Morgunblaðið - Sunnudagur - 18.10.2015, Blaðsíða 44

Réttindi kvenna í 100 ár
44 MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 18.10. 2015
E
fnt verður til alþjóð-
legrar hátíðarráð-
stefnu í Hörpu dag-
ana 22.-23. október í
tilefni af 100 ára af-
mæli kosningaréttar kvenna.
Fyrri daginn verður sjónum
beint að baráttunni fyrir al-
mennum kosningarétti og þróun
borgaralegra réttinda kvenna á
þeim hundrað árum sem liðin
eru frá því að konur hlutu kjör-
gengi og kosningarétt á Norð-
urlöndum. Síðari daginn verður
leitast við að svara þeirri spurn-
ingu hvaða ógnir steðji að borg-
aralegum réttindum kvenna í
dag. Ráðstefnan verður haldin í
Hörpu og er bæði almenns og
fræðilegs eðlis.
Sunnudagsblað Morgunblaðsins
ræddi við þrjár konur sem tala
á þessari umfangsmiklu ráð-
stefnu, sem skiptist í nokkur
þemu. Gro Hagemann heldur
fyrirlestur undir þemanu „Póli-
tísk þátttaka í 100 ár“. Þar
verður sjónum beint að sögu
borgaralegra réttinda kvenna og
undirokaðra hópa. Átti hin lýð-
ræðislega þróun sér stað í
stökkum eða í smáum skrefum?
Hvernig hafa þessi réttindi
breyst undanfarin 100 ár? Hvað
gerir það að verkum að Norð-
urlöndin eru í fremstu röð í
kynjafnréttismálum á heimsvísu?
Michelle Ryan talar undir
þemanu „Efnahagsmál“ en þar
verður fjallað um áhrif efnahags-
kreppunnar á konur, þar á með-
al með tilliti til kynþáttar, upp-
runa, fötlunar og stéttar. Hver
eru kynbundin áhrif niðurskurð-
araðgerða? Hver er staða
kvenna í hinu nýja hagkerfi?
Hver innir af hendi illa launuð
eða ólaunuð störf?
Clare McGlynn flytur sinn fyr-
irlestur sem hluta af þemanu
„Almannarýmið“ en í þeim hluta
ráðstefnunnar verður fjallað um
áhrif efnahagskreppunnar á kon-
ur, þar á meðal með tilliti til
kynþáttar, uppruna, fötlunar og
stéttar. Hver eru kynbundin
áhrif niðurskurðaraðgerða? Hver
er staða kvenna í hinu nýja
hagkerfi? Hver innir af hendi
illa launuð eða ólaunuð störf?
Önnur þemu eru „Lýðræðið
kallar: Kyn, stétt, uppruni og
trúarbrögð“, „Líkaminn“ og
„Næstu skref: Leiðin að kven-
frelsi“. Ennfremur verður sér-
stök hátíðarmálstofa til heiðurs
frú Vigdísi Finnbogadóttur, fyrr-
verandi forseta Íslands.
Norðurlöndin
í sögulegu ljósi
Gro Hagemann er prófessor í
samtímasögu við Óslóarháskóla.
Rannsóknir hennar fjalla um
kyn, stétt og stjórnmál á 19. og
20. öld. Hún hefur gefið út
bækur um sögu norskra kenn-
ara, kyn á tímum iðnvæðing-
arinnar og kyn í sögulegum
rannsóknum.
Geturðu sagt mér um hvað
erindi þitt á ráðstefnunni fjallar?
„Ég ætla að tala um breyti-
legan skilning kosningaréttar á
Norðurlöndum frá fyrsta hluta
19. aldar frá norsku og dönsku
stjórnarskránum (1814 og 1849)
allt til loka aldarinnar þegar al-
mennur kosningaréttur karl-
manna og kvenna varð að bar-
áttumáli. Ég mun einnig ræða í
erindinu að almennur kosninga-
réttur á Norðurlöndum á milli
áranna 1906 til 1921 hafi ekki
verið einstaklingsbundinn réttur.
Á sumum löndum á Norður-
löndum fengu fátækir ekki að
kjósa fyrr en eftir síðari heims-
styrjöldina. Á eftirstríðsárunum
gripu svo yfirvöld til aðgerða til
að mennta fólk til að verða
ábyrgir og sjálfstæðir þegnar í
gegnum skólakerfið og menning-
arstefnu,“ segir Hagemann.
Af hverju hafa Norðurlöndin
verið leiðandi á mörgum sviðum
kynjajafnréttis?
„Norðurlöndin eru leiðandi, þó
alls ekki á öllum sviðum, út af
margvíslegum ástæðum. Mesta
velgengni þeirra hefur verið á
því sviði að sameina fjölskyldulíf
við vinnu á ýmsan hátt eins og
með veglegu fæðingarorlofi, nið-
urgreiddu leikskólaplássi, ókeypis
menntun, góðu félagslegu kerfi
og atvinnumarkaði sem er í
megindráttum sammála því að
fjölskyldulíf og ábyrgð vegna
fjölskyldu sé hluti af eðlilegu lífi
manna og kvenna.“
Einsleitnin hjálpaði
Er söguleg skýring á því af
hverju Norðurlöndin hafi verið
skrefi framar en svo mörg lönd
í jafnréttisbaráttunni?
„Jafnrétti á Norðurlöndum er
ekki hægt að skilja til fulls án
þess að líta til sögulegra þátta;
þetta eru lítil lönd með einsleit-
um íbúum, bæði hvað varðar
uppruna og trú, og hafa búið
við frekar mikla friðsæld. Sam-
félagið og efnahagslífið hafa
byggst á frekar mörgum litlum
bóndabæjum sem eru í fjöl-
skyldueigu,“ segir hún.
Hagemann segir að það hafi
ennfremur ýtt undir jafnrétti að
hjón hafi oftar en ekki verið á
svipuðum aldri sem hafi lagt
grunn að meira jafnvægi í sam-
skiptum og stöðu.
Jafnréttisstefna fyrir
vinnandi konur
Hvaða hópur kvenna er helst
skilinn útundan á Norðurlönd-
unum í dag?
„Norræn kynjajafnréttisstefna
hefur fyrst og fremst komið
menntuðum konum úr miðstétt
vel og stefnan hefur líka án efa
beinst að konum með vinnu. Sá
hópur kvenna sem er mest út-
undan í dag eru innflytj-
endakonur. Sem hópur eru þær
á botni samfélagsstöðupýramíd-
ans en þær eru klemmdar á
milli þess sem norrænt samfélag
býst við af þeim annars vegar
og hins vegar venjum úr þeirra
eigin trúar- og menningarhópi.
Á hinn bóginn eru ungar inn-
flytjendakonur að verða meira
áberandi og eru að láta til sín
taka í samfélaginu.“
Hagemann kemur hingað áður
en ráðstefnan hefst og ætlar að
taka þátt í lokuðu spjalli fyrir
Tímabil húsmóðurinnar
stutt í sögunni
STAÐA KVENNA Í ATVINNU-
LÍFINU, HEFNDARKLÁM OG
JAFNRÉTTI Í NORRÆNU
LJÓSI ER Á MEÐAL ÞESS SEM
VERÐUR RÆTT Á AL-
ÞJÓÐLEGU RÁÐSTEFNUNNI
BORGARALEG RÉTTINDI
KVENNA Í 100 ÁR.
Inga Rún Sigurðardóttir
ingarun@mbl.is
Getty Images/iStockphoto
Gro Hagemann er prófessor í sam-
tímasögu við Óslóarháskóla.