Morgunblaðið - 08.09.2016, Qupperneq 19

19
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 8. SEPTEMBER 2016
Samtaka Skipverji á Mariu S. Merian kom málmstykki ekki inn í gám við skipshlið en hópnum tókst það.
Ófeigur
Opið bréf til félags-
málaráðherra:
Komdu sæl Eygló
Harðardóttir – ég
finn mig knúna til að
senda þér nokkrar
línur. Fyrir liggja
drög að frumvarpi
um breytingu á lög-
um almannatrygg-
inga. Ef ásetningur
hefur verið að bæta
kjör og afkomu aldr-
aðra sem búa við þröngan kost – hef-
ur hann snúist upp í andhverfu sína.
Umræðan hér snýr að kerfisbreyt-
ingu á kjörum og afkomu aldraðra,
þ.e. fólks sem er komið á eftirlaun.
Ljóst er að fyrirhugaðar breytingar,
afnám allra frítekjumarka og að
greiðslur frá Tryggingastofnun (TR)
lækki um 45% af öllum samanlögðum
tekjum öðrum – mun hneppa fleiri í
skort og fátækt. Verði þessar breyt-
ingar lögfestar mun það auka ójöfnuð
og dýpka gjána milli ríkra og fá-
tækra!
Stefna stjórnvalda
og markmið?
Í frumvarpsdrögum eru mark-
miðin skýr og sagt að efni frumvarps-
ins byggist á stefnu stjórnvalda: Að
styðja aldraða til sjálfsbjargar og
hvetja til atvinnuþátttöku, einfalda
almannatryggingakerfið og bæta
samspil þess við lífeyrissjóðakerfið –
ásamt því að auka stuðning við þann
hóp aldraðra sem hefur mjög lágar
eða engar tekjur sér til framfærslu
aðrar en bætur almannatrygginga.
Ennfremur segir: „Markmið er að
sem flestir aldraðir framfleyti sér
sjálfir með tekjum sínum, einkum úr
lífeyrissjóðum eða vinnutekjum. Þeir
sem geta það ekki fái greiddar bætur
frá almannatryggingum í samræmi
við lögbundin réttindi“ (bls. 6). Hvað
þýða þessi markmið í raun?
Hvaða kjör er
verið að tryggja
hinum verst settu?
Hér er boðað að steypa
saman núgildandi lífeyr-
isflokkum almannatrygg-
inga, þ.e. grunnlífeyri,
tekjutryggingu og uppbót
til framfærslu, í einn
flokk sem kalla á ellilíf-
eyri. Þetta eru sömu líf-
eyrisflokkar og upphæð
sem aldraðir og örykjar
hafa til framfærslu í dag –
þeir sem einungis hafa laun frá TR,
þ.e. 212.776 kr. Af þeirri upphæð tek-
ur hið opinbera rúmar 27.000 krónur
í staðgreiðslu, þá er persónuafsláttur
nýttur. Rauntekjur hinna verst settu
sem þurfa að setja allt sitt traust á
velferðarkerfið er 186.000 kr. á mán-
uði til framfærslu. Þeir sem búa einir
geta sótt um heimilisuppbót. Með
boðuðum breytingum á ekki að
hækka laun þessa hóps um krónu –
þó að þekkt sé að slík kjör hneppi
fólk í skort og fátækt!
Í drögum ráðherra til breytinga á
almannatryggingum er ætlunin að
hækka greiðslur TR til allra aldraðra
og öryrkja í 212.776 kr. á mánuði.
Þessi breyting nær til lífeyrisþega
sem hafa tekjur umfram greiðslur
TR. Með afnámi allra frítekjumarka,
m.a. lífeyrissjóðstekna, atvinnutekna
og 45% skerðingu á greiðslur TR
vegna annarra tekna – mun þessi
hækkun brenna hratt upp. Hér er
gefið með annarri hendinni og tekið
með hinni. Hér á einnig að höggva í
grunnstoðir almannatrygginga,
grunnlífeyri, og fella inn í nýjan líf-
eyrisflokk – ellilífeyri – og skerða um
45%. Staðreynd er að árið 2015 fengu
93,5% aldraðra óskertan grunnlífeyri
og svipað hlutfall fyrri ár. Upphæðin
er tæplega 40.000 kr. og skerðist að
fullu á skömmum tíma ef aðrar
tekjur koma til. Það mun koma hart
niður á fólki.
Eftirlaunakerfið byggist
á tveimur stoðum
Við skulum halda því til haga að
eftirlaunakerfi aldraðra byggist á
tveimur stoðum, þ.e.: Almannatrygg-
ingum og eftirlaunum frá lífeyr-
issjóðum, þ.e. lífeyrissparnaði fólks
til efri ára sem lagður er fyrir af laun-
um á vinnumarkaði og lífeyrissjóð-
irnir ávaxta. Því skal haldið til haga
að á sjöunda áratugnum var ákveðið
að lífeyrissjóðir yrðu viðbótasjóðir
við almannatryggingar. Sumir nefna
séreignasparnað sem þriðju stoðina.
Það er alrangt! Hafa skal í huga að
fjöldi fólks á láglaunavinnumarkaði,
hefur ekki laun til framfærslu hvað
þá til að leggja fyrir í séreignasparn-
að. Það skýtur því skökku við – að í
þessu frumvarpi er séreignasparn-
aður stikkfrír og skerðir ekki
greiðslur almannatrygginga. Það er
þekkt að þeir, sem hafa haft háar
tekjur, fá háar greiðslur úr lífeyr-
issjóði og eiga mestan séreigna-
sparnað, þeir halda öllu sínu. Þetta
eykur ójöfnuð og dýpkar gjána milli
ríkra og fátækra á Íslandi.
Einföldun almannatrygginga
Í boðuðum kerfisbreytingum ráð-
herra er ætlunin að einfalda al-
mannatryggingakerfið og bæta sam-
spil þess við lífeyrissjóðakerfið. Hér
komum við að kjarna málsins. Afnám
allra frítekjumarka og 45% skerðing
allra annarra tekna lækkar greiðslur
Tryggingastofnunar og eru helstu
tækin sem beita á. Í drögum þessa
frumvarps til laga um breytingu á al-
mannatryggingum kemur fram í
töflu eitt um lífeyrissjóðstekjur (bls.
13) – að aldraðir með 50.000 til
350.000 króna greiðslur úr lífeyr-
issjóði – halda sáralitlu eftir vegna af-
náms frítekjumarka og 45% skerð-
ingarákvæðis. Ævisparnaðurinn
brennur upp! Taflan sýnir ein-
stakling sem býr einn og fær 350.000
kr. greiðslu og heldur eftir 20.000
krónum af lífeyrissjóðstekjum sínum.
Er þetta ekki klár eignaupptaka á líf-
eyrissjóði aldraðra?
Hvernig á að styðja aldraða
til atvinnuþátttöku?
Stefnumótun stjórnvalda og mark-
mið eru skýr – en hvaða möguleika
hefur fólk til að bæta stöðuna? Í dag
getur eftirlaunafólk verið í hluta-
starfi ef heilsan leyfir og aflað sér
109.000 kr. tekna án þess að upp-
hæðin skerði greiðslur Trygg-
ingastofnunar, þ.e. frítekjumörk at-
vinnutekna. Þessum möguleika á að
kippa út. Að afnema frítekjumörkin
þýðir að 45% atvinnutekna lækka
greiðslur aldraðra frá Trygg-
ingastofnun – síðan tekur ríkið
37,13% í staðgreiðslu og 5% fara í líf-
eyrissjóð og félagsgjald. Afgangur
launa dugir ekki fyrir ferðakostnaði
til og frá vinnu!
Í frumvarpsdrögum ráðherra til
breytinga á almannatryggingum
kemur skýrt fram í töflu þrjú (bls.
14), að aldraðir með atvinnutekjur
koma verr út í nánast öllum tilfellum
samkvæmt nýju reglunum – heldur
en samkvæmt gildandi reglum og
lögum í dag. Aldraðir með 350.000 í
atvinnutekjur – sama hvort það er
einhleypur einstaklingur eða í sam-
búð – standa uppi með 20.000 kr. í
mínus. Þannig virkar stuðningur
stjórnvalda og hvati til atvinnuþátt-
töku!
Verður framvindan
stöðvuð eða sultarólin hert?
Markmið með breytingu á al-
mannatryggingum og kjörum aldr-
aðra eru skýr – hópar fólks hafa enga
möguleika til að bæta afkomu sína og
kjör. Ljóst er að eftirlaunafólk verð-
ur í verri stöðu ef frumvarpið verður
að lögum og skrefið stutt í skort og
fátækt. Þá er ljóst að sérfræðingar
ráðherra hafa ekki treyst sér til að
segja að fyrirhuguð kerfisbreyting
bæti kjör og afkomu aldraða.
Í frumvarpinu er gert ráð fyrir að
sett verði ákvæði til bráðabirgða um
endurútreikning sem feli í sér sam-
anburðarreglu, þ.e.: Komi í ljós að
réttindi aldraðra og greiðslur sam-
kvæmt nýjum reglum – verði lægri
en samkvæmt gildandi lögum al-
mannatrygginga 2016 – þá fær við-
komandi ellilífeyrisþegi þann mis-
mun greiddan út eftir á. Þetta er gert
í því skyni að koma í veg fyrir að aldr-
aðir, hinir tekjulægstu, komi verr út
við breytingarnar (bls. 14). Flóknara
getur kerfið varla orðið – en að það
þurfi að endurreikna árstekjur hvers
og eins ellilífeyrisþega eftir á til að
finna út hvort viðkomandi hafi skað-
ast fjárhagslega á nýjum og breytt-
um reglum.
Mín niðurstaða er að boðaðar
breytingar um almannatryggingar
og kjör aldraðra munu herða sultaról
hinna verst settu og njörva fjölda
fólks í fátæktargildru – því verður að
afstýra. Ég skora á ráðherra að
stoppa fyrirhugaðar breytingar á
lögum áður en skaðinn er skeður!
Núverandi kerfi er bæði skiljanlegra
og skilvirkara. Því er skorað á ráð-
herra að halda grunnlífeyri óbreytt-
um sem rúmlega 90% aldraðra njóta
óskerts, frítekjumörk atvinnutekna
verði óbreytt og frítekjumörk lífeyr-
issjóðsgreiðslna verði hækkuð til
samræmis við hin fyrrnefndu – í
fyrstu lotu. Það mun draga úr fátækt
og skorti!
Eftir Hörpu Njáls » Ljóst er að eft-
irlaunafólk verður í
verri stöðu ef frum-
varpið verður að lögum
og skrefið stutt í skort
og fátækt.
Harpa Njáls
Höfundur er sérfræðingur í velferð-
arrannsóknum og félagslegri stefnu-
mótun.
Hvert er markmið breytinga á lögum um kjör aldraðra?
Fyrir Alþingi liggur
nú frumvarp til laga
um endurgreiðslur
25% kostnaðar vegna
framleiðslu hljómrita.
Frumvarpið byggir á
sömu hugmynd um
endurgreiðslu hluta
kostnaðar og kvik-
myndagerðin hefur
notið um árabil og lað-
að hefur til landsins tugmilljarða
veltu vegna erlendra kvikmynda,
jafnhliða því að auka veltu vegna
innlendra kvikmynda sem orðið hafa
að veruleika fyrir tilstuðlan þess
hvata er hér um ræðir. Frumvarpið
felur í sér viðleitni til að efla tónlist-
ariðnaðinn á Íslandi, viðhalda og
auka þá tækniþekkingu og tæknium-
hverfi sem nauðsynlegt er til nú-
tímalegrar hljómritavinnslu, fjölga
gerð innlendra hljómrita og til að
gera Ísland samkeppnishæfan og
eftirsóknarverðan valkost fyrir er-
lenda tónlistarframleiðendur, upp-
tökustjóra og listamenn.
Vegur íslenskrar tónlistar hefur á
undanförnum árum vaxið verulega á
heimsvísu á sama tíma og hagrænar
forsendur til framleiðslu nýrrar tón-
listar hafa fjarað út með tilkomu
netleiða sem ýmist fara eftirlitslaust
á svig við gjaldtöku eða bjóða tón-
listarneytendum ómælt framboð
tónlistar gegn örgjaldi. Ætla má að
markaðurinn og ríkjandi tækni á
tónlistarmarkaði muni á nokkurra
ára tímabili ná að leiðrétta sig og fín-
stilla, að ólögmætum viðskiptahátt-
um verði hafnað og að sammælst
verði um sanngjörn kjör, jafnt fyrir
skapendur sem neytendur. Fyrr-
nefnd lagasetning er hugsuð til
næstu fimm ára. Henni er ætlað að
auka samkeppnishæfni Íslands á
sviði tónlistarframleiðslu, efla hér
þekkingu og tækniframfarir, fjölga
innlendum tónlistarverkefnum sem
erlendum og laða hingað aukna veltu
í greininni, samfélaginu öllu til hags-
bóta.
Eftir Ragnheiði
Elínu Árnadóttur
og Jakob Frímann
Magnússon
» Fyrir Alþingi liggur
nú frumvarp til laga
um endurgreiðslur 25%
kostnaðar vegna fram-
leiðslu hljómrita.
Ragnheiður er iðnaðar- og við-
skiptaráðherra. Jakob Frímann er
tónlistarmaður.
Ragnheiður Elín
Árnadóttir
Jakob Frímann
Magnússon
Ísland verði tónlist-
arframleiðendum
fýsilegur valkostur