Orð og tunga - 01.06.1997, Blaðsíða 99

Hrefna Arnalds: Danskan í orðabók Sigfúsar Blöndals
87
I flestum tilvikumer þó aðeins um stafsetningarvillurað ræða. Hitt er svo annað mál
að oft mun hann ekki finna orðið sem hann er að leita að því að í bókina vantar að
sjálfsögðu allan nýjasta orðaforðann og auk þess þyrfti hann að leita á þremur stöðum
til að leita af sér allan grun (í bókinni, í viðbætinum aftast í henni og í viðbætinum sem
gefinn var út 1963). Ég held því að neminn gæfist fljótlega upp á að nota bókina. Og
það er líka sennilegt að hann gæti látið minni bók duga.
Ef notandinn er vanur orðabókum og kann töluvert fyrir sér í dönsku nýtist bókin
honum betur. Hann getur þá lagfært stafsetningarvillurnar og e.t.v. stundum dæmt um
hvort eitthvað sé athugavert við þýðingarnar. Það gildir samt um hann eins og nemann
að oft mun hann ekki finna orðið sem hann leitar að og hann verður líka að leita á
þremur stöðum.
Sennilega eru það fræðimenn á sviði íslenskrar tungu sem hafa mest gagn af bókinni
en það var ekki tilgangurinn með útgáfu hennar.
Það kemur greinilega fram í formála Sigfúsar að orðabókinni að tilgangurinn var að
treysta tengslin milli Islendinga og Dana. Eftir 5 ára vinnu við bókina þegar fyrstu drög
hennar voru tilbúin komst hann hins vegar að þeirri niðurstöðu að þau væru algjörlega
ófullnægjandi og segir í formálanum á bls. VII: „Det blev mig klart, at for at kunne
udarbejde selv et lille Haandleksikon, som skal være nogenlunde fyldestgprende, maa
der först i Sproget eksistere store Ordbpger, som kan tjæne som Grundlag.“ Sigfús
ákveður því að stækka bókina.
Eins og áður sagði kemst hann ásamt eiginkonu sinni, Björgu, að þeirri niðurstöðu
að æskilegast væri að ríkissjóðir fslands og Danmerkur kostuðu útgáfu bókarinnar
og Björg fær þá hugmynd að hagnaður af sölu bókarinnar skyldi lagður í sjóð sem
notaður yrði til að kosta næstu útgáfu bókarinnar og þannig koll af kolli. Síðan segir í
formálanum á bls IX:
Hermed vilde det ogsaa være sikret, at saalænge der i Verden forefandtes
et islandsk og et dansk Sprog, vilde der ogsaa forefindes en Ordbog over
disse Sprog, som fornyede sig selv ved egne Midler, og altid tog Hensyn
til de Ændringer, som Tiderne vilde medfpre. Med en saadan Ordbog
knyttedes der saa et kulturelt Baand, först og fremmest mellem Island og
Danmark, og dermed ogsaa mellem Island og Norden i det hele taget.
Ég tel að það væri í anda Sigfúsar Blöndal að næsta dansk-íslenska orðabókin
sem sjóðurinn gæfi út yrði ný bók sem hefði fyrst og fremst að geyma orðaforða
nútímaíslensku og gerði sérsviðum allgóð skil. Slík bók mundi treysta tengslin milli
íslands og Danmerkur og þannig uppfylla óskir Sigfúsar og Bjargar. En jafnframt vildi
ég halda áfram útgáfu á bók Sigfúsar óbreyttri.
Orðabók Sigfúsar Blöndal var stórvirki á sinni tíð og brautryðjandaverk. En það er
kominn tími til að íhuga hvernig staðið verður að endurnýjun hennar.
Málin hafa þróast þannig að orðabókarsjóðurinn er ekki digur. Því þarf að útvega
meira fé. Einnig þarf að taka afstöðu til þess hvort aðeins á að bæta við orðum og þá á
hvern hátt, hvort einnig á að taka eitthvað út eða hvort ráðast eigi í gerð nýrrar bókar.
Og síðast en ekki síst verður að svara spurningunni: Hverjum á bókin að þjóna?