Iðjuþjálfinn - 01.05.2006, Blaðsíða 30

0 n  I‹JUÞJÁLFINN 1 / 2006
Fær­ni þát­t­t­ak­enda í dagl­egum
at­höf­num var­ al­mennt­ gó› og mar­gir­
s­t­undu›u vinnu e›a nám ut­an heimil­is­
s­em gef­ur­ vís­bendingu um a› hópur­inn
s­em s­var­aði s­é­u vir­k­ir­ þát­t­t­ak­endur­ í
i›ju og haf­i a›l­agas­t­ og l­ær­t­ a› l­if­a me›
þeim br­eyt­ingum s­em haf­a or­›i› á l­íf­i
þeir­r­a vi› þa› a› s­k­a›as­t­ á mænu.
(At­k­ins­, 2002; Kiel­hof­ner­, 2002). Fl­es­t­­
ir­ vor­u s­jál­f­bjar­ga me› eigin ums­já eins­
og a› k­l­æ›a s­ig, f­ar­a í ba› og f­l­yt­ja s­ig
í og úr­ hjól­as­t­ól­num. Vi› er­f­i›ar­i
at­haf­nir­ eins­ og a› s­et­ja hjól­as­t­ól­inn
inn í bíl­ vor­u f­ær­r­i s­jál­f­bjar­ga. Þet­t­a
endur­s­pegl­a›is­t­ einnig í at­r­i›um s­em
t­engjas­t­ hjól­as­t­ól­al­eik­ni. Nánas­t­ al­l­ir­
vor­u f­ær­ir­ um gr­unnat­r­i›i eins­ og a›
ak­a s­t­ól­num áf­r­am, bak­k­a og k­omas­t­
yf­ir­ l­ága þr­ös­k­ul­da. Fær­r­i gát­u
f­r­amk­væmt­ er­f­i›ar­i at­r­i›i eins­ og a›
k­omas­t­ yf­ir­ háan þr­ös­k­ul­d, ak­a s­t­ól­num
á af­t­ur­hjól­unum, f­ar­i› upp og ni›ur­
t­r­öppur­. Þet­t­a er­u at­r­i›i s­em öl­l­ k­r­ef­jas­t­
l­eik­ni í a› l­yf­t­a s­t­ól­num upp á af­t­ur­hjól­in
og hal­da jaf­nvægi. Heimil­dum ber­
s­aman um a› þa› þar­f­ ver­k­l­ega þjál­f­un
t­il­ þes­s­ a› hjól­as­t­ól­anot­endur­ s­é­u f­ær­ir­
um a› l­yf­t­a s­t­ól­num upp á af­t­ur­hjól­in
og hal­da jaf­nvægi þar­. Þegar­ þeir­ haf­a
k­omis­t­ uppá l­ag me› þa› þá eiga þeir­
au›vel­dar­a me› a› k­omas­t­ yf­ir­
hindr­anir­, s­vo s­em þr­ös­k­ul­da e›a
gangs­t­é­t­t­abr­únir­. (Bonapar­t­e o.f­l­.,
2004; Rout­hier­ o.f­l­., 2003; Hammel­,
1995). Hugs­anl­egt­ er­ a› þát­t­t­ak­endur­
haf­i ek­k­i f­engi› þjál­f­un í þes­s­um
at­r­i›um s­amanber­ ni›ur­s­t­ö›ur­ úr­
s­pur­ningak­önnuninni. Samk­væmt­
Rout­hier­ o.f­l­. (2003) ef­l­ir­ auk­in l­eik­ni í
hjól­as­t­ól­ þát­t­t­ök­u í i›ju og eyk­ur­
l­íf­s­gæ›i vi›k­omandi. Einnig s­k­al­ bent­
á a› vegna f­öt­l­unar­ s­innar­ er­u ek­k­i al­l­ir­
f­ær­ir­ um er­f­i›ar­i at­r­i›i í hjól­as­t­ól­al­eik­ni,
s­vo s­em a› f­ar­a upp og ni›ur­ t­r­öppur­.
Þa› vor­u 11 þát­t­t­ak­endur­ vor­u me›
háan al­s­k­a›a en ek­k­i er­ vit­a› hve háan
s­k­a›a hver­ eins­t­ak­l­ingur­ var­ me›.
Mi›a› vi› þann hóp s­em þur­f­t­i al­l­t­af­
a›s­t­o› vi› dagl­egar­ at­haf­nir­, eins­ og a›
k­omas­t­ á s­al­er­ni, í ba› og a› k­l­æ›as­t­,
má l­ei›a l­ík­um a› því a› þet­t­a s­é­u
eins­t­ak­l­ingar­ me› s­k­a›a mjög of­ar­l­ega
á mænunni og me› þa› ví›t­æk­a l­ömun
a› þeir­ haf­i ek­k­i l­ík­aml­ega bur­›i t­il­ a›
f­r­amk­væma at­haf­nir­ s­em k­r­ef­jas­t­
mik­il­l­ar­ l­eik­ni. Þes­s­um eins­t­ak­l­ingum
er­u því t­ak­mör­k­ s­et­t­ og þeir­ haf­a ek­k­i
s­ömu mögul­eik­a t­il­ þát­t­t­ök­u í i›ju eins­
og eins­t­ak­l­ingar­ me› l­ægr­i
mænus­k­a›a.
Fl­es­t­ir­ þát­t­t­ak­enda t­öl­du a› k­enns­l­a
og þjál­f­un æt­t­i a› f­ar­a f­r­am á
endur­hæf­ingar­s­t­of­nun en næs­t­ f­l­es­t­ir­
a› hún æt­t­i a› ver­a út­i í nát­t­úr­unni.
Mun f­ær­r­i vil­du f­á k­enns­l­u og þjál­f­un í
hjól­as­t­ól­al­eik­ni á ö›r­um s­t­ö›um eins­
og á heimil­i s­ínu, í vinnu e›a s­k­ól­a.
Hugs­anl­egt­ er­ a› þát­t­t­ak­endur­ t­el­ji a›
me› því a› þjál­f­a inni á
endur­hæf­ingar­s­t­of­nun þá get­i þeir­ ná›
nægil­egr­i l­eik­ni t­il­ a› t­ak­as­t­ á vi›
umhver­f­i heimil­is­ og vinnu. Af­t­ur­ á
mót­i er­ er­f­i›ar­a a› þjál­f­a upp þá l­eik­ni
inni á endur­hæf­ingar­s­t­of­nun s­em
nát­t­úr­ul­egt­ umhver­f­i k­r­ef­s­t­. Vi› vel­t­um
f­yr­ir­ ok­k­ur­ hvor­t­ þör­f­ þát­t­t­ak­enda f­yr­ir­
þjál­f­un út­i í nát­t­úr­unni s­é­ t­engd l­íf­s­s­t­íl­
Ís­l­endinga þar­ s­em hef­› er­ f­yr­ir­
út­il­egum og not­k­un s­umar­hús­a. Al­l­ir­
haf­a þör­f­ f­yr­ir­ f­jöl­br­eyt­t­a i›ju hvor­t­
s­em þeir­ er­u not­endur­ hjól­as­t­ól­a e›a
ek­k­i og vil­ja eiga mögul­eik­a á a›
k­omas­t­ meir­a út­ í nát­t­úr­una í s­t­a› þes­s­
a› einbl­ína eingöngu á a› k­omas­t­ í og
úr­ vinnu og inn og út­ heima hjá s­é­r­. Út­
f­r­á því er­ mik­il­vægt­ a› þjónus­t­a
i›juþjál­f­a t­ak­i mi› af­ þör­f­um
eins­t­ak­l­ings­ins­, hva› hann l­angar­ a›
ger­a, og a› honum s­é­ ger­t­ k­l­eif­t­ a›
vel­ja og f­r­amk­væma þær­ at­haf­nir­ s­em
er­u honum mik­il­vægar­ og t­il­heyr­a þeim
menningar­heimi s­em hann b‡r­ í (St­r­ong
o.f­l­., 1999).
Þa› er­ at­hygl­is­ver­t­ a› s­já a›
ni›ur­s­t­ö›ur­nar­ s­‡na a› þát­t­t­ak­endur­
höf­›u s­í›ur­ f­engi› k­enns­l­u var­›andi
t­æk­niat­r­i›i hjól­as­t­ól­s­ins­ og ver­k­l­ega
þjál­f­un í a› not­a hann, hel­dur­ en
k­enns­l­u (munnl­ega f­r­æ›s­l­u og
s­‡nik­enns­l­u) var­›andi not­k­un á
honum. Ef­ þes­s­ar­ ni›ur­s­t­ö›ur­ er­u
s­k­o›a›ar­ í l­jós­i hugmyndaf­r­æ›i
i›juþjál­f­a og mar­k­mi›a me›
endur­hæf­ingu má æt­l­a a› br­eyt­inga s­é­
þör­f­. A› bæt­a þur­f­i k­enns­l­u og þjál­f­un
í l­eik­ni í a› not­a hjól­as­t­ól­. Fags­t­é­t­t­ir­
i›juþjál­f­a og s­júk­r­aþjál­f­ar­a s­em of­t­as­t­
s­já um a› út­vega hjól­as­t­ól­a, a›l­aga þá
og k­enna not­k­un á þeim, þur­f­a a› ef­l­a
eigin f­r­æ›agr­unn hva› þet­t­a var­›ar­, t­il­
a› get­a s­t­ut­t­ enn bet­ur­ vi› not­endur­.
Þjál­f­ar­ar­ s­em s­já um þes­s­a k­enns­l­u og
þjál­f­un f­yr­ir­ not­endur­ æt­t­u s­jál­f­ir­ a› f­á
þjál­f­un í hjól­as­t­ól­al­eik­ni.
Fáir­ þát­t­t­ak­endur­ í r­anns­ók­ninni
höf­›u f­engi› k­enns­l­u af­ hál­f­u annar­s­
hjól­as­t­ól­anot­anda, en 17 t­öl­du þa›
gó›an k­os­t­. Í Svíþjó›, þar­ s­em þr­óun
vir­›is­t­ l­engr­a á veg k­omin en á Ís­l­andi,
haf­a not­endur­ k­ennt­ ö›r­um not­endum
l­eik­ni í not­k­un á hjól­as­t­ól­ (Rek­r­yt­er­­
ings­gr­uppen, 2001). Þa› er­ þ‡›ingar­­
mik­i› a› ef­l­a f­r­æ›s­l­u og þjál­f­un og
auk­a s­amvinnu mil­l­i f­agf­ól­k­s­ og
mænus­k­a›a›r­a í a› ger­a hana s­em
bes­t­a þannig a› hún f­ul­l­nægi þör­f­um
beggja a›il­a. Koma mæt­t­i af­ s­t­a›
s­amvinnu mil­l­i i›juþjál­f­adeil­dar­ Hás­k­ól­­
ans­ á Ak­ur­eyr­i og SEM s­amt­ak­anna t­il­
a› ger­a k­enns­l­u í l­eik­ni í not­k­un á
hjól­as­t­ól­ mar­k­vis­s­ar­i f­yr­ir­ mænus­k­a›a›a
eins­t­ak­l­inga og i›juþjál­f­anema.
Heimild­askrá
At­k­ins­, M. A. (2002). Spinal­ Cor­d Injur­y. Í C.
A. Tr­ombl­y og M. V. Radoms­k­i (Rit­s­t­j.),
Occupational Therapy for Physical Dys­
function (bl­s­. 965­999). Mar­yl­and USA:
Lippincot­t­ Wil­l­iams­ & Wil­k­ins­.
Bonapar­t­e, J. P., Kir­by, R. L. og Macl­eod, D. A.
(2004). Lear­ning t­o Per­f­or­m Wheel­chair­
Wheel­ies­: Compar­is­on of­ 2 Tr­aining St­r­a­
t­egies­. Archives of Physical Medicine and
Rehabilitation, 85, 785­793.
Canadian As­s­ociat­ion of­ Occupat­ional­ Ther­­
apis­t­s­. Towns­end, E. (1997). Enabling­
occupation, an occupational therapy
perspective. Ot­t­awa
Chaves­, E. S., Boninger­, M. L., Cooper­, R., Fit­z­
ger­al­d, S. G., Gr­ay, D. B. og Cooper­, R. A.,
(2004). As­s­es­s­ing t­he Inf­l­uence of­
Wheel­chair­ Technol­ogy on Per­cept­ion of­
Par­t­icipat­ion in Spinal­ Cor­d Injur­y. Arch
Phys Med Rehabil, 85, 1854­1858.
Cook­, A. M. og Hus­s­ey, S. M. (2002). Assistive
Technolog­ies: Principles and Practice. Mis­­
s­our­i USA: Mos­by.
Cool­en, A. L., Kir­by, R. L., Landr­y, J., MacP­
hee, A. H., Dupuis­, D., og Smit­h, C.
(2004). Wheel­chair­ s­k­il­l­s­ t­r­aining pr­ogr­am
n Aukin leikni í hjólastól eflir
þátttöku í i›ju og eykur lífsgæ›i
vi›komand­i.
n Allir hafa þörf fyrir fjölbreytta
i›ju hvort sem þeir eru notend­ur
hjólastóla e›a ekki og vilja eiga
möguleika á a› komast meira út í
náttúruna.
n Þjálfarar sem sjá um kennslu og
þjálfun fyrir notend­ur ættu sjálfir
a› fá þjálfun í hjólastólaleikni.