Víkurfréttir - 15.12.1983, Qupperneq 45

VÍKUR-fréttir
JOLABLAÐ
„Fiskurinn borinn heim á bakinu“
- Viðtal við Guðmund á Bala á Stafnesi
Á Bala á Stafnesi búa hjónin Guörún Guömundsdóttir og Guðmundur Guð-
mundsson, en á Bala hafa þau átt heima siöan þau voru 12 ára gömul. Þau eru
jafnaidrar, fædd áriö 1902, og fermingarsystkini, fermd á Útskálum 1916, en þau
giftu sig 1925 og hafa siðan búiö að Bala, að undanskildum einum vetri er þau
bjuggu i Keflavik. Þau eignuöust 8 börn og eru 7 þeirra á lifi og búa þau ýmist í
Sandgerði eöa Keflavík, nema einn sonur þeirra sem býr í foreldrahúsum. Þann
tíma sem Guðrún og Guömundur hafa búið á Bala hefur oft veriö mikiö um að
vera þar, enda var þar bæði stundaöur landbúnaöur og sjósókn og þá um leiö
fiskverkun, en aö auki hefur Guömundur starfaö i sóknarnefnd Hvalsneskirkju
um 25 ára skeið. í lok fyrstu viku á aöventu heimsótti blaóamaður Vikur-frétta
Guömund og tók hann tali, og eins og sjá má á árangrinum sem hér birtist, haföi
hann frá ýmsu fróðlegu að segja.
,,Brau6strit var margfalt meira áður fyrr,"
segir Guðmundur á Bala.
Gengu daglega að
Útskálum viku
fyrir fermingu
,,Ég er fæddur föstudag-
inn fyrstan í vetri, sem bar
þá upp á 30. október 1902,
að Hrauni í Grindavík, en
hingað kom ég 1914, er
móðir mín lést," sagði Guð-
mundur, er við spurðum
hann hvenær hann væri
fæddur. Ástæðan fyrir því
að hann flutti að Bala þegar
móðir hans lést var, að Daði
Jónsson, sem síðar tók
hann í fóstur, var kvæntur
föðursystur hans og bjó að
Bala. Áðuren hann flutti frá
Grindavík gekk hann 2
vetur í skóla hjá Tómasi
Snorrasyni.
Guðrún er fædd 12. júní
1902 að Akrahóli í Stafnes-
hverfi og eins og áðursegir
eru þau fermingarsystkin,
fermd að Útskálum 16. maí
1916. ,,En þannig hagaði til
að við gengum til prests að
Útskálum, og síðustu dag-
ana fyrir fermingu gengum
við daglega þangað ásamt
fermingarsystkinum okkar
frá Sandgerði, Garði, Kefla-
vík og úr Höfnum. Veturinn
1936 bjuggu þau i Keflavík,
vegna þess að ekki var bú-
andi í gamla bænum og nú-
verandi hús ekki byggt. En
einmitt í þeirri ferð misstu
þau eina dóttursínaí Ungó-
brunanum í Keflavík.
Erfiðari lífsbarátta
Guðmundur sagði að
lífsbaráttan hefði verið
mjög erfið hér áður fyrr.
,,Ég held að fólk myndi
bara ekki leggja það á sig
sem við gerðum hér áður
fyrr. Brauðstrit var margfalt
meira þá en nú. Það þurfti
oftast að bera á bakinu það
sem ná þurfti í til heimilis-
ins að vetrinum. Þá var til
dæmis allt borið á bakinu
inn að Sandgerði, og það
var erfitt."
Bæði landbúnaðar-
og sjávarútvegs-
bóndi
,,Já, við stunduðum þessi
störf jafnhliða. Hér var
róið á vertíðum bæði á opn-
um bátum og áraskipum,
svo eftir að vélar komu í bát-
ana voru gerðir hér út vél-
bátar, en útgerð hélst að
einhverju marki til ársins
1947 hér a Stafnesi. Meðan
árabátarnir voru, þá voru
vanalega níu menn á hverju
skipi og var meiri hluti
þeirra heimamenn, en hér
gengu oft 4 skip frá Staf-
nesi í einu. Varð því oft líka
að taka aðkomumenn til að
manna skipin. Komu þeir
alla leið norðan úr Húna-
vatnssýslu og austan úr
Skaftafellssýslu.
Var oftast róið á morgn-
ana þegar þannig útlit var,
alveg í birtingu og oftast í
landáttum. Voru níu menn á
hverju skipi lengi framan af
og þávarróið meðfjögurog
hálft bjóð og voru 500
krókar á hverju bjóði. Sáu
tveir menn um beitningu og
var bjóðageymslan hér
heima og þaðan þurfti að
bera bjóðin niður að sjó og
heim aftur á kvöldin.
Sjómennirnir fengu kaffi
á morgnana áðuren lagt var
af stað og eina flatköku með
og meira fengu þeirekki, og
aldrei var farið með bita á
sjóinn fyrstu árin sem ég
reri hérna á áraskipum. Það
þótti lítillegt að þurfa að
borða á sjó. Oftast stóð sjó-
ferð yfir fram í dimmingu á
kvöldin og þá var gert að
aflanum niður frá áður en
hann var borinn heim á bak-
inu. Þá fyrst fengu menn
kaffi og með því. Stóð
aðgerð oft langan tíma og
var þetta gert hvernig sem
stóð á sjó þegar komið var
að. Aflanum var skipt strax
milli manna og var skipt í 11
staði, þannig að útgerðin
fékk tvo hluti, en mann-
skapurinn hina hlutina.
Um landbúnaöinn sagði
Guðmundur: „Hér hefur
ekkert fé verið síðan 1949,
að skorið var niður vegna
mæðuveikinnar, einnig
kom þá Varnarliðið og af-
réttir okkar lentu undir
varnarsvæðum og því
misstum við þau. En kúabú-
skapur varhérnatil 1967,en
þá hætti ég öllum búskap."
Söltuöum allan
fisk sjálfir
Meðan Guðmundur var
með útgerð saltaði hann
allan afla á Bala, líka meðan
hann gerði út Skírni, en þá
var aflinn fluttur frá Sand-
gerði, en annars var hann
lagður upp á Stafnesi.
„Fyrst framan af var hann
einnig vaskaður og þurrk-
aður þar út frá og þvi ekk-
ert flutt út öðruvísi en full
verkað. Sá heimilisfólkið
um verkunina, en eins og
áður segir var fenginn að-
komumannskapur til við-
bótar á bátana. Fyrstu árin
okkar hjónanna verkuðum
við sjálf fiskinn með hey-
skapnum hér á sumrin líka.
Loftur Loftsson keypti
fiskin hér á sumrin og sótti
hann hingað frá Sandgerði,
sama var um Ólaf Ófeigs-
son í Keflavík og Ágúst
Flygenring í Hafnarfirði.
Þeirsóttu allanfisksem þeir
keyptu af okkur. Ekki þurfti
að pakkahonum, heldurvar
hann fluttur laus.“
Gerðu út Skírni
frá Sandgerði
Um 5 ára skeið gerði
Guðmundur út ásamt son-
um sínum rúmlega20tonna
bát sem bar nafnið Skírnir.
Þessi bátur var upphaflega
frá Isafirði og fluttur inn
notaður af Bárði Jónssyni,
skipasmið á Isafirði,
1917. Það vissi enginn hvað
hann var raunverulega
gamall.
„Eins og ég hef áöur sagt
hætti útgerð á vertíðum hér
1947, en eftir það hefur
verið gert út á smábátum
yfir sumarið og er enn, en
ég er löngu hættur að róa,
alla vega svona 20 ár síðan.
En nú eru gerðir út hér á
Stafnesi tveir dekkbátar. Á
sonur minn annan bátinn
og hefur hann byrjað róðra
eftir tíðinni svona í mars-
apríl, og enn hefur hann
ekki sett á land.“
Bjuggu til eigin
hafnarmannvirki
,,Þessar framkvæmdir
hófust með því að hér var
hlaðinn upp grjótgarður,
dálítill veggur svona. Svo
fórum við fram á það að við
fengjum einhverja fjárveit-
ingu til þess að gera hérna
lendingarbætur, því
aöstaðan var ómöguleg, allt
varð að bera á bakinu. Stóð
nokkuð lengi í stappi með
þaö, en ég held að ég verði
að segja, að Geir Gunnars-
son alþingismaður, sem var
formaður fjárveitinga-
nefndar, hefur verið mjög
jákvæöur í þessu hjá okkur,
alveg framúrskarandi.
Við fengum fjárveitingu
þannig að við vinnum þetta
og fer það upp í það sem
hreppurinn átti að borga
móti fjárveitingunni frá rík-
inu. Þarf hreppurinn því
ekkert að láta út í sam-
bandi við þetta Þessi hafn-
armannvirki eru í eigu land-
eigenda hér á Stafnesi, þ.e.
Bala, Stafnesi og Nýlendu.
En þeir síðast nefndu hafa
ekki haft aðstöðu til aö
vinna að þessu og því hafa
aðallega tveir menn, sonur
minn Guðmundur, og Leif-
ur Guðjónsson á Stafnesi,
unnið að þessu, en ég hef
aðeins aðstoðað þá. Er nú
hægt að landa hér alveg
niður í hálffallið, en ekki á
fjöru. Er því feiknarlega
mikil bót af þessu".
, a
KEFLA
VÍKUR
VERKTAKAR
senda starfsmönnum sínum
og öðrum
Suðurnesjamönnum
bestu óskir um gleðileg jól,
gott og farsælt komandi ár,
með þökk fyrir samstarfið
á árinu sem er að liða.
Bali á Stafnesi