Morgunblaðið - Sunnudagur - 11.10.2015, Blaðsíða 48

M
aður fær einhvern verk í
magann við að lesa þetta
leikrit og ef vel tekst til á
sú tilfinning að sitja eftir
hjá áhorfandanum að sýn-
ingu lokinni,“ segir Atli Rafn Sigurðarson um
Heimkomuna eftir Nóbelsverðlaunaskáldið
Harold Pinter, sem hann leikstýrir í Þjóðleik-
húsinu og frumsýnd verður á Stóra sviðinu í
kvöld, laugardag, kl. 19.30.
Verkið fjallar um óvænta heimkomu eða
heimsókn heimspekikennarans Teddy og eig-
inkonu hans Ruthar á æskuheimili eigin-
mannsins. Þau hafa frá því að þau giftu sig
sex árum áður búið í Bandaríkjunum þar sem
hann hefur kennt og hún alið manni sínum
þrjá syni. Í heimsókninni uppgötvar Ruth áð-
ur óþekktar hliðar á eiginmanni sínum þegar
hún kynnist fjölskyldu hans sem saman-
stendur af föður hans, Max, sem er fyrrver-
andi slátrari, föðurbróður hans, Sam, sem er
bílstjóri, og bræðrum hans tveimur, hór-
mangaranum Lenny og boxaranum Joey.
Þessir óhefluðu karlmenn taka að bítast um
athygli Ruthar og samskiptin á heimilinu
verða sífellt ofsafengnari. Íslensk þýðing leik-
ritsins er í höndum Braga Ólafssonar, leik-
mynd gerir Börkur Jónsson, búninga hannar
Helga I. Stefánsdóttir og um tónlist sér Ein-
ar Scheving. Í hlutverki ættföðurins Max er
Ingvar E. Sigurðsson, syni hans þrjá, þá
Lenny, Joey og Teddy, leika Björn Hlynur
Haraldsson, Snorri Engilbertsson og Ólafur
Egill Egilsson, en Ruth, eiginkonu Teddy,
leikur Vigdís Hrefna Pálsdóttir. Eggert Þor-
leifsson fer með hlutverk Sam.
Valdabarátta kynja og kynslóða
Að sögn Atla Rafns er hugmyndin að upp-
færslu Heimkomunnar tilkomin frá Ara Matt-
híassyni leikhússtjóra. „Þetta er hugmynd
sem hann hefur lengi gengið með í maganum.
Ég þekkti verkið fyrir en þegar Ari stakk
upp á þessu sem leikstjórnarverkefni fyrir
mig las ég verkið aftur og þá varð ekki aftur
snúið,“ segir Atli Rafn og heldur áfram til út-
skýringar: „Verkið hefur sterk áhrif á mann,
sem erfitt er að setja fingur á. Áhrifin eru
bæði mjög vitsmunaleg og líka tilfinningaleg.
Svo er þetta óvenju vel skrifað leikrit. Sam-
tölin eru frábær og allar persónur verksins
mjög vel mótaðar. Allt sem gerist og sagt er í
leikritinu er á einhvern hátt ónotalegt sam-
tímis því sem þetta er óþægilega fyndið,“
segir Atli Rafn og tekur fram að hann nálgist
verkið samt alls ekki eins og gamanleik.
„Fyndnin liggur í því að maður kannast við
þessar óbærilega óþægilegu aðstæður,“ segir
Atli Rafn og ber þýðanda vel söguna. „Við
Bragi höfum leitast við að hafa þýðinguna
frekar harðari en hitt. Með því á ég við að
við höfum lagt áherslu á að vinna út þessa til-
finningu fyrir hörðum samskiptum og reynt
að kanta þýðinguna og orðavalið sjálft í stað
þess að mýkja það. Þetta er grjóthart leikrit
og orðanotkun Pinter sjálfs er grjóthörð og
gengur fram af manni. Við drögum þannig
fram þá dökku tóna sem í verkinu eru.“
Var eitthvað sem kom þér á óvart við
endurlestur verksins?
„Það kom mér á óvart hvað persónur
verksins ganga langt í valdabaráttu sinni, því
verkið lýsir valdabaráttu kynslóða og
kynjanna. Það kemur á óvart hvað persónur
eru vægðarlausar bæði í orðum og gjörðum,“
segir Atli Rafn og bætir síðan hugsi við: „En
þetta er bara sannleikurinn. Fólk hagar sér
virkilega svona. Það er sjokkið sem maður
fær þegar maður les verkið eða sér það – og
þess vegna hlær maður.“
Heimkoman var frumsýnd í London fyrir
rétt rúmum fimmtíu árum eða í júníbyrjun
1965. Finnst þér leikritið hafa elst vel?
„Já. Það hefur elst mjög vel, sem kemur
kannski á óvart. Manni skilst að viðtökur við
verkinu hafi verið rosalegar á sínum tíma og
margir hneykslast óskaplega mikið. Þarna er
auðvitað fjallað um stöðu konunnar á heim-
ilinu, en Ruth er sólin sem allt hverfist um. Á
þessum tíma var hlutverk konunnar skil-
greint nánast alfarið inni á heimilinu, en um
þetta leyti var að verða til ákveðin kvenna-
bylting. Allt í okkar menningu gengur í
bylgjum og er einhvers konar svar og and-
svar og þetta leikrit er ekkert öðruvísi en
önnur menningarleg fyrirbæri. Það er klárt
svar við einhverju sem var að gerast í sam-
tímanum þá, en er algjörlega upp á ten-
ingnum hjá okkur enn í dag. Við erum enn að
rembast við að skilgreina stöðu kynjanna og
gengur erfiðlega að ná einhvers konar jafn-
vægi. Verkið talar mjög sterkt inn í samtím-
ann. Í því liggja líka gæði verksins og
kannski líka harmurinn, því fátt hefur breyst.
Kannski mun nútímaáhorfandinn fagna í lok-
in meðan áhorfandinn 1965 stóð upp snar-
hneykslaður og yfirgaf leikhúsið. Við eigum
kannski auðveldara með að skilja Ruth í dag
en þegar verkið var frumsýnt.“
Margir myndu segja að útfærslan á Ruth
sé lykilatriði í því hvernig maður nálgast
verkið. Hver er þín nálgun á Ruth?
„Þetta er auðvitað ekki bara mín nálgun,
heldur Vigdísar og alls leikhópsins. Ég hefði
getað farið þá leið með mínu samstarfsfólki
að ákveða alla hluti eins og sumir leikstjórar
gera, en ég hef ekki áhuga á að vinna í þann-
ig leikhúsi – hvorki sem leikari né leikstjóri.
Okkar leið og leit hefur snúist um það að
finna Ruth marga fleti, frekar en einhvern
einn. Menn hafa löngum tekist á um það að
skilgreina konur í mæður, meyjar og hórur.
Við hefðum getað farið eina af þessum leiðum
með Ruth. En ég held að það sé áhugaverð-
ara og flóknara að sjá Ruth á sviðinu sem
gengst við öllum þessum hlutverkum. Enda
hlýtur sú manneskja sem nær valdi á þessu
þrennu að hafa ansi mikil ítök og völd á
heimilinu og samfélaginu. Leiðin að Ruth hef-
ur, án þess að ég vilji gefa of mikið upp, ver-
ið sú að gera hana margbrotna frekar en ein-
falda.“
Nú er þetta mjög karllægur heimur sem
birtist í verkinu. Er Ruth ofurseld feðra-
veldinu eða sérðu hana sem sterka konu?
„Það er algjörlega klárt að hún er sú sem
tekur völdin í lok leikritsins. Það verður að
vera algjörlega skýrt. Ruth er ekki fórnar-
lamb. Hún hefur vissulega verið í aðstæðum
þar sem hún hefur verið fórnarlamb ömur-
legra aðstæðna og hefur hugsanlega þurft að
selja sig á einhverjum tíma áður en hún
kynntist Teddy. Það má segja að hún sé fórn-
arlamb leiðinlegs hjónabands, því fórnar-
lömbin geta verið margskonar. En svo brýtur
hún af sér þær viðjar og tekur stjórnina í
eigin lífi og á þessu heimili tengdaföður síns.
Aðstæður verksins eru flóknar og það er ekki
endilega auðvelt að skilja ákvörðun Ruthar,
en hún tekur samt ábyrgð og stjórn á eigin
lífi þar sem hún hefur verið stjórnlaus hingað
til. Mér finnst hún undir lok verksins standa
uppi sem manneskja sem getur gert það sem
hún vill, en lýtur ekki lengur stjórn karl-
manna.“
Mistök að gefa of mikið upp
Hvað var vandasamast í uppsetningar-
vinnunni?
„Vandasamast er að finna jafnvægið milli
hins sagða og ósagða. Verk Pinters eru full af
undirtexta og stöðugt er verið að gefa ýmis-
legt í skyn um persónur. Það eru mistök að
gefa of mikið upp við áhorfandann. Ég held
að kúnstin við að nálgast Pinter snúist frem-
ur um að halda í þetta óræða og skilja áhorf-
endur eftir í þeirri angist að reyna að skilja
persónur og gjörðir.
Pinter sagði sjálfur að verk hans væru ná-
kvæm raunsæisstúdía, en ekki absúrd eða
óhefðbundin leikrit. Hann vildi meina að
meistarar raunsæisins á borð við Henrik Ib-
sen hefðu ekki verið að skrifa raunsæisleg
leikrit, því fólk hagar sér ekki svona vel
formað eins og sjá má í þeirra leikritum. Það
ÞJÓÐLEIKHÚSIÐ FRUMSÝNIR HEIMKOMUNA Í KVÖLD
„Þetta er grjót-
hart leikrit“
ATLI RAFN SIGURÐARSON LEIKSTÝRIR HEIMKOMUNNI EFTIR HAROLD
PINTER. HANN SEGIR LYKILATRIÐI AÐ VINNA MEÐ GÓÐU FÓLKI OG
MYNDI FREKAR VILJA SKÚRA SVIÐIÐ Í GÓÐUM FÉLAGSSKAP, EN LEIKA
HAMLET MEÐ EINHVERJUM SEM HANN LANGAR EKKI AÐ VINNA MEÐ.
Silja Björk Huldudóttir silja@mbl.is
* Ég hefði getað fariðþá leið með mínusamstarfsfólki að ákveða
alla hluti eins og sumir
leikstjórar gera, en ég hef
ekki áhuga á að vinna í
þannig leikhúsi – hvorki
sem leikari né leikstjóri.
48 MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 11.10. 2015
Duo Harpverk, sem skipað er þeim Katie
Buckley hörpuleikara og slagverksleik-
aranum Frank Aarnink, halda ásamt Áshildi
Haraldsdóttur tónleika í 15:15 tónleikasyrp-
unni í Norræna húsinu á morgun, sunnudag-
inn, klukkan 15.15.
Yfirskrift tónleikanna er „Frumflutningar“
en á tónleikunum munu þremenningarnir
frumflytja verk eftir Jónas Tómasson, banda-
rísku tónskáldin Jeffrey Mumford og Marti
Epstein, Simon Mawhinney frá Írlandi og
Gyula Csabo frá Ungverjalandi. Allt eru
þetta verk skrifuð sérstaklega fyrir þau, og
sum að frumkvæði tónskáldanna eftir að hafa
heyrt tónleika með Duo Harpverk.
DUO HARPVERK OG ÁSHILDUR
FRUMFLYTJA
Þau Katie Buckley og Frank Aarnink munu
ásamt Áshildi Haraldsdóttur frumflytja verk.
Áhugamannasveitin Nordsjællands Sinfonia
leikur hér á tvennum tónleikum í næstu viku.
Áhugamannahljómsveitin Sinfóníuhljómsveit
Norður-Sjálands, Nordsjællands Sinfonia,
verður á ferð um Ísland næstu daga og kem-
ur fram á tvennum tónleikum, þriðjudaginn
13. október í Neskirkju í Reykjavík og 15.
október í Reykholtskirkju. Hvorir tveggja
tónleikarnir hefjast klukkan 20.
Í Nordsjællands Sinfonia er um sextíu fast-
ir hljóðfæraleikarar. Hljómsveitin var stofnuð
fyrir tveimur árum og er þetta fyrsta tón-
leikaferð hennar. Á efnisskrá eru Forleikur
að Elverhøj eftir Kuhlau, píanókonsert í a-
moll eftir Grieg, þar sem einleikari er Aladár
Rácz, og Symfonia nr. 1 í g-moll eftir Carl
Nielsen.
NORDSJÆLLANDS SINFONIA
ÍSLANDSFERÐ
Art / Work er heiti sýn-
ingar sem sænsk-íslenski
myndlistarmaðurinn Emil
Magnúsarson Borhammar
opnar í dag, laugardag,
klukkan 14 í Nýlistasafn-
inu en það er nú í Völvu-
felli 13-21 í Breiðholti.
Emil lauk námi við LHÍ
árið 2009 og hefur síðan
starfað í Svíþjóð. Þetta er
fyrsta einkasýning hans á Íslandi.
Emil sýnir meðal annars verk sem hann
gerði þegar hann dvaldi í vinnustofu á veg-
um Iaspis-myndlistarsamtakanna í Stokk-
hólmi síðastliðið vor og sumar. Þar á meðal
er vídeóverk þar sem Emil sést tína 90.240
steina en fjöldi þeirra samsvarar upphæð-
inni sem hann fékk í námslán í sænskum
krónum það árið. Á svipuðum nótum er
annað verk þar sem hann safnaði 90.000
barrnálum.
NÝLISTASAFNIÐ Í BREIÐHOLTI
EMIL SÝNIR
Úr myndbands-
verki Emils.
Menning