Morgunblaðið - Sunnudagur - 08.11.2015, Blaðsíða 51

8.11. 2015 MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 51
Sigurgeir skar’ann heita ævi-
minningar Sigurgeirs Kjart-
anssonar skurðlæknis sem
Bókaútgáfan Sæmundur á Sel-
fossi gefur út. Í bókinni segir
Sigurgeir frá uppvexti sínum og
þeim framtíðardraum sínum að
verða bóndi. Raunin varð önn-
ur því hann var hvattur til náms
og það leiddi hann í lækn-
isfræði og það varð hans ævi-
starf. Eftir nám og störf í
Bandaríkjunum var Sigurgeir
svo ráðinn að Landakotsspítala
og starfaði þar í áratugi.
Hann segir frá stórstígum
framförum í sínu fagi og frá fjöl-
skylduhögum sínum, en hann
missti konu sína á besta aldri
og varð fyrir afdrifaríku slysi
þegar leið að starfslokum.
Æviminningar
Sigurgeirs
Landnám og landnámsfólk heitir bók eftir
Bjarna F. Einarsson fornleifafræðing sem
fjallar um landnám Íslands, forsendur þess
og aðdraganda. Í brennidepli er landnáms-
býlið Hólmur í Nesjum sem rannsakað
var árin 1997-2011, en þar voru rannsak-
aðar minjar um bæ og blót. Sögusviðið
nær þó langt út fyrir landsteinana, allt frá
Nýfundnalandi í vestri að Bulgar í austri,
frá Afríku í suðri að Svalbarða í norðri.
Í inngangi að bókinni segir Bjarni að sag-
an um Hólm í Nesjum hafi byrjað ein-
hvern tíma snemma á landnámsöld, en á
bænum var búið fram á tíundu eða elleftu
öld. Kumlið á staðnum fannst síðan fyrir
tilviljun sumarið 1894 og bærinn end-
urfannst á ný rúmri öld síðar, eða sumarið
1996, en staðfesting á þeim fundi fékkst
1997 þegar fyrstu tilraunaholur voru
gerðar á meintu bæjarstæði býlisins.
Að því sögðu þá
komst það ekki end-
anlega á hreint að
um bæjarstæði væri
að ræða fyrr en
sumarið 2002 þegar
fyrsti skálinn var
staðfestur eftir ára-
langa leit. „Þegar allt
kom til alls voru það
augun og tilfinning byggð á innsæi sem
endanlega réðu úrslitum um það hvar
skálann væri líklega að finna og prufuhola,
sem grafin var á þeim stað þar sem augun
greindu veggjabrot eða skuggamyndir af
veggjum, staðfesti það. Af þessu má ráða
að tæknin er ekki alltaf best, hyggjuvit og
reynsla dugar stundum vel í þessum fræð-
um og mun gera það í nánustu framtíð.“
Rannsóknirnar í Hólmi stóðu yfir í tólf
sumur og haust á sextán ára tímabili, sem
gerir þær með mestu fornleifarann-
sóknum á landinu að því er kemur fram í
inngangi Bjarna. Þar segir einnig: „Aðal-
leikarinn í þessari bók er landnámsbýlið
Hólmur í Nesjum, en fjöldi aukaleikara
kemur einnig við sögu, bæði hérlendis og
erlendis, fólk af holdi og blóði, fólk sem
aldrei var til og fólk sem enginn hefur séð
hvorki nú né þá en var samt til í hugum
flestra og varðveitt í munnmælum. Sögu-
sviðið er fyrst og fremst Laxárdalur í
Nesjum og Ísland, en að vissu marki
Norðurlönd einnig, og stundum teygir
það sig jafnvel alla leið til Asíu í austri, Vín-
lands í vestri, Svalbarða í norðri og Afríku
í suðri. Þetta er sögusvið norrænna járn-
aldarbænda.“
Skrudda gefur bókina út. Í henni birtast
á fjórða hundrað ljósmyndir, teikningar,
uppdrættir og kort sem tengjast rann-
sóknunum.
Rannsóknarhópurinn sumarið 2000, frá vinstri Bjarni
F. Einarsson, Svala Lárusdóttir, Björn G. Arnarson,
Daniel Lindblad og Leif Jonson.
Ljósmynd/Bjarni F. Einarsson
LANDNÁMSBÝLIÐ HÓLMUR Í NESJUM
Skúli Alexandersson var áhrifa-
mikill og áberandi í íslensku
þjóðlífi á áttunda og níunda
áratug síðustu aldar, aðsóps-
mikill alþingismaður Vestlend-
inga fyrir hönd Aþýðubanda-
lagsins og þátttakandi í
opinberri umræðu.
Í bókinni Þá hló Skúli rekur
Óskar Guðmundsson æviferil
Skúla frá fæðingu hans í fá-
brotnu samfélagi norður á
Ströndum 1926, en þaðan flutti
Skúli ungur á Hellissand og
varð fljótlega oddviti hrepps-
ins. Hann var svo kjörinn á þing
fyrir Vesturland 1979 og sat
þar með hléum til 1991.
Eins rekur Óskar stjórn-
málaferil Skúla og atvinnuþátt-
töku, segir frá uppvexti og lífs-
ævintýrum ýmsum. Skúli og
Óskar unnu að bókinni saman
þar til Skúli lést í maí sl.
Æviferill Skúla
Alexand-
erssonar
Óskar Guðmundsson
Morgunblaðið/Helgi Bjarnason
Sagnfræði-
bækur og ævi-
sögur í úrvali
SAGAN Í BÓKUM
NÚ ER BROSTIÐ Á MEÐ GÓÐSENTÍÐ ÆVISÖGU-
ÁHUGAMANNA OG SAGNFRÆÐIVINA ENDA KEM-
UR JAFNAN ÚT FYRIR HVER JÓL GRÚI SJÁLFS-
ÆVISAGNA, ÆVISAGNA OG SAGNFRÆÐIRITA FYRIR
ALMENNING. OFTAST ERU ÞAÐ KARLAR AÐ SKRIFA
UM AÐRA KARLA, NÚ EÐA ÞÁ SJÁLFA SIG, EN LÍKA
ER RÝNT Í MERKISTÍMA ÍSLANDSSÖGUNNAR.
Í bókinni Yfir farinn veg með Bobby
Fischer segir Garðar Sverrisson frá
skákmeistaranum Bobby Fischer,
allt frá barnæskunni í Brooklyn til
banalegunnar á Íslandi. Garðar, sem
var nánasti vinur Bobbys Fischers
síðustu æviár hans, segir frá nánu
sambandi Fischers við móður sína
og einnig hvernig kaþólsk viðhorf
höfðu æ meiri áhrif á líf hans undir
það síðasta meðal annars.
Saga Bobbys
Fischer
Friðþór Eydal hefur rannsakað hernáms-
árin hér á landi og skrifað bækur upp úr
þeim rannsóknum. Í bókinni Hersetan á
Ströndum og Norðurlandi vestra, sem
Bókaútgáfan Hólar gefur út, beinir hann
sjónum að Norðurlandi vestra og
Ströndum og segir frá umsvifum og dval-
arstöðum setuliðsins á stríðsárunum.
Friðþór fjallar einnig um reynslu og
kynni liðsmanna og heimamanna, her-
mennskulíf, loftárásir, mannskæðar slys-
farir og vofveiflega atburði. Fjöldi ljós-
mynda prýðir bókina, margar áður
óbirtar.
Hersetan á Strönd-
um og Norðurlandi
BÓKSALA 28.OKT.-03.NÓV.
Allar bækur
Listinn er tekinn saman af Eymundsson
1 Þýska húsiðArnaldur Indriðason
2 DimmaRagnar Jónasson
3 Týnd í paradísMikael Torfason
4 ÚtlaginnJón Gnarr
5 HrellirinnLars Kepler
6 Þín eigin goðsagaÆvar Þór Benediktsson
7 Lost OceanJohanna Basford
8 HundadagarEinar Már Guðmundsson
9 Þarmar með sjarmaGiulia Enders
10 Íslensk litadýrðElsa Nielsen
Íslenskar kiljur
1 HrellirinnLars Kepler
2 Þú ert ætíð í huga mérMary Higgins Clark
3 Inn í myrkriðÁgúst Borgþór Sverrisson
4 Stúlkan í trénuJussi Adler-Olsen
5 FlugnagildranFredrik Sjöberg
6 HeimskaEiríkur Örn Norðdahl
7 Blaðamaður deyrGuðrún Guðlaugsdóttir
8 Konan í lestinniPaula Hawkins
9 LausninEva Magnúsdóttir
10 Framúrskarandi vinkonaElena Ferrante