Morgunblaðið - Sunnudagur - 25.10.2015, Blaðsíða 46

Menning
46 MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 25.10. 2015
K
annski má segja að ég búi við
þann lúxus að geta gert það
sem mig langar til og ég er af-
skaplega þakklátur fyrir það,“
segir Egill Heiðar Anton Páls-
son þegar hann er inntur eftir leikstjórnar-
verkefnum sínum um þessar mundir. Þegar
blaðamaður Morgunblaðsins hitti hann yfir
kaffibolla á kaffihúsinu í Skuespilhuset í
Kaupmannahöfn sem kennt er við Ófelíu voru
aðeins örfáir klukkutímar í frumsýningu á
Sporvagninum Girnd eftir Tennessee Willi-
ams eða Omstigning til Paradis, eins og verk-
ið nefnist á dönsku, á stóra sviði Konunglega
leikhússins, en uppfærslan var frumsýnd 15.
október sl. við góðar viðtökur eins og sjá má
í rammanum hér til hliðar.
„Ég brann fyrir þessu verki. Það hentaði
leikhúsinu að setja það upp núna og þá fékk
ég tækifæri til að vinna svona draumaverk-
efni,“ segir Egill sem er á ferð og flugi sem
leikstjóri samhliða störfum sínum sem pró-
fessor í leikstjórn við Ernst-Busch-leiklistar-
háskólann í Berlín þar sem hann býr. Fyrr í
haust frumsýndi Egill nýtt sviðsverk í Fær-
eyjum og á næsta ári snýr hann aftur til
Danmerkur að leikstýra Hamlet eftir William
Shakespeare, en í millitíðinni kemur hann til
Íslands að setja upp Hver er hræddur við
Virginíu Woolf? eftir Edward Albee í Borg-
arleikhússinu í ársbyrjun. Meira um þau
verkefni síðar, fyrst skal sjónum beint að
Sporvagninum Girnd.
Aðspurður segir Egill að Tennessee Willi-
ams sé eitt af uppáhaldsleikskáldum sínum.
„Hann er svo óþekkur. Texti hans býr yfir
ótrúlegu næmi fyrir ofbeldi, hinu harm-
þrungna og brotakennda í manneskjunni og
hinni hrópandi mótsögn sem við erum öll
samsett úr. Það sem er svo spennandi við
þetta verk er hvaða persónum Williams stillir
saman sem í raun leysir úr læðingi ákveðin
pólitísk átök þó átökin á sviðinu birtist sem
prívatátök,“ segir Egill og bendir á að hann
sjái mikil líkindi milli ritunartíma verksins og
dagsins í dag, en í uppfærslu sinni valdi hann
að færa verkið til í tíma og staðsetja það í
Evrópu eftir fjármálakreppu og stríðið í Afg-
anistan, en leikskáldið skrifaði verkið inn í
New Orleans í Bandaríkjunum á árunum eft-
ir seinna stríð.
„Stanley, sem er af annarri kynslóð inn-
flytjenda, er hin nýja hetja Ameríku þar sem
hann barðist í seinna stríði og vann. Hann er
því sigurvegari, en samtímis algjör lúser. Á
sínum tíma var Williams spurður hvort val
hans á persónum verksins væri pólitískt.
Svar hans var á þá leið að værum við ekki á
varðbergi myndu aparnir taka yfir. Í þeim
orðum sínum er hann að gagnrýna sam-
félagið sem ameríski draumurinn byggist á,
því kapítalískt samfélag sem byggist á sam-
keppni býr til fleiri tapara en sigurvegara.
Saman við tálsýnina um ameríska drauminn
teflir hann Blanche, sem stendur fyrir horf-
inn tíma og fallandi heim. Það er eitthvað við
nærveru Blanche sem setur tálsýnina úr
skorðum. Hún virkar sem spegill á umhverfi
sitt og aðrar persónur þola illa að horfast í
augu við raunveruleikann.“
Ég sé enga rómantík í þessu verki
Aðspurður segist Egill meðvitað hafa forðast
alla rómantík eða nostalgíu í sviðsuppfærslu
sinni. „Ég sé enga rómantík í þessu verki,“
segir Egill sem fékk leyfi rétthafa verksins til
að stytta textann umtalsvert. „Enda gilda
önnur lögmál í dag og við þurfum ekki jafn-
mörg orð til að koma hlutunum til skila.“ Um
leið og talið berst að rómantík og nostalgíu
líður ekki á löngu þar til kvikmynd Elia Kaz-
an, A Streetcar Named Desire, frá árinu
1951 skýtur upp kollinum í samtalinu. Þar sló
Marlon Brando eftirminnilega í gegn sem
Stanley Kowalski meðan Vivien Leigh hlaut
Óskarinn fyrir bestan leik í aðalhlutverki fyr-
ir túlkun sína á Blanche DuBois.
„Nálgun Kazan á hlutverk Stanleys og
Blanche myndi aldrei ganga í dag. Tímarnir
voru þannig að á frumsýningunni fögnuðu
áhorfendur þegar Stanley nauðgaði Blanche.
Fólki fannst hún eiga það skilið af því að hún
væri búin að ögra honum svo mikið. Það væri
ekki hægt að setja verkið þannig upp í dag
og ég held raunar ekki að Williams hafi hugs-
að það þannig. Með túlkun sinni á Stanley
bjó Brando til nýju amerísku hetjuna, enda
glæsilegur í hvíta stuttermabolnum sínum
með raunamæddan svip. Þetta er hins vegar
ekki sá Stanley sem er í leikritinu. Í verkinu
hittum við fyrir brotinn verkamann sem er
búið að ljúga einum of mikið að og þegar síð-
an bætist við kona sem lýgur til þess að lifa
af þá þolir hann ekki meir,“ segir Egill og
tekur fram að sér finnist áhugavert að skoða
þær aðstæður sem Williams tefli saman í
verkinu og birtast bæði í átökum kynjanna
og átökum menntamanneskju og verka-
manns. „Ég hef alltaf séð Blanche fyrir mér
sem mjög sterka konu, því þó hún sé brotin
inn á við virkar hún sterk út á við. Blanche
er sjóaður stríðsmaður og í raun hetja úr
stríði, hún kemur bara úr öðru stríði en
Stanley.“
Þegar undirrituð sá aðalæfingu verksins
vakti það athygli að Egill hafði valið að
breyta endi verksins. „Í frumtextanum er
Blanche sótt af starfsmönnum geðveikrahæl-
is. Það blasir við að það eigi að lækna hana
með hvítuskurði [e. lobotomy], eins og fram-
kvæmdur var á systur Tennessee Williams.
Við völdum að fara þá leið að láta Blanche
sjá sjálfa um eigin aftöku. Þegar Stanley er
búinn að svipta Blanche öllum möguleikum
gerir hann ein mistök, því hann áttar sig of
seint á því að hún hefur engu að tapa meðan
hann hefur öllu að tapa. Þegar hún ögrar
honum með kynlífi þá á hann enga leið út úr
því. Ef hann tekur ekki tilboði hennar þá
bognar hann og hún þarf ekki að fara, en ef
hann tekur tilboðinu tekur hann áhættuna á
því að Stella uppgötvi allt og litla fjölskyldu-
einingin þeirra brotni upp. Stella er hins veg-
ar orðin það háð og undirgefin Stanley að
hún velur hann fram yfir systur sína og þá
sér Blanche ekki aðra útgönguleið en binda
enda á líf sitt,“ segir Egill sem fer fögrum
orðum um leikkonuna Charlotte Munck sem
leikur Blanche í uppfærslunni, en hún kom
inn í sýninguna með aðeins tveggja vikna fyr-
irvara þegar ljóst var að Danica Curcic hefði
ekki tíma til að klára æfinga- og sýning-
arferlið vegna anna.
Aldrei upplifað svona áður
„Við vorum svo heppin að Charlotte gat
stokkið inn með svona stuttum fyrirvara,“
segir Egill og rifjar upp að hann hafi unnið
með Munck áður og því vitað að hlutverkið
yrði í góðum höndum. „Charlotte er svo mik-
ill fagmaður að á þriðja degi, eftir að hún var
ráðin til verksins, tókum við rennsli þar sem
hún lék hlutverkið án þess að hafa handritið
til hliðsjónar því þá þegar kunni hún allan
texta sinn. Ég hef aldrei upplifað svona áður.
Hún er svakaleg,“ segir Egill og tekur fram
að líkt og allir góðir leikarar hafi Munck gert
hlutverkið að sínu. „Það er í raun búið að
vera magnað að vinna verkið upp á nýtt með
nýrri aðalleikkonu sem notar sitt innsæi, lík-
amsminni og hæfileika til að greina hlut-
verkið,“ segir Egill og tekur fram að leikhóp-
urinn í heild hafi verið mjög vel samstilltur
og því hafi verið gerlegt að skipta um aðal-
leikkonu svo stuttu fyrir frumsýningu.
Sem fyrr segir býr Egill og starfar í Berlín
þar sem hann kennir við Ernst-Busch-
leiklistarháskólann. „Ég átti fyrst möguleika
á að fara til Berlínar árið 1995 þegar ég var á
fyrsta ári í Leiklistarskóla Íslands. Þar fædd-
ist sú hugmynd að ég gæti mögulega orðið
leikstjóri,“ segir Egill sem í framhaldinu
dvaldi öll sumur í Berlín til að drekka í sig
menningarlífið. „Leikhúsið þar er svo magnað
og sterkt. Það hefur þann stað í samtali við
sína áhorfendur og við sitt samfélag sem
maður óskar sér svo gjarnan, sem ekki er
mældur út frá fjölda áhorfenda heldur í list-
rænum gæðum. Fyrir 20 árum átti ég mér
þann draum að búa í Berlín og nú bý ég
þar.“ Að sögn Egils gerir Ernst-Busch-
leiklistarháskólinn þá kröfu á prófessora sína
að þeir séu sjálfir virkir í listsköpun. „Sú
krafa á sérstaklega við þá okkar sem kennum
leikstjórn,“ segir Egill og tekur fram að hann
geti samhliða kennslunni tekið að sér um
þrjú leikstjórnarverkefni á ári. „Undir lok
ágústmánaðar frumsýndi ég í Sjónleikahúsinu
í Færeyjum mjög spennandi sviðsverk um
áhrif hernáms Danmerkur á sjálfstæði Fær-
eyja. Þegar nasistar hernámu Danmörku
rofnaði sambandið við Færeyjar með þeim af-
leiðingum að Færeyingar urðu frjálsir í fimm
ár. Þeir sigldu og seldu fisk, en misstu mikið
af fólki í nafni frelsisins. Nokkrum mánuðum
eftir stríðslok kusu Færeyingar um sjálfstæði
sitt, en Danir ógiltu kosningarnar.“
Næsta leikstjórnarverkefni Egils er hins
vegar Hver er hræddur við Virginíu Woolf?
eftir Edward Albee í upphafi næsta árs.
„Þetta er annað uppáhaldsleikrit hjá mér,“
segir Egill og tekur fram að hann sé þakk-
látur Kristínu Eysteinsdóttur borgarleik-
hússtjóra fyrir það tækifæri að fá að leik-
stýra í Reykjavík, en fyrir utan uppfærsluna
á Gullna hliðinu eftir Davíð Stefánsson í
Borgarleikhúsinu sl. haust, sem upphaflega
var frumsýnt hjá Leikfélagi Akureyrar, eru
níu ár síðan Egill leikstýrði síðast í höfuð-
borginni þegar hann setti upp Sumardag eftir
Jon Fosse í Þjóðleikhúsinu haustið 2006.
„Ég flutti burt frá Íslandi árið 1999 og hef
lítið verið heima síðan. Mér finnst hins vegar
mjög gaman að koma reglulega heim til að
leikstýra. Það er mjög gott leikhúslíf á Ís-
landi. Miðað við smæð er ótrúlegt að það
Ljósmynd/Skapti Hallgrímsson
„Ég brann fyrir
þessu verki“
EGILL HEIÐAR ANTON PÁLSSON FLÝGUR MILLI LANDA TIL AÐ LEIKSTÝRA
SAMHLIÐA ÞVÍ SEM HANN SINNIR LEIKLISTARKENNSLU Í BERLÍN. FYRIR
RÚMRI VIKU FRUMSÝNDI HANN SPORVAGNINN GIRND Í KONUNGLEGA
LEIKHÚSINU Í KAUPMANNAHÖFN VIÐ GÓÐAR VIÐTÖKUR. Á NÆSTA ÁRI
BÍÐA HANS SÍÐAN ÁTÖK VIÐ LEIKRIT EFTIR ALBEE OG SHAKESPEARE.
Silja Björk Huldudóttir silja@mbl.is
„Maður þarf samt að passa biturðina
því ekki vill maður missa lífsviljann,“
segir leikstjórinn Egill Heiðar Anton
Pálsson sem leikstýra mun Hamlet í
Danmörku á næsta ári.