Dagblaðið Vísir - DV - 31.03.2015, Blaðsíða 8

8 Fréttir
S
tærstu sjávarútvegsfyrirtæki
landsins leita fjárfestingar-
kosta í öðrum greinum. Sum
þeirra hafa á undanförn-
um misserum eignast fjölda
fyrir tækja sem annast innflutning og
framleiðslu á matvælum og annarri
dagvöru.
Víðtæk umsvif á dagvöru-
markaði
Kristinn ehf., félag í eigu Guðbjargar
Matthíasdóttur og fjölskyldu henn-
ar í Vestmannaeyjum (Ísfélagið),
keypti innflutnings- og framleiðslu-
fyrirtækið Íslensk-Ameríska, ÍSAM,
síðastliðið vor. Samkvæmt heimild-
um DV staðgreiddi Kristinn ehf. á
fimmta milljarð króna fyrir ÍSAM.
ÍSAM flytur inn mörg af þekkt-
ustu vörumerkjum landsins í mat-
vöru og annarri dagvöru. Það hefur
auk þess haslað sér völl í matvæla-
og dagvöruframleiðslu innanlands.
Hjá fyrirtækinu starfa hátt í 400
manns.
ÍSAM á og rekur brauðgerðina
Mylluna, niðursuðuverksmiðjuna
Ora, kexverksmiðjuna Frón og
Kexsmiðjuna. Meðal erlendra vöru-
merkja sem ÍSAM er umboðsaðili
fyrir eru Pampers, Gillette, Head &
Shoulders, Ariel, Pringles, Always,
BKI, St. Dalfour, Hersheys, Sacla,
Dececco, Finn Crisp og Dr. Oetker.
Síðastliðið haust festi ÍSAM kaup
á fyrirtækinu Fastusi ehf., en það
flytur inn tæki og búnað fyrir heil-
brigðisþjónustuna og tæki og rekstr-
arvörur fyrir hótel og veitingastaði.
Útgáfa og prentiðnaður
Þar með eru uppkaup Kristins
ehf. á fyrirtækjum ekki upptalin.
Síðla árs 2013 keypti Kristinn ehf.
meirihlutann í Kvos ehf. sem er
móðurfélag Prentsmiðjunnar Odda,
Gutenbergs, Kassagerðarinnar og
Plastprents. Félögin eru nú öll rekin
undir merkjum Odda. Starfsmenn
eru um 300 og var áætluð velta þess
árið 2013 um 6 milljarðar króna.
Þess má einnig geta að Kristinn ehf.
á tæpan þriðjungshlut í Árvakri,
útgáfufélagi Morgunblaðsins, í
gegnum annað félag.
Af þessu má vera ljóst að umtals-
verður hluti hagnaðar félaga undir
hatti Ísfélagsins í Vestmannaeyjum
hefur runnið til fjárfestinga í öðrum
greinum, svo sem matvælainnflutn-
ingi og matvælaframleiðslu, prent-
iðnaði og útgáfu og innflutningi á
rekstrarvörum fyrir heilbrigðisþjón-
ustu, hótel og veitingastaði.
FISK og búvörurisinn í Skagafirði
Hagnaður Kaupfélags Skagfirðinga
er einnig talinn í milljörðum á
undanförnum árum, en hann má
að umtalsverðu leyti rekja til sjávar-
útvegsfyrirtækisins FISK á Sauðár-
króki sem kaupfélagið á og rekur.
FISK hagnaðist til að mynda um
nærri 1,4 milljarða króna fiskveiði-
árið 2012 til 2013. Það á 75 prósenta
hlut í OLÍS ásamt Samherja.
KS er þungavigtarfyrirtæki í fram-
leiðslu á búvörum. Ælta má að félag-
ið sé með um 35 prósenta hlutdeild í
slátrun og vinnslu í landinu. KS á 60
prósenta hlut í Sláturhúsinu á Hellu
og Kjötbankann í Hafnarfirði á KS
nú að öllu leyti. KS á einnig helm-
ingshlut í sláturhúsinu á Hvamms-
tanga og afurðastöð á Sauðárkróki.
KS á auk þess nærri tíunda hluta
Árvakurs, útgáfufélags Morgun-
blaðsins, í gegnum Íslenskar sjávar-
afurðir ehf. Ítök og yfirráð Kaupfélags
Skagfirðinga í búvöruframleiðslu
og –vinnslu hafa ratað inn á borð
Samkeppniseftirlitsins. Það gerð-
ist til dæmis þegar KS keypti Mjólku
árið 2009. Samkeppniseftirlitið setti
fyrir sig augljós eignatengsl, þar
sem KS átti þá 7,5 prósenta hlut í
Mjólkur samsölunni (MS) auk þess
sem Þórólfur Gíslason kaupfélags-
stjóri var og er varaformaður stjórnar
MS. Taldi Samkeppniseftirlitið enga
goðgá að ætla að allt að fimmtung-
ur þeirrar upphæðar, sem heimilin í
landinu greiddu fyrir matvæli, rynni
til kaupa á mjólkurafurðum. Skert
samkeppni á þessum markaði gæti
haft skaðleg áhrif fyrir neytendur.
Aðrir stórir
Samherji hefur enn sem komið er
ekki verið jafn áberandi í uppkaup-
um á fyrirtækjum í öðrum greinum
og Ísfélagið og tengd félög. Samherji
og Kaldbakur ehf., fjárfestingarfé-
lag þess, á þó hlut í þekktum fyrir-
tækjum á borð við Olís, Sjóvá, Jarð-
boranir og Árvakur, útgáfufélagi
Morgunblaðsins. Umsvif Samherja
og tekjur eru mun meiri en til dæm-
is HB Granda sem fær úthlutað hátt
í 11 prósent allra aflaheimildanna
innan íslensku lögsögunnar á móti
6,45 prósenta hlutdeild Samherja.
Samkvæmt úttekt Frjálsrar verslun-
ar námu tekjur Samherja tæpum 90
milljörðum króna á árinu 2013 en
tekjur HB Granda voru um 32 millj-
arðar króna á sama tímabili. Munur-
inn stafar af miklum umsvifum
Samherja erlendis.
Hagnaðurinn, yfirráðin og völdin
Af fyrirliggjandi gögnum má ætla
að tekjuafgangur sjávarútvegsins
undanfarin ár hafi verið um 80
milljarðar króna á ári. Kristinn H.
Gunnarsson, ritstjóri og fyrrverandi
þingmaður, segir í grein á vefsíðu
sinni 27. mars síðastliðinn að út-
gerðin hafi á sama tíma verðlagt
veiðiréttinn í gegnum leiguverð.
Fyrir þorsk greiði leigjendur kvóta,
236 krónur fyrir kílóið. Veiðigjald
til ríkisins sé 13,3 krónur fyrir kílóið
eða aðeins um 6 prósent af markaðs-
verðinu.
Kristni telst til að nú þegar hafi
nærri 11.000 tonn af þorski verið
leigð og greitt fyrir það ríflega 2
milljarðar króna. Ef fram haldi sem
horfir hafi stórútgerðin leigt frá sér
um 45.000 tonn og fengið fyrir það 8
til 9 milljarða króna í árslok. „Veiði-
gjaldið í sameiginlegan sjóð lands-
manna verður hins vegar bara 600
milljónir króna. Fyrir þá sem borga
leigugjaldið kemur það í sama stað
niður þótt stærri hluti leiguverðsins
renni til eiganda auðlindarinnar og
minna til stóru útgerðarfyrirtækj-
anna sem eru fyrirferðarmest í leigu-
viðskiptum. En það eru einmitt út-
gerðirnar sem í dag fá leigutekjurnar
sem hagnast af örlætisgerningi ríkis-
stjórnarflokkanna. Þær halda eftir
94 prósentum af leigutekjunum og
þessir peningar renna svo til fárra
eigenda fyrirtækjanna.“
Kristinn telur að auðsöfnun stór-
útgerðarinnar sé nú um stundir að
skapa tiltölulega fámennum hópi
afar sterka valdastöðu á Íslandi. Auk-
in ítök sumra þessara fyrirtækja, eins
og Ísfélagsins og KS, í innflutningi og
framleiðslu á búvöru og annarri mat-
vöru undirstrikar þessi auknu umsvif.
Nálgast þau lífeyrissjóðina?
Þótt beinn tekjuafgangur sjávarút-
vegsins sé 80 milljarðar króna á ári er
eftir að telja þann tekjuafgang sem
dótturfyrirtæki og hlutdeildarfyrir-
tæki sjávarútvegsfyrirtækja í öðrum
greinum skila. Má þar benda á áður-
nefnd fyrirtæki eins og Íslensk-Am-
eríska (ÍSAM), OLÍS, Fastus, Odda,
Mylluna, Ora og Frón. Í góðu árferði
geta slík fyrirtæki skilað góðum af-
gangi frá rekstri.
Til samanburðar má geta þess
að samanlögð iðgjöld lífeyrissjóða
landsmanna ár hvert eru um 140
milljarðar króna. Úr lífeyriskerfinu
leita með öðrum orðum 10 til 12
milljarðar króna á mánuði ávöxtun-
ar á markaði. n
Páskablað 31. mars–7. apríl 2015
Innrás á matvælamarkaðinn
Sjávarútvegsfyrirtæki auka umsvif í matvöruframleiðslu og innflutningi
Jóhann Hauksson
johannh@dv.is „Síðla árs 2013
keypti Kristinn ehf.
meirihlutann í Kvos ehf.
sem er móðurfélag Prent-
smiðjunnar Odda, Guten-
bergs, Kassagerðarinnar
og Plastprents.
Milljarðafjárfesting Íslensk-Ameríska,
Fastus, Oddi, Myllan, Ora og fleiri framleið-
endur og innflytjendur matvöru eru nú í eigu
félaga sem tengjast veldi Ísfélagsins og
Guðbjargar Matthíasdóttur.
Skagafjarðarveldið FISK í eigu KS á
Sauðárkróki á OLÍS ásamt Samherja. KS,
undir stjórn Þórólfs Gíslasonar, er einn
umsvifamesti eigandi og stjórnandi búvöru-
framleiðslunnar í landinu.
Leigja kvóta fyrir 9 milljarða Kristinn
H. Gunnarsson segir að stórútgerðin hafi
við árslok leigt frá sér kvóta fyrir allt að 9
milljarða króna.