Morgunblaðið - Sunnudagur - 08.11.2015, Blaðsíða 30

Rakel Rán Sigurbjörnsdóttir fjöl-skyldumeðferðarfræðingur hef-ur sérhæft sig í geðheilbrigði
ungra barna og foreldra þeirra. Hún
stendur nú fyrir námskeiði um geð-
heilsu ungra barna og er þetta í fyrsta
sinn sem námskeiðið er haldið. „Þetta
er fyrst og fremst fyrir fólk sem vinn-
ur með börnum undir grunnskóla-
aldri,“ segir hún en námskeiðið hefst
14. nóvember og er hámarksfjöldi þátt-
takenda 14 manns.
Rakel rekur jafnframt fyrirtækið
Fyrstu árin og er ein af þeim sem
standa að fjölskyldumiðstöðinni Lygnu,
þar sem námskeiðið fer fram en nánari
upplýsingar eru á fyrstuarin.is.
„Það er frábært hvað það er búið að
vera mikil vitundarvakning um geð-
heilsu í samfélaginu. Við erum auðvitað
öll með geðheilsu og okkur líður mis-
munandi eftir tímabilum og það er
margt sem hefur þar áhrif,“ segir Rak-
el Rán og bætir við að lítið sé rætt um
geðheilsu ungra barna. „Við hugsum
meira um geðheilsu í tengslum við full-
orðna og eldri börn en þegar kemur að
ungum börnum er meira litið á hegðun
en líðan. Það er svo mikilvægt að ein-
blína ekki á hegðunina og hvernig
hægt sé að breyta henni heldur að
skoða líka hvaða tilfinningar geti legið
á bak við hegðunina.“
Er til mikils að vinna að leggja meiri
áherslu á þennan aldurshóp? „Það er
mjög mikilvægt að grípa inn í sem
allra fyrst ef eitthvað bjátar á til að
draga úr líkum á langtímaafleiðingum.
Það hefur því miður lengi verið litið
svo á að lítið sé hægt að gera fyrir ung
börn í vanda en sem betur fer virðist
viðhorfið vera að breytast. Þó að börn
séu ung og geti ekki tjáð sig eins og
fullorðnir er vel hægt að veita þeim og
foreldrum þeirra góða fræðslu og
stuðning. Auk þess getur snemmtæk
íhlutun skipt miklu máli fyrir barnið
og fjölskyldu þess og það er líka mun
hagstæðara fjárhagslega fyrir sam-
félagið. Þegar horft er framhjá vanda
fyrstu árin er ólíklegt að vandinn
hverfi bara með tímanum. Almennt er
það þannig að því fyrr sem gripið er
inn í því minni peninga þarf kerfið að
leggja út fyrir viðkomandi í heildina,“
segir hún og bendir á Heckman-
jöfnuna sem nefnd er eftir James
Heckman, nóbelsverðlaunahafa í hag-
fræði. Samkvæmt útreikningum hans
sparar samfélagið mest á því að veita
þjónustuna sem allra fyrst, bæði á
meðgöngu og fyrstu árin. Því lengur
sem þjónustan er dregin því meira
þarf að leggja til svo að hægt sé að ná
tilætluðum árangri.
Rakel Rán lærði fjölskyldumeðferð
hérlendis en er núna að ljúka fram-
haldsnámi í geðheilsufræðum ungra
barna og foreldra þeirra við Háskólann
í Massachusetts í Boston. Hún var ein-
mitt á leið utan til að taka við próf-
skírteininu þegar Sunnudagsblaðið
náði tali af henni. Námið, sem var lotu-
nám, hefur staðið undir væntingum og
er hún ánægð með að hafa fengið að
njóta leiðsagnar margra helstu sér-
fræðinga á þessu sviði í náminu.
Námskeið hennar „Geðheilsa ungra
barna“ er sérstaklega hugsað fyrir
starfsfólk í félagsþjónustu, heilbrigðis-
þjónustu, dagforeldra og starfsfólk á
leikskólum. Það er þó opið öllum þeim
sem vilja auka þekkingu sína á geð-
heilsu ungra barna.
Líðan foreldra hefur áhrif
Á námskeiðinu leggur hún áherslu á
ýmsa þætti sem geta haft áhrif á mót-
un geðheilsunnar og hvernig hægt sé
að koma auga á geðheilsuvanda og
styðja við börn í áhættuhópi. Þegar
komi að vinnu eða stuðningi við ung
börn skipti til dæmis líkamstjáning
miklu máli.
„Börn skynja svo miklu meira en
bara orð. Það þarf að passa að það sé
samræmi milli orðanna og þess sem
líkaminn segir. Því yngri sem börnin
eru því meira sjúga þau í sig umhverf-
ið. Þau skilja kannski ekki orðin en
skynja hvað er í gangi. Ef þau sjá for-
eldra eða aðra umönnunaraðila alltaf
reiða á svipinn getur það haft neikvæð
áhrif á mótun heilans. Þau geta orðið
viðkvæmari fyrir alls kyns áreiti því
það er alltaf eitthvað í kerfinu þeirra
sem segir þeim að það sé hætta á ferð.
Það er svo margt í umhverfinu sem
hefur áhrif. Líðan foreldra getur haft
mikil áhrif á börn. Ef foreldrar eru til
dæmis undir miklu álagi og hafa
áhyggjur eiga þeir almennt erfiðara
með að lesa í svipbrigði og líðan barna
sinna og setja sig í spor þeirra, sem
getur valdið því að þegar börnin verða
eldri geta þau átt erfitt með að skilja
eigin tilfinningar og jafnvel annarra.“
Hún segir kapphlaupið í þjóðfélaginu
orðið of mikið í leitinni að hinu full-
komna lífi. „Börn þurfa ekki endilega
stórt herbergi fullt af dóti, þau þurfa
fyrst og fremst nærveru foreldra og að
foreldrarnir séu ekki að farast úr
stressi.“
NÁMSKEIÐ FYRIR FÓLK SEM VINNUR MEÐ BÖRNUM UNDIR GRUNNSKÓLAALDRI
Ung börn
eru líka með
geðheilsu
ÞAÐ ER FJÁRHAGSLEGUR OG SAMFÉLAGSLEGUR ÁVINNINGUR
FALINN Í ÞVÍ AÐ GRÍPA SEM FYRST INN Í VANDA HJÁ UNGUM
BÖRNUM OG FJÖLSKYLDUM ÞEIRRA. RAKEL RÁN SIGURBJÖRNS-
DÓTTIR FJÖLSKYLDUMEÐFERÐARFRÆÐINGUR STENDUR FYRIR
NÁMSKEIÐI UM GEÐHEILSU UNGRA BARNA.
Inga Rún Sigurðardóttir ingarun@mbl.is
Rakel Rán Sigurbjörnsdóttir er ein þeirra sem standa að rekstri fjölskyldumiðstöðvarinnar Lygnu við Síðumúla.
Morgunblaðið/Eggert
30 MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 8.11. 2015
Fjölskyldan Jólabasar Sólstafa verður haldinn í Waldorfskólanum Sóltúni 6 laug-ardaginn 7. nóvember milli kl. 13 og 16. Að venju verður til sölu úr-
val af fallegum leikföngum og handverki úr náttúrulegum efniviði.
Allir eru velkomnir og verða veitingar til sölu á staðnum.
Jólabasar Sólstafa
„Á fyrstu fimm árunum í lífi barns er grunnur lagð-
ur að sýn þess á heiminn. Á þessum tíma lærum við
hvernig samskipti virka, hvernig á að takast á við
tilfinningar og einfaldar sem erfiðar aðstæður. Við
fáum tilfinningu fyrir hversu mikils virði við erum
sem manneskjur og hvernig við eigum að koma
fram við aðra. Það er þó ekki þannig að við séum
ómótanleg eftir að fimm ára aldri hefur verið náð.
Það þýðir að grunnmótun heilans er að mestu lokið
og það sem við lærum eftir þetta tímabil bætist of-
an á grunninn.
Við fæðingu er heili barna mjög ómótaður og tala
taugalíffræðingar gjarnan um börn sem utanáliggj-
andi fóstur fyrstu mánuðina. Stærð heilans er ein-
ungis um 25% af endanlegri stærð hans. Við fimm
ára aldur er hann um 90% af endanlegri stærð. Ný-
burar hafa mikinn fjölda taugafrumna – mun fleiri
en fullorðið fólk en munurinn á heila ungbarns og
fullorðins einstaklings er sá að mikið net tenginga
vantar á milli frumnanna hjá barninu. Heilinn
stækkar því ekki vegna þess að taugafrumum fjölg-
ar heldur vegna tenginga sem frumurnar mynda
sín á milli. Reynsla okkar fyrstu mánuðina og árin
hefur mikil áhrif á hvernig frumurnar tengjast.
Fyrstu árin hafa börn sérstaklega mikla þörf fyr-
ir bæði líkamlegt og tilfinningalegt öryggi. Öryggið
sækja þau í helsta/helstu umönnunaraðila sína.
Umönnunaraðilarnir, sem eru í flestum tilfellum
móðir eða faðir, róa og hugga barnið þegar því líður
illa og kenna þar með barninu að heimurinn er
öruggur staður og að hægt sé að treysta öðru fólki.
Þegar barn býr við öryggi er það líklegra til að þróa
með sér innra öryggi og er síður líklegt til að takast
á við kvíða og ýmsar geðraskanir, bæði í barnæsku
og á fullorðinsárum. Börn sem eiga foreldra sem
veita þeim tilfinningalegt öryggi eru ólíklegri til að
eiga í samskipta- og nándarerfiðleikum á fullorðins-
aldri.
Þegar börn hafa upplifað tengslalega, tilfinn-
ingalega eða líkamlega ógn þurfa þau aðstoð við að
vinna úr reynslu sinni. Mörg börn ná úrvinnslu í
samvinnu við foreldra eða aðra aðila í nánasta um-
hverfi þeirra. Það er þó ekki algilt og þegar ljóst er
að vandinn er stærri en svo að hann sé leystur
heimafyrir er mikilvægt að til sé fagfólk sem hafi
þekkingu og getu til að aðstoða börnin og fjöl-
skyldur þeirra. Því fyrr sem gripið er inn í, því ólík-
legra er að vandinn hafi langvarandi afleiðingar í
för með sér.“
Af vefnum fyrstuarin.is
Reynsla okkar fyrstu mánuðina og árin hefur mikil
áhrif á hvernig frumurnar tengjast.
Getty Images/iStockphoto
Hvers vegna áhersla á fyrstu árin?