók
bjó ég til vændishús hugmyndanna, en það
dugði ekki heldur fyrir heila bók, það var ekki
fyrr en ég komst í fjölleikahúsið að hugmyndin
gekk upp.“
FJÖRGAMALT BÓKMENNTAFORM
Örsögur eru ástríða mín
Ana María Shua, einn þekktasti rithöfundur Argentínu, var meðal erlendra gesta Bókmenntahátíðar í Reykjavík.
Morgunblaðið/Árni Sæberg
ARGENTÍNSKI RITHÖFUNDURINN
ANA MARÍA SHUA KOM Á BÓK-
MENNTAHÁTÍÐ TIL AÐ SEGJA OKKUR
FRÁ ÖRSÖGUM SEM ERU SNAR ÞÁTT-
UR Í HÖFUNDARVERKI HENNAR.
Árni Matthíasson arnim@mbl.is
* Ég hef hlotið frama ognotið viðurkenningarfyrir skáldsögur og fram-
fleyti mér með barnabókum,
Hjarta mitt er þó í örsög-
unum, þær eru ástríða mín.
Ég átti alltaf uppáhaldsbók sem heitir Meistarinn
og Margaríta eftir Mikhail Bulgakov, rússneskan
snilling sem var hálfvegis ritskoðaður í hel af Stal-
ín og hans krónum. Bókin fjallar um skrattann og
nokkra púka hans sem koma
til Moskvu á þriðja áratug síð-
ustu aldar þegar fyrirheitna
landið átti að vera orðið til
þar, og snúa öllu á annan end-
ann. Svo er líka átakanleg ást-
arsaga fléttuð saman við ásamt
píslarsögu Krists.
Ég fékk bókina í tvítugs-
afmælisgjöf frá góðri vinkonu
minni og hún olli bókstaflega
straumhvörfum í minni bókmenntaupplifun og
báðum heilahvelum, enda snilldarlega samsett
háðsádeila á kerfiskarla, ritskoðun og smá-
borgara, með snert af fantasíu par exellence. Síð-
an þá hef ég lesið margar snilldarbækur og var
hálfvegis búinn að gleyma minni gömlu vinkonu
Margarítu en rétt áður en þessi grein varð til,
vildi svo skemmtilega til að ég ákvað að dusta
rykið af henni og lesa hana fyrir unga vinkonu
mína sem ákvað, öllum á óvörum, að láta ferma
sig í kirkju, en til þess þurfti að skrá hana í þjóð-
kirkjuna, enda fjölskyldan ekki þar framarlega í
flokki.
Hinsvegar langaði mig svo til að finna heim-
spekilega og öðruvísi nálgun á píslarsöguna og
Jesú Krist til þess að deila með vinkonu minni
svo að kirkjunnar opinber útgáfa sé ekki það eina
sem hún heyri, og þá mundi ég allt í einu eftir
þessum kostulegu samtölum í Meistaranum og
Margarítu milli Pontíusar Pílatusar og Jesua, eins
og hann heitir í meðförum Bulgakovs og þvílík
þeysireið, þetta er í þriðja sinn sem ég les þessa
bók á lífsleiðinni og hún er sem ný í hvert sinn.
BÆKUR Í UPPÁHALDI
SIGTRYGGUR BALDURSSON
Sigtryggur Baldursson, fram-
kvæmdastjóri ÚTÓN, las uppáhalds-
bók sína, Meistarann og Margarítu, í
þriðja sinn fyrir stuttu.
Morgunblaðið/Ómar
Mikhail
Bulgakov
– Ég get flogið, segir konan. Hún er
stór og þreytuleg að sjá. Hefur verið
falleg í eina tíð.
– Loftfimleikakona. Frábær loftfim-
leikakona, álítur fjölleikastjórinn.
– Nei. Ég flýg. Í alvörunni.
– Með ósýnilegum böndum? Með
segulstálum eins og töframaðurinn
David Copperfield?
Þú skilur ekki. Eins og Súpermann.
Konan tekst á flug og fer í heilan
hring um allt tjaldið.
– Þú ert mikill listamaður. En þetta
er ekki staður fyrir þig, góða mín,
segir fjölleikastjórinn hreinskilinn og
finnst leitt að hafna sönnum lista-
manni. – Þetta er fjölleikahús örsagna
sem lætur lítið yfir sér. Ég er sann-
færður um að þú verður heppnari í
skáldsögu töfraraunsæis.
(Úr Smáskömmtum eftir Ana María
Shua, Kristín Guðrún Jónsdóttir þýddi.
Dimma gefur út.)
Fljúgandi
kona