Morgunblaðið - Sunnudagur - 01.11.2015, Blaðsíða 40

Viðtal
40 MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 1.11. 2015
É
g fæ nýjustu skáldsögu Arnaldar
Indriðasonar, Þýska húsið, í hend-
ur síðdegis á miðvikudegi og hef
hana með mér heim til að búa mig
undir viðtal við höfundinn morg-
uninn eftir. Sest niður eftir kvöldmatinn til að
fletta bókinni og setja mig inn í söguþráðinn.
Skemmst er frá því að segja að ég stend ekki
upp fyrir en laust eftir miðnætti – búinn að
lesa bókina spjaldanna á milli. Það hljóta að
vera góð meðmæli með sögunni og fyrir vikið
hef ég orð á þessu við Arnald þegar fundum
okkar ber saman. „Andskotinn,“ segir hann
og hvessir augunum á mig. „Það tók mig heilt
ár að skrifa þessa bók og þú lest hana á einu
kvöldi!“
Hann hlær.
Sögusvið Þýska hússins er Reykjavík sum-
arið 1941, hernámið, Ástandið og allt sem því
fylgdi. Farandsali finnst myrtur í lítilli leigu-
íbúð, skotinn í höfuðið með skammbyssu.
Sjónir lögreglunnar beinast strax að erlendu
hermönnunum sem eru á hverju götuhorni en
samskipti þeirra við heimafólk, ekki síst kon-
ur, eru mörgum þyrnir í augum. Lausn máls-
ins er í höndum Flóvents, eina rannsóknarlög-
reglumannsins í Reykjavík, og hermannsins
og Vestur-Íslendingsins Thorsons, sem kynnt-
ir voru til leiks í þarsíðustu bók Arnaldar,
Skuggasundi.
Annað vers í þríleik
Höfundurinn upplýsir raunar að um þríleik
sé að ræða og mun þriðja bókin koma út á
næsta ári. Hún hefur vinnuheitið „Petsamo“
með vísun í Petsamo-förina, sem var ferð
strandferðaskipsins Esju árið 1940 til Pet-
samo í Norður-Finnlandi að sækja þar 258
Íslendinga sem höfðu orðið innlyksa á meg-
inlandi Evrópu vegna seinni heimsstyrjald-
arinnar. Mest voru það Íslendingar sem
höfðu dvalist styttri eða lengri tíma í Kaup-
mannahöfn.
Við Arnaldur erum sammála um að hernám-
ið sé heillandi tímabil í Íslandssögunni og höf-
undurinn, sem er menntaður sagnfræðingur,
segir virkilega gaman að fást við það. „Ég hef
raunar gruflað í seinni heimsstyrjöldinni áður,
byrjaði strax í Grafarþögn, og þykir það alltaf
jafnspennandi. Íslenskir skáldsagnahöfundar
hafa af einhverjum ástæðum ekki sinnt þessum
mikla umbrotatíma nægilega vel. Sagnfræð-
ingar hafa á hinn bóginn gert það með ræki-
legum hætti enda eru stríðsárin upphafið að Ís-
landi nútímans. Þarna varð þetta litla land
okkar í fyrsta skipti þátttakandi í heims-
viðburðum,“ segir Arnaldur.
Talandi um viðburði þá ber heimsókn Win-
stons Churchill, þáverandi forsætisráðherra
Breta, til Reykjavíkur 1941 einmitt á góma í
Þýska húsinu og ég læt þess getið að það sé
skemmtileg tilviljun að eftirmaður hans hafi
einmitt stungið við stafni hér í fásinninu í vik-
unni sem bókin kemur út. Fyrstur breskra for-
sætisráðherra í allan þennan tíma.
Hringdi bara í Davíð
„Hvað áttu við með tilviljun?“ spyr Arnaldur
sposkur. „Ég hringdi bara í Davíð og spurði
hvort hann væri ekki tilbúinn að hjálpa mér
við kynninguna á bókinni.“
– Davíð?
„Já, Davíð Cameron.“
Hann hlær.
Arnaldur upplýsir að hann hafi yndi af því
að tengjast sögunni og einstökum sögulegum
viðburðum í sínum skáldskap, eins og hann
hefur til dæmis gert með kalda stríðið í Kleif-
arvatni og Einvíginu. „Það þarf svo lítið af
lærðu efni til að geta logið svo stórt,“ segir
hann brosandi.
Það er heila málið. Enda þótt Arnaldur
nuddi sér utan í söguna eru bækur hans fyrst
og síðast skáldskapur. Og þar má allt. „Senni-
lega hefði ég aldrei notið mín sem fræðimað-
ur. Eftir á að hyggja var sagnfræðin samt
frábær skóli fyrir mig sem rithöfund. Eins
blaðamennskan en ég var viðloðandi Morg-
unblaðið í tuttugu ár. Ég gerðist blaðamaður
á sömu forsendum og ég gerðist síðar rithöf-
undur – mér þykir svo skemmtilegt að skrifa
og skapa. Þó að manni beri að halda sig við
staðreyndir í blaðamennskunni felst samt heil-
mikil sköpun í því starfi. Þar lærði ég líka að
vera skipulagður og virða deadline.“
Sest niður kl. 8 á morgnana
Skipulag er lykilorð hér en Þýska húsið er
nítjánda skáldsaga Arnaldar á jafnmörgum ár-
um. Það eru afköst í lagi og fáheyrt hér á
landi. Hann segir ferlið taka ár, frá því hann
byrjar að moða úr hugmynd og þangað til bók-
in tekur á sig áþreifanlega mynd. „Ég sest allt-
af niður klukkan átta á morgnana og sit við
tölvuna til klukkan fjögur. Inni í þeim vinnu-
degi geta verið tölvupóstar og önnur erindi sem
þarf að afgreiða. Mest eru það þó skrif.“
Fyrsta uppkast að handriti liggur vanalega
fyrir að vori. Þá er mikil vinna eftir við endur-
skrif. „Þegar plottið og sagan liggja fyrir sný
ég mér að málfarinu, samtölunum og persónu-
lýsingum. Nostra við þetta fram á sumar. Mér
finnst mjög mikilvægt að skrifa vandað mál,
vegna þess að ég er alltaf að reyna að búa til
sæmilegan skáldskap. Stíllinn þarf af vera
hreinn og klár, ekki of mikið flúr og lýsing-
arorðin ekki of mörg, enda eru glæpasögur í
mínum huga ekki síst vettvangur fyrir skáld-
legt mál. Ég legg metnað í að hafa bækur
mínar á bókmenntalegum nótum og vil frekar
ná til lesandans gegnum textann og sálarkröm
persónanna en spennuna, þó að hún sé von-
andi þarna líka. Ég hef stundum sagt að
morðin séu aukaatriði í mínum sögum.“
Spurður hvort hann haldi að þessi nálgun sé
algeng meðal glæpasagnahöfunda kveðst Arn-
aldur ekki hafa hugmynd um það. „Ég hef ekki
stúderað aðra höfunda og er mikið til hættur
að lesa glæpasögur. Það er nóg að lifa og hrær-
ast í þessu sjálfur. Fyrir mig að lesa glæpasögu
er svolítið eins og að leigubílstjóri keyrði hring-
inn kringum landið í sumarfríinu sínu.“
Hann brosir.
Les mikið af ljóðum
Þess í stað les Arnaldur fyrst og fremst sögu-
legan fróðleik og ljóð. Mikið af ljóðum. „Ljóð-
in eru svo mikill innblástur, ekki síst hvað
varðar stíl og hughrif. Við Íslendingar eigum
svo mörg frábær ljóðskáld, lífs og liðin. Nægir
þar að nefna Hannes Pétursson, Stein Steinar
og Jóhann Sigurjónsson.“
Arnaldur hefur fyrir reglu að byrja ekki á
næstu bók fyrr en sú síðasta er tilbúin. Hann
segir engan skort á hugmyndum. „Sjö, níu,
þrettán. Hugmyndirnar eru nú einu sinni eldi-
viðurinn í þessu öllu.“
Í Þýska húsinu heldur Arnaldur áfram að
fást við sögu Reykjavíkur sem er rauður
þráður gegnum flest hans verk, nánast ein af
persónunum. Lesendur fylgjast með henni
vaxa og dafna. Breytast úr litlu sveitaþorpi í
borg.
Núna er Arnaldur kominn tvo áratugi aftur
fyrir eigin fæðingu og þarf fyrir vikið að
sækja upplýsingar og ekki síður andrúmsloft í
bækur og munnmæli. „Ég gerði hvort
tveggja, fletti heimildum og talaði við fólk sem
lifði þessa tíma. Það reyndist mér mjög gagn-
legt. Aðalatriðið er samt að nota ímyndunar-
aflið til að finna andrúmsloft hins liðna. Eftir
því sem sögunni vindur fram og hún tekur
völdin finnur maður það sem vantar sögulega
inn í. Og maður kemst fljótt að því að seinni
heimsstyrjöldin á Íslandi er í raun frábær
sviðsmynd fyrir glæpasögur. Stundum getur
maður þurft að hnika til staðreyndum í þágu
framvindunnar en það er yfirleitt óverulegt
vona ég. Ég vona líka að rétttrúnaðarmenn
fari ekki á hliðina, þótt ekki passi allt upp á
hár. Hvað sögulegan fróðleik varðar kemur
Netið í góðar þarfir, maður finnur upplýs-
ingar á svipstundu sem ef til vill tók marga
daga að hafa uppi á hér áður.“
Erfitt í upphafi
Engin hefð var fyrir glæpasögum á Íslandi
þegar ungur höfundur, Arnaldur Indriðason,
kom fram með sína fyrstu bók haustið 1997,
Syni duftsins. Beðinn að horfa til baka segir
hann viðtökurnar ekki hafa verið neitt til að
hrópa húrra fyrir. „Þetta var satt best að
segja mjög erfitt í upphafi, það var ekki litið á
þetta sem bókmenntir af neinu tagi. Ekkert
þótti réttlæta það að fjalla um morð í sam-
félagi, þar sem aldrei neitt gerist, og bjóða
upp á lögreglumenn sem heita Erlendur og
Sigurður en ekki Barnaby eða Taggart. Aðrir
höfundar litu heldur ekki á þetta bókmennta-
form sem neina ögrun.“
Lesendur tóku á hinn bóginn fljótt við sér
og einmitt af sömu ástæðum og spekingunum
fannst hugmyndin í upphafi afleit. „Þegar á
reyndi þótti lesendum spennandi að þessir
glæpir ættu sér stað í götunum heima, hús-
unum heima. Karakterarnir voru líka íslensk-
ir, aðstæður kunnuglegar og meira að segja
veðrið. Þetta fór því furðulega fljótt af stað og
varð fljótt mjög vinsælt – sem kom mér þægi-
lega á óvart.“
Ekki svo að skilja að Arnaldur hafi hugsað
svo langt á þessum tíma. „Ég var bara með
þessa einu sögu, Syni duftsins, en fékk ágæt
viðbrögð og svo þótti mér ein aðalpersónan,
Erlendur, áhugaverð. Mig langaði að kynnast
honum betur og ætli það sé ekki helsta ástæð-
an fyrir því að ég hélt áfram. Það var svo
fjórða bókin, Mýrin, sem sprengdi þetta upp,
ekki bara hér heima heldur líka erlendis.“
Eftirleikurinn er öllum kunnur.
Fór alla leið með Erlend
Arnaldur lét ekki fyrstu viðbrögðin við þess-
um sveitalega lögreglumanni sínum slá sig út
af laginu. „Í stað þess að láta Erlend róa
ákvað ég að fara alla leið með þessa persónu
og skoða í gegnum hana flutninginn úr sveit í
borg. Erlendur er maður sem er týndur í sín-
um tíma. Hann varð fyrir erfiðri lífsreynslu í
æsku, í vondu veðri, sem hann kemst ekki á
nokkurn hátt undan. Erlendur er í mínum
huga eins íslenskur og menn geta orðið. Og
það er einmitt þess vegna sem erlendir les-
endur hafa svona mikinn áhuga á honum.“
Arnaldur var spurður frétta af Erlendi á
Bókastefnunni í Gautaborg fyrr í haust og rak
í vörðurnar. Ekkert hefur breyst síðan. „Ég
veit ekki hvort Erlendur er lífs eða liðinn,“
segir hann, alvarlegur í bragði. „Hann liggur
þarna uppi á heiðinni og það er kalt. Og eins
og við þekkjum getur tekið langan tíma að
deyja úr kulda.“
Hann þagnar.
„Maður getur ekki endalaust skrifað um
sama karakterinn, bæði höfundur og lesendur
fá á endanum leið á honum,“ heldur hann
áfram. „Maður þarf að reyna að uppgötva sig
upp á nýtt sem höfund, reyna nýja hluti og
finna styrk sinn og takmörk. Hlutverki stríðs-
áralögreglumannanna Flóvents og Thorsons
mun ljúka eftir næstu bók en hver veit nema
gamla löggan, Konráð, sem kom við sögu í
Skuggasundi, eigi eftir að skjóta upp kollinum
á ný.“
– Á eftirlaunum eða sem yngri maður?
Það þarf svo lítið af
lærðu efni til að geta
logið svo stórt
NÍTJÁNDA SKÁLDSAGA ARNALDAR INDRIÐASONAR, ÞÝSKA HÚSIÐ, KEMUR ÚT Í DAG, SUNNUDAG. ÞAR FER
HÖFUNDURINN MEÐ OKKUR Í FERÐALAG AFTUR TIL MIKILLA UMBROTATÍMA, HERNÁMSÁRANNA Í REYKJA-
VÍK. ARNALDUR, SEM VEITIR SÁRASJALDAN VIÐTÖL, ER HÉR SPURÐUR ÚT Í TÍMAFLAKK, VINNUBRÖGÐ,
BRAUTRUÐNING, INNBLÁSTUR, ATHYGLISFEIMNI OG SITTHVAÐ FLEIRA.
Texti: Orri Páll Ormarsson orri@mbl.is
Mynd: Árni Sæberg saeberg@mbl.is