Sagnir - 01.06.2016, Side 145
Sern kom upp hér á landi eftir miðja mtjándu öld, birta að mati fræðimanna tog-
streitu trúarmenningar og trúarsannfæringar. Fylgjendur trúarmenningar ótmðust
a(>' með trúfrelsi væri stöðugleika stefnt í hætm á meðan áhangendur trúar-
Sannfæringar töluðu í nafni einstaklingsréttar og vildu að trúarafstaða manna væri
Ö’ggð á trausmm grunni siðferðilegrar sannfæringar.9 í báðum þessum andstæðu
s)°narmiðum; kröfunni um óbreytt ástand trúmála og þránni eftir innri sann-
®tingu, má að mínu mati greina ótta við upplausn. Annars vegar ótta ráðandi
stetta, bænda og klerka, við röskun samfélagsjafnvægis og þar með eigin hagsmuna,
en einnig má hér greina áhyggjur þeirra sem fundu í hinni hefðbundnu boðun og
mjulegu áherslum lida fótfesm sannfæringar, greindu þar ekki þá kjölfestu sem
Peif kölluðu eftir en vildu að fólk hefði hið innra í umróti nýrra tíma.
^ þessu andrúmi á íslandi spratt Góðtemplarareglan fram. Erindi hennar
Aundvallaðist á sjónarmiði um innri sannfæringu og fesm og hún gerði kröfu um
j. einstaklingurinn léti til sín taka, sjálfum sér og samfélaginu til góðs. A árunum
. arn að tilkomu Góðtemplarareglunnar 1884 var farið að gæta ákveðins óþols
a ^slandi, bæði gagnvart brennivínsdryldcju sem var landlæg og gagnvart gamal-
&ónum viðhorfum. Þrá til breytinga í frjálsræðisátt hafði vaknað á trúarsviði og
Því veraldlega.
Innra starf Góðtemplarareglunnar
j Mótun í kristilegum anda
s)°narmiðum heimspekingsins Michel Foucault (1926-1984) um stjórnvalds-
^knina (e. governmentality) eru tvö hugtök í brennidepli. Annað þeirra er stjórnvald
'!>Verr‘ment) sem felur í sér rökræna og meðvitaða viðleitni bæði formlegs stjórn- og
stt)fnanavalds og óformlegs valds — þar með talið félagshreyfinga, sem telja sig hafa
r akveðinni þekkingu að ráða og beita meðvitaðri tækni til að móta einstaklinga,
e'na athöfnum og löngunum þeirra inn í tiltekið hegðunarmynstur sem talið er
.6ra einstaklingnum til góðs og þar með samfélaginu í heild. Hitt hugtakið er stýring
Ja fsstjórnar (fr. conduiredesconduii) en það snýr að því hvernig einstaklingurinn tekur
stýringunni og mótar fyrir eigið ttilstilli eða áhrif annarra líkama sinn, hugsun
kegðun inn í þann farveg sem stjórnvaldið boðar. Breytingin veitir einstak-
Snum viðurkenningu — eins konar hamingjuástand, því með henni leggur hann
af mörkum og uppfylir væntingar valdsins. í þessari mjúku, óbeinu stýringu
)°rnvaldstækrdnnar er þekkingin í lykilhlutverki, jafnt öflun hennar um viðfang
úsins — einstaklinginn, sem og framleiðsla tiltekins sannleika. Þekkingunni er
Part beitt í siðferðilegum tilgangi og hún myndar undirstöðu stýringarinnar.10
;ason, ,„,Mér finnst þetta vera hið sama sem að biðja um að sinni trú verð eytt...
^Íalti Hugj
reining á alþingisumræðum um trúfrelsi 1863 og 1865“, Ritröð Guðjmðistofnunar 6 (2006), bls. 76-77.
m stjórnvaldstækni í tvennum skilningi: Tony Bennett, Culture. A Refomer's Science
°ndon 1998), bls. 70-71. Um hugtakiðgovern/nent, þá sem því beita,
J* bekkinguna: Mitchell Dean, Governmentality. Power and Rule in Modern Society, 2. útg.
ndon 2010), bls. 17-19. Skáletrun mín.
145