SÍBS blaðið - 01.09.2000, Blaðsíða 20

Sj-BJS±d a ð i ð
Sigurbjörg Sverrisdóttir verkfræöingur:
Súrefnisnotkun og
súrefnisbúnaður
Þeim fjölgar sífellt sem eiga viö
öndunarerfiöleika að etja og þurfa að
nota súrefni. Hér fer á eftir nytsam-
legur fróðleikur og leiðbeiningar um
súrefnismeðferð og viðeigandi tœkja-
búnað
Öndunarerfiðleikar
Flest okkar líta á það sem sjálfsagðan hlut aö
geta dregið að sér andann án umhugsunar. Það
er okkur eðlilegt og byggir á ósjálfráðum
viöbrögðum. En fyrir þá sem eiga við
öndunarerflðleika að stríða getur sérhver
andardráttur verið átak í sjálfu sér. Þetta getur
meöal annars átt við sjúklinga með króníska
lungnasjúkdóma eins og astma og bronkítis en
einnig þá sem hafa fengið hjartaáfall eða lent í
slysum, íyrirbura og þá sem eru með
lungnakrabbamein eða AIDS.
Gildi súrefnis
Það var ekki fyrr en seint á átjándu öld að
menn gerðu sér grein fyrir því að súrefni, sem
er um 21 % af andrúmsloftinu, þessu sem við
öndum að okkur, væri sérstök lofttegund. Þrátt
fyrir að mönnum hafi fljótlega veriö ljóst
mikilvægi þessarar lofttegundar, til viðhalds
lífs á jörðu, þá liðu um 150 ár þar til farið var
að nota súrefni svo nokkurt gagn væri aö til
lækninga. Fram að því var notkun súrefnis
slitrótt og umdeild, einkenndist oft af fúski,
var oft á tíðum hreint brosleg og aðeins af og
til reyndist hún koma að nokkru gagni. Það
var ekki fyrr en í byrjun tuttugustu aldar að
notkun súrefnis í lækningaskyni komst á
einhvern skynsaman og vísindalegan grund-
völl. Þannig hefur súrefni verið notað við
meðhöndlun lungnasjúkdóma á sjúkrahúsum
allt frá þvi um 1920. A þeim árum sem nú eru
liðin hefur verið sýnt fram á að notkun
súrefnis hefur veruleg áhrif á lengingu lífdaga
og aukinna lífsgæða. Langtíma súrefnis-
meöferð er nú almennt viðurkennd aðferö við
meðhöndlun lungnasjúkdóma. Fyrir marga sem
þjást af lungnasjúkdómum er súrefnismeðferð í
heimahúsum lykill að betra lífi.
Súrefnismeðferð
Súrefnismeðferð hefst alla jafna á
heilbrigðisstofnunum undir handleiðslu lækna
og þar eru gefin nákvæm fyrirmæli um
meðferðina þ.e. skammta eða flæði í lítrum á
20
mínútu. Aðrir þættir sem hafa ber í huga við
ákvörðun um súrefnisgjöf eru hvenær og hve
lengi skal nota súrefni og hvernig fylgjast
skuli með því að notandinn noti
súrefnisbúnaðinn rétt.
Því er haldið fram að súrefnisgjöf verði að
eiga sér stað samfellt í 16-19 klst. á hverjum
sólarhring. Því lengri samfelld súrefnisgjöf á
hverjum sólarhring þeim mun betri árangur.
Fyrirmæli um súrefnisgjöf verður einnig aö
tilgreina súrefnisflæði í hvíld, hreyfingu og
svefni. Hæfileg súrefnisgjöf er metin með því
að mæla súrefni í blóði notandans viö
ofangreinda þætti. Hæfileg súrefnisgjöf
viðheldur 90 °/o súrefnismettun.
Að súrefnismeðferð koma ýmsir þverfaglegir
aöilar. Fyrirmæli um meðferð og fyrstu skref
meðferðar eru og veröa að vera í höndum
læknislærðra. Afhending súrefnis ásamt
viðeigandi búnaði og þjónustu er almennt í
höndum sérhæfðra þjónustuaðila á því sviði.
A öllum sviðum er þekking og virk skuld-
binding nauðsynleg hvort sem um er að ræða
þekkingu á sjúkdómum og viðeigandi með-
ferð, upplýsingaflæði til notanda og aðstand-
enda, umsjón og viðhald búnaðar sem og
upplýsingar og samvinna á milli heilbrigðis-
starfsfólks og sérhæfðra þjónustuaðila.
Súrefnisbúnaður
Súrefnismeðferð hefur orðið meira alhliða á
siðustu árum í kjölfar þess að fjölbreytileiki
súrefnisbúnaðar hefur aukist. Aukinn
fjölbreytileiki hefur gert það auðveldara fyrir
lækna að velja þá tegund búnaðar til
súrefnismeðferðar, sem hentar lífsmáta hvers
einstaks notanda.
Við langtíma súrefnismeðferð hefur lengst af
verið notast við súrefnisþrýstihylki. í dag eru
möguleikarnir hins vegar mun fjölbreyttari með
tilkomu súrefnissía, notkun fljótandi súrefnis
og léttra þiýstihylkja. Súrefnissíurnar hafa
verið á markaðnum í allmörg ár en notkun
fljótandi súrefnis og létthylkja er mun nýrri.
Algengast hér á landi er sambland af notkun
súrefnissía og þrýstihylkja og þrýstihylkin þá
oft búin svokölluðum spörurum. Fljótandi
súrefni hefur ekki verið notað að neinu ráði
hér á landi.
Einfaldast er aö sjálfsögðu að velja búnað út
frá kostnaði. Mikilvægt er þó að ætíð sé haft í
huga hvaða búnaður hentar viðkomandi not-