Morgunblaðið - Sunnudagur - 08.11.2015, Blaðsíða 13

Vitnað er í orð sem höfð
voru eftir Steingrími J. Sigfús-
syni, þá efnahags- og við-
skiptaráðherra, í Frétta-
blaðinu 7. maí 2012 í stefnum
smálánafyrirtækjanna. Þar
sagði hann:
„Ég held að það sé vænlegast
að taka á þessu þannig að
fella þetta undir lög um
neytendalán. Svo getur mað-
ur velt því fyrir sér hversu
ábatasamt það verður þá.“
Í stefnum fyrirtækjanna er
ýjað að því að þessi orð
bendi til þess að löggjöfin sé
ekki almenn heldur beint
gegn fyrirtækjunum og sett í
þeim tilgangi að koma þeim
fyrir kattarnef. Telja stefn-
endur að þetta stangist á við
atvinnufrelsisákvæði stjórn-
arskrár.
Í samtali seg-
ist Steingrímur
hafa vonað að
þau úrræði
sem Neytenda-
stofa hefur
dygðu til að
koma böndum
á starfsemina.
„Það er til
skammar hvað hefur gengið
hægt að taka á þessari starf-
semi,“ segir Steingrímur J.
Sigfússon sem er á fjöllum
við veiðar þegar blaðamaður
nær tali af honum.
„Þeir hafa beitt endalausum
klækjabrögðum til að komast
upp með að fara ekki að lög-
um og halda áfram að okra.
Það er í einu orði sagt
hneykslanlegt,“ segir Stein-
grímur J. Sigfússon
SMÁLÁNAFYRIRTÆKI HALDA ÁFRAM AÐ OKRA
Steingrímur J.
Sigfússon
Í stefnum Kredia
og Smálána er vís-
að í orð Árna Páls
Árnasonar, for-
manns Samfylking-
arinnar, frá því í
fréttum Rík-
isútvarpsins hinn
8. febrúar 2010
þar sem hann
sagði:
„Þetta er starfsemi sem á ekki að
líðast, hefur ekkert samfélagslegt
gildi og ég held að það skipti okk-
ur miklu máli að finna leiðir til að
stöðva þennan ófögnuð eins fljótt
og við getum.“
Í stefnunum eru þessi orð
reyndar höfð eftir „þáverandi efna-
hags- og viðskiptaráðherra“ en hið
rétta er að Árni Páll var á þessum
tíma félagsmálaráðherra.
Stefnendur telja að ákvæði
stjórnarskrár um jafnræði, atvinnu-
frelsi og friðhelgi einkaréttar hafi
verið brotin með setningu laga um
neytendalán og vísar í orð Árna
Páls um smálánastarfsemi, að þ́ví
er virðist því til stuðnings. Telur
stefnandi orð hans benda til þess
að lögunum hafi sérstaklega verið
beint gegn smálánafyrirtækjum en
séu ekki almenn.
Ekki hefðbundin
fjármálastarfsemi
Í samtali við blaðamann segist Árni
Páll þvert á móti telja ákveðin
tregða hafi ríkt um það að taka
sérstaklega á smálánafyrirtækjum
og þeirra starfsemi.
„Kerfið hefur verið tregt við að
taka sérstaklega á þessum fyr-
irtækjum einmitt vegna þess að
menn hafa horft til atvinnufrels-
isákvæða stjórnarskrár. Ég held
hins vegar að það hafi alla tíð ver-
ið sterk rök fyrir því að setja sér-
stakar reglur um þessa starfsemi
því þetta er ekki hefðbundin fjár-
málastarfsemi. Bæði okurlánaeðli
hennar og það með hvaða hætti
hún beinist sérstaklega að þeim
sem eru veikir fyrir.
Grundvallarhugmyndin um að
þetta stangist á við atvinnufrelsi
með einhverjum hætti felur það þá
í sér að þetta sé almenn atvinnu-
starfsemi sem hafi samfélagsleg
verðmæti í för með sér.
En alveg eins og við setjum sér-
stakar reglur um verslun með tób-
ak, áfengi og aðrar vörur sem hafa
hættulega eiginleika þá er ekkert
óeðlilegt við það að samfélagið
setji sérstakar reglur um sölu á
okurlánum.
Þessi tafarlausa hraðafhending á
okurlánum án bakgrunnsúttektar á
skuldurum sem smálánafyrirtækin
stunda er bara sala á vöru sem er
hættuleg í eðli sínu.
Mér finnst full ástæða til þess að
halda áfram að finna leiðir til að
takmarka slíka hættulega starfsemi,
rétt eins og aðra hættulega starf-
semi í atvinnurekstri,“ segir Árni
Páll Árnason.
STERK RÖK FYRIR SÉRSTÖKUM REGLUM
Hraðafhending okurlána
hættuleg í eðli sínu
Árni Páll
Árnason
Hættu að rukka flýtigjald og
rukka nú fyrir rafbækur
Í kjölfar athugasemda Neytendastofu og úr-
skurðar áfrýjunarnefndar hefur sú breyting
verið gerð hjá hinum, þ.e. Smálánum og
Kredia, að ekkert er lengur til sem heitir
flýtiafgreiðsla lána. Þess í stað er komin raf-
bókasala sem miðað við upplýsingar á vefsíð-
um Kredia og Smálána virðist vera forsenda
lántöku. Lántaki þarf fyrst að kaupa rafbók
áður en hann getur tekið lán. Þegar blaða-
maður kannaði málið í júní fyrr á þessu ári
vildi svo til að upphæð tveggja rafbóka, sem
voru forsenda lántöku á þeim tíma, var ein-
mitt nákvæmlega sú sama og upphæð flýti-
gjaldsins hafði verið áður.
Flýtiafgreiðsla hafi ekki
verið vegna lánshæfismats
Eitt af því sem deilt verður um fyrir dómi er
hvort gjaldið sem Smálán og Kredia inn-
heimtu fyrir flýtiafgreiðslu hafi tengst láns-
hæfismati.
Í stefnum Kredia og Smálána er fullyrt að
flýtigjaldið hafi ekkert með lánshæfismat að
gera. Stefnandi hafi „aldrei tekið gjald í neinu
formi fyrir framkvæmd lánshæfismats“. Flýti-
afgreiðslugjald hafi verið valkvæð þjónusta
um að flýta afgreiðslu láns.
Þetta rímar þó ekki við það sem kom fram
í skilmálum Kredia sem sjá mátti á vef fyr-
irtækisins um það leyti sem Neytendastofa
hóf athugun á málinu. Í skilmálum sem birtir
voru á vef Kredia í október 2013 kom þetta
fram: „Með því að velja flýtiþjónustu lánveit-
anda óskar viðskiptavinur eftir forgangs-
afgreiðslu við mat á lánshæfi og afgreiðslu
lánsins að öðru leyti.“
Þessum skilmálum var í kjölfarið breytt á
árinu 2014 og klausan var umorðuð: „Með því
að velja flýtiþjónustu lánveitanda óskar við-
skiptavinur eftir forgangsafgreiðslu við af-
hendingu lánsins.“
Og síðan var þeim breytt að nýju fyrr á
þessu ári þegar rafbókasala var tengd við
lánaafgreiðslu hjá Kredia og Smálánum. En
sú breyting er til sérstakrar skoðunar hjá
Neytendastofu.
En svo vikið sé að nýju að einu dómsmál-
unum, enn sem komið er, sem snúa að starf-
semi smálánafyrirtækja þá vekur athygli að í
stefnunum er vitnað í orð tveggja fyrrverandi
ráðherra. Vísað er í orð Árna Páls Árnasonar
sem hann lét falla meðan hann var félags-
málaráðherra og Steingríms J. Sigfússonar
þegar hann var efnahags- og viðskiptaráð-
herra. Í báðum tilvikum gagnrýna þeir starf-
semi smálánafyrirtækja.
Í stefnum Smálána og Kredia er leitt að því
líkum að ummæli ráðherranna bendi til þess
að 26. grein laga um neytendalán hafi ekki
stjórnskipulegt gildi þar sem ákvæðið gangi
„mun lengra en nauðsynlegt er auk þess sem
tilgangurinn virðist vera sá að koma smálána-
fyrirtækjum, einum lánafyrirtækja, fyrir katt-
arnef.“
Telja stefnendur að með lagasetningunni sé
brotið gegn réttindum Kredia og Smálána
samkvæmt ákvæðum stjórnarskrárinnar „um
jafnræði, atvinnufrelsi og friðhelgi eign-
arréttar,“ eins og það er orðað í stefnum fyr-
irtækjanna. Markmið laganna hafi leynt og
ljóst verið að rekstur smálánafyrirtækja hætti
að standa undir sér. Þar með gætti löggjafinn
ekki að því að lögin væru nægilega almenn.
Engar dagsektir ennþá
Í framhaldi af þeim úrskurði áfrýjunarnefnd-
ar sem stefnurnar snúast um ákvað Neyt-
endastofa að leggja dagsektir á Kredia og
Smálán vegna þeirrar yfirlýsingar þeirra að
ekki stæði til að fara að úrskurðinum og
breyta háttum sínum. Engar dagsektir voru
lagðar á fyrirtæki Neytendalána.
Smálán og Kredia hafa þó ekki þurft að
greiða neinar dagsektir enn, enda nýttu fyr-
irtækin sér kæruleið að nýju og skutu dag-
sektamálinu til áfrýjunarnefndar neytenda-
mála. Ef ákvörðun Neytendastofu um
dagsektir er skotið til áfrýjunarnefndar neyt-
endamála falla dagsektir ekki á fyrr en nið-
urstaða hennar liggur fyrir – og hún liggur
ekki fyrir enn.
Í 85% tilvika sætta aðilar sig við
ákvarðanir Neytendastofu
Eftirlit með því að farið sé eftir lögum um
neytendalán er hjá Neytendastofu en að öðru
leyti er ekki sérstakt eftirlit með starfsemi
smálánafyrirtækja. Þau teljast ekki vera fjár-
málafyrirtæki þannig að þau falla ekki undir
Fjármálaeftirlitið. Með lögum nr. 33/2013 um
neytendalán var tilskipun Evrópusambandsins
2008/48/EB innleidd. Neytendastofa hefur eft-
irlit með því að lögunum sé framfylgt.
„Almennt séð tel ég að þetta kerfi sé mjög
skilvirkt sem við höfum í eftirliti með við-
skiptaháttum með þeim úrræðum sem Neyt-
endastofa hefur til að skera úr ágreiningi,“
segir Tryggvi Axelsson, forstjóri Neytenda-
stofu.
Hann segist ekki geta tjáð sig sérstaklega
um einstök mál sem séu til meðferðar hjá
stofnuninni eða fyrir dómstólum, eins og er í
þessu tilviki, en segir það sjaldgæft að aðilar
uni ekki við niðurstöðu Neytendastofu eða úr-
skurði áfrýjunarnefndar neytendamála. Hann
bendir þó á að það sé stjórnarskrárvarinn
réttur allra að leita réttar síns fyrir dóm-
stólum.
„Í 85% tilvika sætta aðilar sig við ákvarð-
anir Neytendastofu án þess að þeim sé áfrýj-
að til áfrýjunarnefndar. Í þeim tilvikum þar
sem áfrýjað er er langalgengast að niður-
stöður Neytendastofu séu staðfestar. Mjög
sjaldgæft er að málum sé vísað aftur til Neyt-
endastofu frá áfrýjunarnefnd vegna form-
galla,“ segir Tryggi.
Í máli Kredia og Smálána sem nú er fyrir
dómstólum var í raun búið að staðfesta á
tveimur stjórnsýslustigum að þau teljist hafa
brotið lög um neytendalán. Það kemur fram í
áliti Neytendastofu og er staðfest með úr-
skurði áfrýjunarnefndar neytendamála.
Á þessum tveimur stjórnsýslustigum var
talið að sá háttur að sleppa flýtigjaldi úr út-
reikningi árlegrar hlutfallstölu kostnaðar
bryti gegn lögum um neytendalán. Með því
að nýta rétt sinn til að senda málið til dóm-
stóla verður þó enn bið á því að lántakendur
sem hafa greitt flýtigjald hjá þessum fyrir-
tækjum fái endanlega úr því skorið hvort
kostnaður við lántökur þeirra teljist hafa ver-
ið 50% árlegrar hlutfallstölu kostnaðar eða
3.214%. Líklega gæti einhver haldið því fram
að það muni um minna.
Úr stefnum Kredia og Smálána
...Stefnandi byggir á því að ákvæði 26.gr. laga um
neytendalán hafi ekki stjórnskipulegt gildi. Bæði geng-
ur ákvæðið mun legnra en nauðsynlegt er auk þess
sem tilgangurinn virðist vera sá að koma smálánafyr-
irtækjum, einum lánafyrirtækja, fyrir kattarnef.
...Telur stefnandi að með lagasetningunni sé brotið
gegn réttindum félagsins samkvæmt 1.mgr. 65.gr.,
1.mgr. 72.gr., og 1.mgr. 75.gr stjónarskrárinnar um
jafnræði, atvinnufrelsi og friðhelgi eignarréttar.
8.11. 2015 MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 13
Fyrirtækið DCG ehf., sem er í eigu Leifs
Alexanders Haraldssonar, er skráður
eigandi að öllu hlutafé Smálána ehf.
samkvæmt upplýsingum úr hlutafélaga-
skrá þar sem vísað er í síðasta útgefna
ársreikning Smálána ehf. sem er fyrir
rekstrarárið 2013. Í stjórn DCG ehf.
sitja Leifur og Haraldur Leifsson.
Kredia er nú skráð að fullu í eigu
Mario Megela samkvæmt hlutafélaga-
skrá. Í fjölmiðlum hefur komið fram að
Megela eigi bæði fyrirtæki en sam-
kvæmt hlutafélagaskrá eru Smálán enn í
eigu DCG ehf. Megela er þó skráður
framkvæmdastjóri og prókúruhafi bæði
Kredia og Smálána.
Eignarhald Kredia
og Smálána
Til skammar
hversu hægt
gengur