Skólavarðan - 01.04.2003, Síða 10

Rannveig Lund veitti miðstöðinni for-
stöðu. Hún hefur nýtt tímann vel frá því í
fyrrasumar, rannsakað gagnasöfn og unnið
að prófi fyrir fjórtán ára nemendur sem
heitir einu nafni Greinandi ritmálspróf en
skiptist í hóppróf og einstaklingspróf.
„Stofnun Lestrarmiðstöðvar má rekja til
menntastefnu sem mótaðist í ráðherratíð
Svavars Gestssonar og bar heitið Til nýrrar
aldar, en í henni var lögð áhersla á að fram-
haldsskólinn skyldi vera fyrir alla,“ segir
Rannveig. „Það ýtir svo enn við málinu að
árið 1991 komu niðurstöður út úr viðamikilli
aðþjóðlegri læsisrannsókn sem sýndu að Ís-
lendingar stóðu ekki jafn vel með tilliti til
læsis og gert var ráð fyrir. Þetta varð Ólafi
G. Einarssyni, sem þá var tekinn við ráð-
herraembætti, hvatning til dáða og Lestrar-
miðstöð var opnuð árið 1992. Framhalds-
skólar þurftu að taka upp breytta starfshætti
gagnvart nemendum í fallhættu í kjölfar
endurskoðunar laga um framhaldsskóla árið
1988 og námsráðgjafar komu inn í skólana.
Það var sem flóðgátt opnaðist og í ljós kom
að margir voru illa læsir og skrifandi. Náms-
ráðgjafar fóru mjög ákveðið fram á greining-
ar til að fá vandann staðfestan og geta sinnt
honum og þessi kraftur í námsráðgjöfum ýtti
Lestrarmiðstöð úr vör. Fræðsluskrifstofa
Reykjavíkur hafði árabilið 1981-1990 rekið
lestrarsérdeild í Fellaskóla þar sem kennsla
nemenda með dyslexíu fór fram. Deildin
lagðist af og það vantaði stuðning við sér-
kennara inni í skólunum. Fræðsluskrifstofan
lagði því til fjármagn til reksturs Lestrarmið-
stöðvar á móti menntamálaráðuneyti. Bæði
framhaldsskólar og grunnskólar vildu fyrst
og fremst greiningarþjónustu, vita hvort um
lestrarerfiðleika væri að ræða og hvers konar,
dyslexíu eða annars konar vanda við ritmálið.
Þess ber að geta að greining felur líka í sér
ráðgjöf og stuðning við nemendur, kennara
og foreldra.“
Skilgreiningar á lestrarerfiðleikum
skipta máli
Rannveig upplýsir að fyrstu skilgreining-
ar á dyslexíu hafi verið læknisfræðilegar og
afmarkaðar við lestur en kennslufræðileg-
um skilgreiningum hafi vaxið ásmegin í
seinni tíð út frá þekkingu sem rannsóknir
hafa veitt. „Í þeim er vandinn skilgreindur
sem lestrar- og stafsetningarerfiðleikar,“
segir hún. „Í báðum skilgreiningum er litið
á vandann sem líffræðilegan en dyslexía er
fundin og greind á ólíkan hátt og með ólík-
um verkefnum eftir því hvort skilgreining-
in er kennslufræðileg eða læknisfræðileg.
Slök tök á tækni eru í brennidepli í
kennslufræðilegum skilgreiningum. Líf-
fræðilegu þættirnir sem leitað er að sem
„orsök“ eru veikleikar í vitundinni um
hljóð og tími sem tekur að svara táknum og
orðum á blaði. Hann er oft lengri en hjá
þeim sem vel gengur að lesa og stafsetja. Í
læknisfræðilegum skilgreiningum byggist
flokkun á dyslexíu á slökum lesskilningi,
góðum félagslegum aðstæðum og greindar-
stigi.
Í kennslufræðilegum skilgreiningum eru
horfur á framförum og breytingum í
brennidepli en líffræðilegur sjúkdómur í
þeim læknisfræðilegu. Þetta tvennt hefur
áhrif á hvernig börn og unglingar - og
kennarar taka á málinu.
Kennslufræðilegar skilgreiningar falla
afar vel að tíðaranda og skólastefnu nútím-
ans,“ segir Rannveig, „hinn almenni kenn-
ari þarf að þekkja einkennin hjá nemandan-
um og trúa á að viðbrögð hans í kennslu og
samstarf við foreldra bæti úr. Sjúkdóms-
andinn í læknisfræðilegum skilgreiningum
verður til þess að nemendur leggja frekar
hendur í skaut og segja sem svo: „Ég bara
get ekkert að þessu gert, ég er með dyslex-
íu.“ Vandann við þetta viðhorf þekkja
margir kennarar í grunn- og framhalds-
skólum. Viðhorfið að dyslexía sé sjúkdóm-
ur eða fötlun beinist alltaf að réttindum
fyrir einn hóp öðrum fremur og aðgrein-
ingu nemenda. Réttindi hafa kostnað í för
með sér og þess vegna er hagkvæmt fyrir
kerfið að skilgreina hópinn þannig að hon-
um tilheyri fáir. Læknisfræðilegar skil-
greininingar á dyslexíu og öðrum námserf-
iðleikum hentuðu áður fyrr þegar nemend-
ur voru flokkaðir í bekki, skóla og deildir
út frá því sem talið var einkenna þá.
Hættan er sú í okkar þjóðfélagi að ef dys-
lexíustimpill er læknisfræðilegur og veitir
rétt til fjármagns og aðstoðar fyrir þann
hluta hópsins sem þarf á því að halda vegna
dyslexíu er hætt við togstreitu, deilum og
biðröðum eftir stimplinum - svona Bugl
röð,“ segir hún. „Þetta óttast ég ef svoköll-
uð ICD 10 skilgreining nær fram að ganga
á Íslandi, einkum ef hún á að miðast aðeins
við þau sem eru með hæstu greindarvísitöl-
una og veitir aðeins örfáum sérstakan rétt.
Vissulega vil ég réttindi þeim til handa en
líka fyrir þá sem eru vel af guði gerðir þótt
þeir mælist ekki jafngáfaðir. Tökum sem
dæmi ef aðeins þeir allra gáfuðustu með
einkenni dyslexíu eiga kost á því að taka
samræmd próf við aðstæður sem henta
þeim en ekki þeir sem ná ekki upp í þá
greindarvísitölu þótt þeir glími við sams
Dyslex ía
12
Lokun Lestrarmiðstöðvar síðastliðið
vor fór ekki framhjá neinum enda
lagðist þá af starfsemi sem margir
kennarar á grunn- og framhaldsskóla-
stigi voru farnir að líta á sem sjálf-
sagðan og nauðsynlegan þátt í þjón-
ustu við nemendur með dyslexíu.
Aftur til fortíðar í þjónustu
við nemendur með dyslexíu?
Kennslufræðilegar skilgreiningar falla afar vel að tíðaranda og skóla-
stefnu nútímans. Hinn almenni kennari þarf að þekkja einkennin hjá
nemandanum og trúa á að viðbrögð hans í kennslu og samstarf við
foreldra bæti úr. Sjúkdómsandinn í læknisfræðilegum skilgreiningum
verður til þess að nemendur leggja frekar hendur í skaut og segja sem
svo: „Ég bara get ekkert að þessu gert, ég er með dyslexíu.“
Umfjöllun Skólavörð-
unnar um dyslexíu
Rannveig Lund er ekki ein um að
vera uggandi yfir þróuninni í málefn-
um nemenda með dyslexíu. Fjölmarg-
ir kennarar eru ævareiðir vegna lokun-
ar Lestrarmiðstöðvar og ástandsins í
þessum málaflokki almennt. Það er til
bóta ef vel tekst til með að koma GRP
prófunum í hendur kennara og þjálfa
þá í að nota þau, eins og til stendur,
en betur má ef duga skal. Skólavarðan
mun birta fleiri viðtöl og greinar tengd
dyslexíu á þessu ári og meðal annars
verður fylgst með ákvörðunum og eft-
irfylgni þeirra í menntamálaráðuneyt-
inu. Einnig verður sagt frá reynslu
skólamanna af nýrri nálgun á dyslex-
íuvandann sem kynnt var á fundi í FÁ í
marsmánuði sl. og vakti miklar um-
ræður.