Þjóðmál - 01.03.2013, Blaðsíða 21

20 Þjóðmál voR 2013
telst fátækur í þeim skilningi, hafi hann
lægri ráðstöfunartekjur í krónum, pund-
um, evrum eða dölum en nemur einhverju
skilgreindu lágmarki . En sumir fræðimenn
telja eðlilegra að nota hitt hugtakið,
tiltölulega fátækt . Hún er skilgreind svo, að
maður teljist fátækur, séu ráðstöfunartekjur
hans innan við 50% af svokölluðum
miðtekjum, en þær eru tekjur, sem skipta
mönnum í tvo jafnstóra hópa . (Vert er að
benda á, að miðtekjur eru ekki hið sama
og meðaltekjur .) Einnig er til hugtakið
lágtekjur eða hætta á fátækt, sem er
skilgreind svo, að manni sé hætt við fátækt,
séu ráðstöfunartekjur hans innan við 60%
af miðtekjum . Svo vill til, að hagstofa
Evrópu sambandsins gerði viðamikla könn-
un (2007) á lífskjörum, fátækt og tekju-
dreifingu í Evrópuríkjunum, sem náði til
áranna 2003 og 2004 . Samkvæmt henni
var tiltöluleg fátækt á Íslandi 5,3% árið
2003, en 5,4% árið 2004 . Það var mjög
svipað og alls ekki meira en annars staðar
á Norður löndum . Hætta á fátækt var á
Norðurlöndum þá raunar næstminnst á
Íslandi, 10%, en minnst í Svíþjóð, 9% .
Þess má líka geta, að kjör tekjulægsta
hópsins bötnuðu tvöfalt hraðar á Íslandi
1995–2004 en nam meðaltali í OECD-
löndum (Hannes H . Gissurarson, 2009,
117) . Því reyndist því ekki flugufótur fyrir
þeirri fullyrðingu, að fátækt hefði árið 2003
verið talsvert meiri hér en annars staðar á
Norðurlöndum .
Síðan fullyrti Stefán Ólafsson (2006),
að tekjudreifing hefði árin 1995–2004
orðið hér talsvert ójafnari en annars staðar
á Norðurlöndum . Aðrir fræðimenn vísuðu
þessu á bug og töldu tekjudreifingu hér
svipaða og þar (Morgunblaðið, 2007) .
Erfitt er að vísu að mæla tekjudreifingu
nákvæmlega, en einn mælikvarði á hana
er svokallaður Gini-stuðull . Hann er 0,
þegar allar tekjur dreifast jafnt, en 1, þegar
einn maður hefur allar tekjur, en aðrir eru
tekjulausir . Slíkur stuðull hlýtur ætíð að vera
ójafn þegar af þeirri ástæðu, að menn hafa
ólíkar tekjur á ólíkum skeiðum ævinnar:
Þeir eru tekjulausir sem börn, með lágar
tekjur í námi, oft með góðar tekjur í fullu
starfi, en síðan með lágar tekjur, eftir að þeir
setjast í helgan stein . Og ef aldursdreifing
breytist (ungum eða gömlum fjölgar eða
fækkar) eða mannauðsmyndun (menn
eru lengur tekjulágir í námi og með hærri
tekjur að námi loknu eða öfugt), þá breytist
sú tekjudreifing, sem Gini-stuðullinn
mælir, jafnvel þótt ekkert annað hafi gerst .
Hvað sem því líður, var staðhæft, að Gini-
stuðullinn fyrir Ísland hefði verið 0,25 árið
1995 og hlaupið upp í 0,35 árið 2004 .
Hann hefði þá verið miklu hærri fyrir Ísland
en önnur Norðurlönd og jafnvel hærri en á
Bretlandi . En í fyrrnefndri könnun hagstofu
Evrópusambandsins (2007) á lífskjörum,
fátækt og tekjudreifingu kom í ljós, að
þetta var rangt . Gini-stuðullinn fyrir Ísland
árið 2004 var ekki 0,35, heldur 0,25, og
tekjudreifing var hér þá svipuð og annars
staðar á Norðurlöndum .
Ísland árið 2004 var gott land . Töluleg
fátækt var þá líklega ein hin minnsta í
heimi og tiltöluleg fátækt næstminnst í
heimi . Íslendingar mældust þá í hópi ham-
ingj usömustu þjóða heims . Skatta lækk-
anir áranna á undan höfðu borið ótrúlegan
árangur . Til dæmis höfðu tekjuskattar á
fyrirtæki lækkað úr 50% árið 1985 í 18% árið
2003, áður en nokkur láns fjárbóla varð til . Á
sama tíma höfðu skatttekjur af fyrirtækjum,
sem hlutfall af vergri landsframleiðslu,
hækkað úr 0,9% í 1,5% (Prescott, 2007) .
Hér sannaðist, að lítil sneið af stórri köku
getur verið stærri en stór sneið af lítilli köku .
En þáttaskil urðu árið 2004, eins og sjá má,
þegar þróun erlendra skulda er skoðuð: Þetta
ár hófst lánsfjárbólan . Og þetta sama ár náði
fámenn auðklíka völdum í landinu . Árin