Þjóðmál - 01.03.2013, Blaðsíða 19

18 Þjóðmál voR 2013
fjórum sinnum meiri, um 1 .600 milljarðar
króna, með höfuðstóli og vaxtakostnaði,
hefði verið farið að ráðum þeirra Más .
Sjötta skýringin á bankahruninu er, að
kapítalisminn hafi verið hér lausbeislaðri en
annars staðar . Þessi söguskýring hefur jafnvel
borist til útlanda . Ha-Joon Chang segir til
dæmis (2012, 272): „Milli áranna 1998 og
2003 einkavæddi landið banka í ríkiseign
og hunsaði jafnvel grundvallarregluverk um
starfsemi þeirra, til dæmis kröfur um vara-
sjóði banka . Í kjölfarið stækkuðu íslensku
bankarnir með ævintýralegum hraða og
leituðu sér viðskiptavina erlendis líka .“ En
fyrri setningin í þessari klausu er ekki rétt .
Íslensku bankarnir störfuðu við nákvæmlega
sömu reglur um fjármálamarkaði og bankar
annars staðar á Evrópska efnahagssvæðinu .
Það er hins vegar rétt, að fjármálamarkaður-
inn íslenski hafði eitt sérkenni, sem þegar
hefur verið minnst á, að einn aðili virtist
hafa ótakmarkaðan aðgang að lánsfé úr
bönkunum: Til dæmis voru stórfyrirtæki eins
og Baugur, Gaumur og FL-Group nátengdir
aðilar, að mestu leyti í eigu eins og sama
manns, en með því að telja þá ólíka aðila var
áhættan í kerfinu vanmetin .
Það verður hins vegar að bíða betri tíma að
velta fyrir sér mikilvægu atriði um íslenska
bankahrunið: Var Ísland fellt af ráðnum hug?
Þegar atburðarásin fram að hruni og í því
er skoðuð, vakna ýmsar spurningar: Hvers
vegna veittu bresk stjórnvöld öllum öðrum
bönkum en þeim, sem voru í eigu Íslendinga,
aðstoð í fjármálakreppunni haustið 2008?
Hvers vegna beittu Bretar hryðjuverka lögum
á Íslendinga, þar á meðal Seðla bankann
og fjármálaráðuneytið, sem voru í heilan
sólarhring á lista um hryðjuverk a samtök
á vefsíðu breskra stjórnvalda? Hvers vegna
sögðu Alistair Darling fjármálaráð herra og
Mervyn King seðlabankastjóri ósatt um
samtöl sín við íslenska starfsbræður og brutu
með því hinar óskráðu, en föstu bresku reglur
um framkomu heiðursmanna, gentlemen?
Átti að fella Ísland öðrum til við vörunar,
eins og spáð hafði verið í einka samtölum
nokkrum mánuðum fyrir hrun? Vildu
erlendir bankar koma í veg fyrir samkeppni
frá nýliðum, sem rekið gátu banka-
starfsemi ódýrar á Netinu? Til eru vísbend-
ingar um þetta (sbr . Styrmi Gunnarsson,
2009), þótt eftir standi óhaggaðar þær
megin skýringar á bankahruninu, að hin
alþjóðlega fjármálakreppa skall fyrr og verr
á Íslendingum en öðrum, vegna þess að
bankar voru hér hlutfallslega stórir, vegna
þess að kerfisáhættan var enn meiri hér en
annars staðar og vegna þess að Bretar gerðu
illt verra .
2 . Mistókst frjálshyggjutilraunin
íslenska?
Stutta svarið við þeirri spurningu, hvort frjálshyggjutilraunin íslenska
hafi mistekist, er, að hér var ekki gerð
nein frjálshyggjutilraun árin 1991–2004 .
Hér var látið nægja að leysa hagkerfið úr
böndum, svo að það yxi í svipað horf og í
Hér var ekki gerð nein frjáls-hyggjutilraun árin 1991–
2004 [heldur] látið nægja að leysa
hagkerfið úr böndum, svo að það yxi
í svipað horf og í grannríkjunum, til
dæmis Bretlandi, Noregi og Kanada .
Regluverk hér var samræmt því, sem
gerðist í öðrum löndum Evrópska
efnahagssvæðisins . Þetta tókst: Árið
2004 mældist íslenska hagkerfið hið
13 . frjálsasta af 130 hagkerfum, sem
þá voru rannsökuð .