Morgunblaðið - Sunnudagur - 18.10.2015, Síða 50

50 MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 18.10. 2015
Bækur
S
igurjón Birgir Sigurðsson, eða
bara Sjón, byrjaði sinn rithöfund-
arferil sem ljóðskáld og hafði
gefið út fjölda ljóðabóka þegar
fyrsta skáldsaga hans kom út
fyrir bráðum þrjátíu árum. Á síðustu árum
hefur minna borið á ljóðskáldinu Sjón en
skáldsagnahöfundinum og átta ár hafa liðið
frá síðustu ljóðabók hans þar til ljóðasafnið
gráspörvar og ígulker birtist fyrir stuttu.
Sjón segist skrifa ljóð meðfram öðrum
skrifum, „hægt og bítandi“ og ljóðin í grá-
spörvum og ígulkerum hafi orðið til á síð-
ustu tíu árum, jafnvel séu einhver ljóðanna
eldri. „Ég var með ljóðabók fyrir átta árum,
söng steinasafnarans og í gráspörvum og
ígulkerum eru ljóð sem eru jafnvel eldri en
hún. Það er nefnilega þannig að ljóð verða
til af ýmsu tilefni og passa þá ekki endilega
alltaf í bók þó þau séu góð. Ég skoða bæk-
urnar alltaf sem sér verkefni, sér heim á
vissan hátt, og í þessa bók rötuðu ýmis ljóð
sem ég hafði ekki fundið stað áður, ljóð sem
fóru allt í einu að tala saman og hljóma með
nýrri ljóðum. Þetta eru því ljóð frá síðustu
tíu til tólf árum og birtist sem einhver hlið
á mínum skáldskap.“
Skoðun á augnablikinu
„Ég kíkti í einhverja möppu í vor og byrjaði
að tína saman ljóð í eitt skjal og áttaði ég
mig á því allt í einu að það var einhver
samhljómur á milli ljóða sem voru gömul og
ljóða sem voru alveg ný, allt í einu varð
eitthvert samtal, einhver heimur birtist sem
má lýsa sem ferðalagi á staðinn þar sem
skáldskapurinn verður til. Ef ljóðabók getur
verið um eitthvað þá finnst mér einhver
þráður í gráspörvum og ígulkerum sem er
skoðun á augnablikinu eða andrúmsloftinu
þegar ljóðið verður til. Ég áttaði mig á því
að þessi ljóð áttu það sameiginlegt og pöss-
uðu því saman í bók. Svo á ég önnur ljóð
sem passa kannski seinna, enda er ég
óhræddur við það að vera að vinna með
eldra efni.“
Annað einkenni á mörgum ljóðunum í
bókinni segir Sjón vera að þau hafi orðið til
við ýmis tækifæri þegar hann hefur verið
beðinn um að skrifa ljóð eða texta í sýning-
arskrá eða til þess að flytja af einhverju til-
efni. „Það hefur reynst mér mjög hvetjandi
tækifæri til þess að skrifa ljóð. Þetta er svo-
lítið svona af gamla skólanum, að skrifa
tækifærisljóð þegar menn panta ljóð hjá
skáldinu og það hefur oft orðið til þess að
hugmynd sem ég er kannski búinn að vera
að með í kollinum lengi, stundum í tuttugu
ár og hef aldrei fundið stað eða form eða
tækifæri, er allt í einu komin í heiminn af
tilteknu tilefni. Til að mynda er í bókinni
ljóð sem heitir danse grotesque sem er upp-
haflega skrifað sem hugleiðing um verk
Cindy Sherman fyrir sýningu sem var úti í
heimi og fjallaði aðallega um ákveðið tímabil
í list hennar. Þá áttaði ég mig á því að hér
væri komið tækifæri til þess að yrkja útfrá
gamalli hugmynd um að skrifa ljóð eða
texta sem fjallar um niðurbrot líks frá sjón-
arhorni þeirra sem framkvæma það,“ segir
Sjón og bætir við að hann hafi alltaf verið
gefinn fyrir samstarf, maður leiksins, eins
og hann kallar það, og kunni því vel þegar
einhver kemur til hans með yrkisefni.
„Þá er ég allt í einu farinn að hugsa um
eitthvað sem ég hefði annars ekki hugsað
um eða sé einhver óvænt tækifæri þannig
að það hefur alltaf reynst mér mjög vel. Og
svo oft er það þannig að þegar ég hef tekið
eitthvað að mér og er kominn í djöfulsins
klandur með það þá verður auðvitað það
besta til,“ segir hann og hlær, „því þá er
maður kominn á einhverja nöf og verður
bara að láta hlutinn gerast og þá dúkka oft
upp ótrúlegustu hugmyndir.“
Það er alltaf einhver þráður
- Þegar ég fletti ljóðabókunum þínum um
daginn, sérstaklega bókum frá fyrri árum,
sá ég sama skáldið í textanum, þó ljóðagerð-
in hafi óneitanlega breyst talsvert.
„Það er sennilega einhver þráður í ljóð-
unum vegna þess að það er auðvitað alltaf
sami maður að skrifa þó hann sé á ýmsum
aldursskeiðum. Ég sé auðvitað mun á þeim
hreinu súrrealísku ljóðum sem ég skrifaði
um tvítugt, sem voru fyrst og fremst rússí-
banareiðir í gegnum mjög ýktar sérkenni-
legar myndir. Það er munur á þeim ljóðum
og fyrstu ljóðunum mínum sem ég orti þeg-
ar ég var fimmtán eða sextán ára gamall
um haustið og ástarsorgina, sem maður var
náttúrlega farinn að glíma við á unga aldri.
Svo sé ég mun á ljóðunum sem ég er að
gera í dag.
Það er þó alltaf einhver þráður og mér
finnst ég jafnvel vera að ná þessu svona
svolítið saman í nýju bókinni. Í henni eru
ljóð sem eru persónuleg og einföld með ljóð-
um sem eru einfaldlega skrýtin og súrreal-
ísk í sér, furðulegir litlir heimar sem lesand-
inn fer inní. Mér finnst þannig eins og ég sé
aðeins að rifja upp. Það eru þannig í henni
þrír litlir prósar sem eru einhverskonar
skoðun líka á súrrealismanum; fyrsti prósinn
er hreinn draumur og minning um hann
sem sleppir ekki höfundinum, svo er samspil
draums og veruleika í draumi sem gerist í
Landsbókasafninu gamla, í Safnahúsinu, og
þriðji prósinn er einfaldlega hreint og klárt
súrrealískt ljóð um stefnumót í nóttinni í
Reykjavík. Ég er ennþá að skoða þessa
punkta, hvað eigum við að kalla það, þessar
kveikjur ljóðsins þegar innri og ytri veru-
leiki mætast sem er gamla verkefnið sem
manni var falið ungum.“
- Þér þykir semsé enn vænt um súrreal-
ismann.
„Ég var fjórtán eða fimmtán ára þegar ég
uppgötvaði hann og helgaði mig honum
næstu sex eða sjö árin. Hann hafði nátt-
úrlega gríðarlega mótandi áhrif á mig fag-
urfræðilega og hugmyndafræðilega. Hann
var skóli í skáldskap og menningarlegri
nálgun við heiminn og ég bý auðvitað alltaf
að því. Ég hef aldrei hafnað súrrealismanum
og það eru súrrealískir þræðir í gráspörvum
og ígulkerum.
Fyrir nokkrum árum hélt ég alltaf við
hverja bók að ég væri nú búinn að segja
skilið við hann, en svo þegar ég kíkti á bók-
ina tveimur eða þremur mánuðum eftir að
hún kom út þá hugsaði ég með mér: nei,
fjandinn hafi það, þú ert alltaf að synda í
sömu sundlauginni. En það er ansi gott út-
sýni úr henni.“
SAMTAL LJÓÐA
Alltaf að synda í sömu sundlauginni
GRÁSPÖRVAR OG ÍGULKER HEITIR
NÝ LJÓÐABÓK FRÁ SJÓN, EN
ÁTTA ÁR ERU SÍÐAN HANN
SENDI SÍÐAST FRÁ SÉR LJÓÐA-
SAFN. Í BÓKINNI ERU LJÓÐ FRÁ
ÝMSUM TÍMUM SEM ORT ERU VIÐ
ÝMIS TÆKIFÆRI, EN LÝSA FERÐA-
LAGI Á STAÐINN ÞAR SEM SKÁLD-
SKAPURINN VERÐUR TIL.
Árni Matthíasson
arnim@mbl.is
* Og svo oft er þaðþannig að þegar éghef tekið eitthvað að mér
og er kominn í djöfulsins
klandur með það þá verður
auðvitað það besta til.
(s.h.g.)
það vill henda í ljóðum
að þegar þokunni léttir
taki hún með sér fjallið
Úr gráspörvum og ígulkerum eftir Sjón.
JPV útgáfa gefur út.
ars poetica
Morgunblaðið/Árni Sæberg
Ný ljóðabók
Sjón er súrruð
súrrealískum
þráðum.