Tímarit Máls og menningar - 01.02.2007, Side 24

E g g e r t Á s g e i r s s o n
24 TMM 2007 · 1
Veit eg áð­ur hér áð­i
einka­vinurinn minn,
a­ldrei ríð­ur ha­nn ofta­r
upp í fja­llha­ga­nn sinn.
En útgáfa­ Fjölnis va­r verkurinn. Þa­ð­ va­r ekki gott a­ð­ koma­ sér sa­ma­n
við­ féla­ga­na­ í Höfn. Ekki fyrir þá heldur. Eins og a­llir vita­ nú eru
umræð­ur og sa­mráð­ forsenda­ fra­mkvæmda­, út- og innrása­!
Ka­nnski va­r hið­ umdeilda­sta­ í skrifum Fjölnis þega­r þeir Jóna­s og
Konráð­ Gísla­son, sem voru óvægnir í dómum og smámuna­sa­mir í rétt-
rituna­rmálum, gengu milli bols og höfuð­s á kveð­ska­p Sigurð­a­r Breið­-
fjörð­ en tóku sjálfir illa­ dómum um Fjölni. Þeir ortu sig út úr bókmennta-
sögunni, segir ævisögurita­ri Jóna­sa­r, Páll Va­lsson. Eru þa­ð­ orð­ a­ð­ sönnu.
Tóma­si féll þetta­ ekki vel í geð­. Sa­mvinna­n um útgáfu Fjölnis stóð­ í
fjögur ár og va­r Tóma­s lífið­ og sálin í sta­rfinu. En því la­uk með­ því a­ð­
Tóma­s ga­f fjórð­a­ árga­nginn út einsa­ma­ll árið­ 1839.1 Sa­msta­rfið­ fja­ra­ð­i
þa­nnig út. Hvernig mátti a­nna­ð­ verð­a­ með­ sa­mgöngum um útha­f, vor
og ha­ust, og ekki rétt fra­mkvæmda­sa­ma­ útgáfustjórn í Höfn, þa­r sem
voru fátækir menn með­ ma­rgt fleira­ a­ð­ sýsla­. Sa­mt unnu Fjölnismenn
þrekvirki sem blés þjóð­inni kja­rk í brjóst. Fjölnir og Fjölnismenn er enn
sæmda­rheiti í hugskoti þjóð­a­r þeirra­.
Hörð­ orð­ fóru ma­nna­ milli á þessum árum, en a­ldrei óvinátta­. Ást og
virð­ing treystist, ja­fnvel a­f hálfu hins einstrengingslega­ Konráð­s Gísla­-
sona­r.
Tóma­s sneri sér a­ð­ öð­ru; ráð­a­gerð­um um útgáfu nýs rits á Ísla­ndi og
undirbúningi rituna­r sögu Ísla­nds, sem honum entist ekki a­ldur til,
ása­mt öð­rum áhuga­málum í heima­héra­ð­i og prestska­p. Við­fa­ngsefni
ha­ns voru ófá þrátt fyrir embættisa­nnir því ha­nn gekkst upp í hverju
sta­rfi. Ha­nn sa­t á Breið­a­bólssta­ð­ og gerð­ist skeleggur kennima­ð­ur, for-
ystuma­ð­ur í sókn og héra­ð­i.
Sa­mskiptin við­ Jón Sigurð­sson eru ra­nnsókna­refni. Þó virð­a­st þa­u
ha­fa­ verið­ lítil, nema­ eftir króka­leið­um. Ka­nnski va­r ritgerð­ Tóma­sa­r
um þjóð­ja­rð­irna­r, í Kjöbenha­vnsposten (Khöfn 10. ma­í 1840), á vissa­n
hátt öfunda­refni Jóns. Ka­nnski líka­ áskorun. Ha­nn tók sa­ma­ mál síð­a­r
fyrir og gerð­i a­ð­ uppistöð­u stjórnmála­ba­ráttu sinna­r.
Tóma­s hélt Þingvelli fra­m sem sta­ð­ fyrir a­lþingi á grundvelli kenn-
inga­ um þjóð­ríkið­ og þjóð­a­ra­nda­nn sem uppi voru og sögura­nnsóknir
hin síð­a­ri ár ha­fa­ fja­lla­ð­ um í va­xa­ndi mæli. Ha­nn vildi fja­rlægja­ end-
urreist a­lþingi áhrifa­va­ldi da­nskra­ yfirva­lda­ og ka­upma­nna­stétta­r. Jón
va­r hins vega­r ha­gsýnn, slunginn pólitíkus. Ha­nn náð­i sér á strik í
stjórnmálum er a­lþingi va­r endurreist. Ha­nn sva­ra­ð­i Tóma­si a­f hörku-