Þjóðmál - 01.03.2013, Blaðsíða 15

14 Þjóðmál voR 2013
vildi síðan skoða starfsemina . Eigandinn
sýndi honum glaðbeittur endurnar, þar sem
þær trítluðu fram hjá þeim hver af annarri, en
bankastjórinn gætti ekki að því, að eigandinn
lét þær fara aftur fyrir hús og birtast aftur í
einni halarófu . Bankastjórinn var alltaf að
skoða sömu endurnar! En í aðalatriðum
féllu íslensku bankarnir, af því að ríkinu,
Seðlabankanum og fjármálaráðuneytinu,
var um megn að bjarga þeim . Bresk
stjórnvöld gerðu síðan illt verra með
hryðjuverkalögunum, sem þau beittu gegn
íslenskum fjármálafyrirtækjum, á sama tíma
og þau aðstoðuðu fjölda fjármálafyrirtækja í
eigu útlendinga á Bretlandi .
Sterk rök hníga hins vegar að því að vísa á
bug sex skýringum á bankahruninu . Ein er, að
ræturnar liggi í stjórnarskránni, sem Kristján
konungur IX . færði okkur á þúsund ára afmæli
Íslandsbyggðar 1874 og samþykkt var með
litlum breytingum í þjóðaratkvæðagreiðslu
1944 . Sú stjórnarskrá hefur í meginatriðum
reynst vel . Hún er hemill valdbeitingar,
ekki óskalisti . Hún sprettur upp úr hinni
frjálslyndu stjórnmálahefð Vesturlanda, sem
best birtist í sjálfstæðisyfirlýsingu Banda-
ríkjanna 1776 . Stjórnarskráin tryggir prýði-
lega ýmis réttindi, svo sem málfrelsi, funda-
frelsi og trúfrelsi, en hana má vissulega gagn-
rýna fyrir, að þar sé ekki nægur hemill á seðla-
prentunar- og skattlagningarvald rík isins .
Fráleitt er hins vegar að rekja hina al þjóð legu
fjármálakreppu og afleiðingar henn ar á Íslandi
til stjórnarskrárinnar frá 1874 .
Önnur skýring er einnig hæpin . Hún
er, að bankarnir hafi verið of stórir fyrir
Ísland . Hvenær eru bankar of stórir? Það
fer vitanlega eftir því, hvernig áhættunni
er dreift . Stór fjármálakerfi voru á Mön,
Jersey, Guernsey, Cayman-eyjum og í Sviss,
en þar varð ekkert hrun, þótt vissulega
þyrfti svissneski seðlabankinn að hlaupa
undir bagga með viðskiptabönkum þar í
landi . Flestir bankar Bretlands hafa aðsetur
á litlu svæði í fjármálahverfi Lundúna, City .
Þeir væru vitanlega of stórir fyrir borgina
Coventry, þar sem íbúafjöldi er svipaður
og á Íslandi, en þeir eru varla of stórir fyrir
Bretland allt . Hér var miklu frekar á ferð
kerfisvilla: Rekstrarsvæði íslensku bankanna
var miklu stærra en baktryggingarsvæði
þeirra . Samkvæmt samningnum um Evrópska
efnahagssvæðið máttu bankarnir starfa á öllu
því svæði, en í fjármálakreppunni kom í
ljós, að baktryggingarsvæði þeirra var Ísland
eitt . Enginn kom Íslandi til hjálpar, þegar
lánalínur lokuðust um heim allan haustið
2008 . Bankarnir voru ekki of stórir, heldur var
Ísland of lítið, — ef það stóð eitt og óstutt .
Þriðja skýringin er ekki síður hæpin .
Hún er, að íslenskir bankamenn hafi
verið áhættusæknari eða vitgrennri en
bankamenn í öðrum löndum . Bankamenn
annars staðar tóku svo sannarlega mikla
áhættu í aðdraganda fjármálakreppunnar .
Lítum til dæmis á Danske Bank, sem
varaði ósjaldan af nokkru yfirlæti við
íslenskum bankamönnum . Sami aðili var
í senn aðaleigandi þess banka og helsti
skuldunautur, fyrirtækjasamsteypan A . P .
Møller, en slíkt fyrirkomulag var einmitt
S annleikurinn er sá, að umallan heim voru bankamenn
óhóflega áhættusæknir, vegna
þess að þeir gerðu ráð fyrir því
að hirða sjálfir gróðann, þegar vel
gengi, en leita á náðir ríkisins,
þegar illa gengi . Óhófleg
áhættusækni banka er kerfisvilla,
sem rekja má til óbeinnar
ríkisábyrgðar á innstæðum og
öðrum skuldbindingum banka .