Morgunblaðið - Sunnudagur - 13.12.2015, Blaðsíða 51

eða ná höndum saman yfir alla munina,
enda allmikið safn.“
Frekari vísbend-
ingar um uppruna
stokksins er því ekki
að fá úr þeirri áttinni.
Stokkurinn sjálfur geymir
hins vegar ýmsar vísbend-
ingar um sig. „Þegar við skoð-
um stokkinn sjáum við að hann er
útskorinn á Íslandi með höfðaletrinu „Sigríður
Ólafsdóttir á mig og …“. Mér skilst að það
hafi alltaf verið áletrað: „á mig og enginn ann-
ar“, en það var ekki pláss fyrir það á stokkn-
um,“ segir Örn. „Ef nafnið væri ekki svona al-
gengt er mér sagt að það væri kannski hægt
að finna Sigríði í manntalinu 1703, en ég læt
sérfræðingana um það,“ segir Örn.
Hann segist hæstánægður með að hafa
fundið stokkinn og hafa haft tækifæri til að
koma honum í hendur þjóðarinnar. „Þetta var
mjög gott tækifæri til þess að þjóna íslensku
þjóðinni, þetta er hennar eign.“
Datt óvart niður á Guðbrandsbiblíu
En þetta var ekki í fyrsta sinn sem þau hjón-
in gátu þjónað íslensku þjóðinni. „Jónas Krist-
jánsson heitinn, forstöðumaður Árnastofn-
unar, fór í fyrirlestraferð árið 1974 til
Bandaríkjanna og hélt fyrirlestur í Háskól-
anum í Minnesota um handritin og ég var þar
náttúrlega sem Íslendingur,“ segir Örn. „Ég
spurði hann hvort eitthvað af handritum væri
að finna vestanhafs,“ segir Örn, en tilgangur
hans hafi verið sá að fá aðgang að þeim hand-
ritum og athuga hvort hægt væri að flytja
þau til Íslands til varðveislu. Jónas hafi sagt
honum að ýmis handrit væru til. „Síðan líða
allmörg ár, en þá berast mér þessar fregnir
um þessa svokölluðu Melsteðs-Eddu, sem er
skrifuð af Jakob Sigurðssyni snemma á 18.
öld.“ Jakob hafði þar tekið saman bæði Kon-
ungsbók Eddukvæða og Snorra Eddu, og var
bókin ættargripur í Melsteðs-ættinni.
„Ég finn það út hjá Jónasi að eigandinn er
bóndi, Kenneth Melsteð, sem býr í Wynyard,
bæ í Saskatchewan,“ segir Örn. Hann hafi
rætt við Kenneth sem hafi verið mjög við-
ræðugóður. „Ég segi við hann hvað þetta sé
þýðingarmikill gripur sem hann eigi og hvort
hann sé að hugsa um að gefa þetta til Íslands.
Þá finn ég það út, að bókin er í láni hjá Árna-
stofnun, þar sem gert hafði verið við hana og
hún bundin inn.“
En þá færði Kenneth honum óvænt tíðindi.
„Hann nefnir í framhjáhlaupi að hann eigi líka
eintak af Guðbrandsbiblíu. Það datt af mér
andlitið, þú getur ímyndað þér!“ segir Örn og
hlær við.
Biblían var geymd á safni í Winnipeg sem
Kenneth líkaði þó ekki, því að safnið átti það
til að lauma biblíunni með í sýningum á bibl-
íum frá öðrum löndum án þess að geta upp-
runans. Kenneth reyndist hins vegar ófús til
þess að gefa þessar tvær dýrmætu bækur.
„En þegar ég spyr hvort það sé möguleiki að
ég keypti bækurnar af honum, þá var hann
tilbúinn í það. Þá hef ég samband við Jónas
aftur, því ég vildi vita hvað væri sanngjarnt
verð árið 2000 fyrir slíkar bækur og hann
sagði eina og hálfa milljón króna fyrir Mel-
steðs-Eddu og sama fyrir Biblíuna.“
Örn hafði áður sett til hliðar sérstakan sjóð,
þar sem hann hafði ráðstöfunarrétt, og nýtti
hann til þess að kaupa bækurnar. „Þá þurfti
ég að kaupa þetta í gegnum annan aðila,
stofnun sem Bandaríkjastjórn og skattstofan
gat viðurkennt, American-Scandinavian Fo-
undation, því þetta var dágóð summa á þeim
tíma,“ segir Örn.
Þetta reyndist happafengur, því að Guð-
brandsbiblían er nú geymd í Skálholti, sem
átti ekki eintak fyrir af þessari frægustu bibl-
íu Íslandssögunnar. „Þetta er ágætt eintak,
því það er í upphaflega bandinu,“ segir Örn,
en bætir við að Hersteinn Pálsson hjá Árna-
stofnun hafi lagað bandið áður en hún fór í
Skálholt.
„Þetta var okkur Maddý mikil ánægja,“
segir Örn, ekki síst vegna þess að þarna hafði
þeim tekist að kaupa annað af einungis tveim-
ur eintökum af Melsteðs-Eddu sem til eru í
heiminum, en hitt er geymt í Danmörku.
Örn tekur fram að þau hjónin séu hvergi
nærri hætt. „Ég er að vinna með Árnastofnun
og Guðrúnu Nordal og Svavari Gestssyni,
fyrrverandi menntamálaráðherra og sendi-
herra. Við erum að reyna að fá aðgang til
þess að mynda stafrænt allt sem við getum
fundið af íslensku efni, handskrifuðu helst, því
að mestur fengur er að því,“ segir Örn. Vonin
sé að finna handskrifuð eftirrit af fyrri hand-
ritum, en þau er að finna í bæði Kanada og í
Bandaríkjunum. „Það hefur fengist mjög góð-
ur styrkur frá Eimskipafélagssjóðnum til
þriggja ára,“ segir Örn en þau séu með konu í
vinnu, Katie Parsons, sem þegar hafi lyft
grettistaki. Örn segir vonina þá að finna eitt-
hvað fágætt til þess að hægt verði að kaupa
það til Íslands.
Hann bendir á að það verði að rækta góð
tengsl á milli Íslands og Vestur-Íslendinga, en
um 160 ár séu síðan mormónarnir fóru til Ut-
ah og um 140 ár síðan flestir fluttust héðan
vestur um haf. „Þetta er töluvert mikið af
fólki, en þess vegna er svo þýðingarmikið, eft-
ir því sem lengri tími líður frá, að koma þess-
um handritum í var þar sem hægt er að varð-
veita þau, og helst á Íslandi.“
Morgunblaðið/Eggert
* En þá færði Kennethhonum óvænt tíð-indi. „Hann nefnir í
framhjáhlaupi að hann
eigi líka eintak af Guð-
brandsbiblíu. Það datt af
mér andlitið!“
Dr. Örn Arnar, aðalræðismaður
Íslands í Minneapolis, segir það
heiður að geta þjónað íslenskri
þjóð með því að færa henni
menningararfinn heim.
13.12. 2015 MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 51
Spónastokkar eins og sá sem þau Örn og
Maddý Arnar færðu til Íslands gegndu því
hlutverki fyrr á öldum að vera ílát fyrir
matspæni eða spóna, það er skeiðar fyrir
mat sem oft voru gerðar úr horni eða tré.
Stokkar af þessu tagi eru skornir úr
einu tré, þannig að þeir eru víðastir nær
endunum en mjórri um miðjuna.
Þessi hönnun var til þess að spara pláss,
en spónarnir voru þá lagðir hver á móti
öðrum þannig að sköftin vísuðu inn að
miðjunni. Ofan á stokknum er svo lok
sem fest er við annan enda. Einungis eru
um 15 stokkar varðveittir á Þjóðminja-
safninu.
Stokkurinn sem Örn og Maddý fengu til
Þjóðminjasafnsins er nokkuð sérstakur í
laginu, með tveimur dýrahausum á hvor-
um enda. Þá er hann einnig málaður, ólíkt
hinum stokkunum sem varðveist hafa.
Örn segir enga leið að vita hvort stokk-
urinn hafi verið málaður hér á landi eða
eftir að hann fór vestur um haf.
Á stokkinn er ritað ártalið 1655 og
nafnið Sigríður Ólafsdóttir, en í sarpi
Þjóðminjasafns kemur fram að til sé nokk-
uð nákvæm eftirlíking þessa stokks frá
árinu 1845, sem geymd er á minjasafninu
Kört á Ströndum. Bendir það til þess að
stokkurinn hafi hugsanlega verið á Vest-
fjörðum áður en hann barst til Bandaríkj-
anna.
Spónastokkurinn er málaður, ólíkt öðrum slíkum sem varðveist hafa.
Morgunblaðið/Árni Sæberg
Ríkulega útskorin ílát