Bjartur og frú Emilía: tímarit um bókmenntir og leiklist - 01.04.2000, Qupperneq 131

Líf, verk og upprisa Doníils Kharms.
I
Saga rússneskra bókmennta á sovéttfmanum geymir margar furður.
Þeirra á meðal eru verk Daníils Kharms, skálds sem fáir þekktu og
átti litla von um að fá helstu verk sín gefin út meðan hann lifði, en
reis upp úr ösku gleymskunnar nokkrum áratugum eftir dauða sinn
og nýtur vaxandi athygli og virðingar víða um lönd. I heimalandi
Kharms er farið að kalla hann upphafsmann bæði „hins svarta
húmors" og svo absúrdleikhússins „löngu á undan Eunesco"1 og hér
á Islandi hefur það gerst að Hafliði Hallgrímsson samdi tónlist við
nokkrar örsögur hans sem Caput-hópurinn frumflutti 1. júní 1999-
Furður sovéskra bókmennta eru einkum tengdar þeim árum sem
liðu frá Októberbyltingunni 1917 og fram undir 1930, en þá var
skammt í það að sovéskum rithöfundum væri smalað inn í eitt rit-
höfundasamband, sem lýsti því yfir á stofnþingi sínu að héðan í frá
væri svonefnt sósíalískt raunsæi skyldusamnefnari fyrir bókmennta-
sköpun í landinu. En áratuginn áður en farið var að beita skáldin
pólitískum aga hafði bókmenntaflóran verið furðu fjölskrúðug. Ekki
svo að skilja að ritfrelsi væri í landinu. Þá þegar var ekki mögulegt
að fá út gefin verk sem með áberandi hætti væru andsnúin bylting-
arþjóðfélaginu nýja, og ótvíræðir andstæðingar valdhafanna í hópi
skálda voru flestir farnir í útlegð. En samt gafst enn svigrúm til að
gagnrýna margt í samtímanum með heiðarlegum hætti og það var
heldur ekki að því komið að valdhafar knúðu fram stefnu sem f raun
skikkaði skáldin bæði til að þjóna markmiðum ríkisins (verða við
„pöntun samfélagsins" eins og þá var að orði kveðið) og um leið til
að víkja sem minnst frá rússneskum bókmenntahefðum. Rithöfund-
129