Lystræninginn - 01.06.1982, Blaðsíða 27

Lystræninginn - 01.06.1982, Blaðsíða 27
(1978), Liðsforingjanum berst aldrei bréf (1980) og Frásögn um margboðað morð (1982) Næsta verk Guðbergs á íslensku var Flateyjar-Freyr, ljóðfómir frá árinu 1978. Guðbergur segir að ljóðfórnirnar séu ortar í Flatey á árinu 1972. ,Jón Gunnar Arnason bjó þar til styttu af goðinu Frey, sem ég færði í ljóðfórnir og lagði í krukku á hverjum morgni. Eg vann þetta svo pínulítið eftirá.“ I Flateyjar-Freyr fjallar Guðbergur umfram allt um list og veruleika, um hina vaxandi hluthyggju í íslensku þjóðfélagi hefur Guðbergur sagt í blaðaviðtali. „í neysluþjóðfélagi sem þessu kaupir fólk hluti fyrir peningana sína og með hlutunum býr það til varnarmúr gegn óvissunni. (Menning er fólksins bls. 8). I Flat- eyjar-Frey miðar ádeila Guðbergs einkum en þó alls ekki ein- göngu, á stétt listamanna, menningaroddvita og menntamenn samtíðarinnar sem eru eins og „varplausar hænur“ í stað þess að vera hæfir um að endurskapa verleikann í listum eða reynd. Þeir eru fastir í þeim skorðum sem málið setur þeim og hugsun þeirra endurspeglargagnrýnislaustviðteknarhugmyndir, þá skortiralla þá andlegu eða huglegu frjósemi sem fellst í hinni frjóu óvissu þar sem hugmynd rís gegn hugmynd, þeirri frjóuóvissu sem fellstí því að „skapa — af skemmdarfysn.“ Frjósemi hugans. Guðbergur deilir þó ekki eingöngu á samtíðarlist og listamenn eða samtíðar- menningu og menningaroddvita og menntamenn, heldur líka á hinn almenna lesanda, neytandann. „Þeir sem stóðu forðum lausum fótum í frjórri óvissuni standa nú fostum fótum í trénaðri trú og hampa dúsu kenninganna." „Eðli uppbyggingar og eðli niðurrifsins er eitt og hið sama, eðli athafna, hugsjónar og sköp- unar“. „Því að í upphafi er framtíðin fáranlegur draumur.“ Guð- bergur hefur sagt í blaðaviðtali „Við verðum að muna það, að það að vera sjálfstæður er ekki hið sama og að vera afturhaldssamur. Maður má aldrei vera kúgaður af samfélaginu eða láta það setja sér allar reglur. Sérhver einstaklingur verður að leitast við að vera skapandi því það er dæmi þess að maðurinn sé ekki dýr meðal dýra (menningin er flokkunarvél)". Þá er Guðbergur sér þess vel meðvitandi um þær skorður sem málið setur okkur en einnig að maðurinn sem skapandi og virkur einstaklingur getur rofið skörð í múrinn. Ein aðferð til þess felst einmitt í því að „tala á nýjan hátt“. Að rjúfa hin hefðbundnu vensl táknmyndarog tákns. Eins og segir í Flateyjar-Frey „Eg yrki ekki ljóð ég yrki leikmynd stafanna og hljóðið rís upp gegn sinni eigin mynd eða myndin gegn hljóðmynd sinni. Hljóð rís gegn hljóði, mynd rís gegn mynd sinnar eigin myndar. Hljóðmynd gegn myndhljóði og ljóðmynd gegn myndljóði". Sagan af manninum sem fékk flugu í höfuðið kom út 1979. Þessi saga er tileinkuð bókinni Hermanni og Dídí. Þetta er ekki ævintýri eða furðusaga heldur dæmisaga. Guðbergur lýsir hér starfi og streði rithöfundar á nokkuð svo broslegann hátt. Guð- bergur hermir hér eftir alls konar st'^um. Rithöfundurinn Andri Andrason er sífellt að hugleiða hvernig hann getur öðlast frægð og viðurkenningu, hvernig henn eigi að ná til þeirra er máli skiptir. „Eg stíla ekki lengur uppá það að ég fái ljóðeyra árlega. Og ég gef skýt í gullgogginn. Eg vil helfur fá í verðlaun ærlegt hrossatað en þó má það vera úr silfurhesti". Að vera fremstur mestur skrifa betur en aðrir, er það sem rithöfundur keppir efdr, að komast á toppinn en slíku fylgja þungar áhyggjur og nagandi efi. Skáldið var aldrei fullkomlega öruggt um það hvort ekki væri til önnur fluga en hans, þótt ritdæmendur teldu að ekki væri til bitstæðari fluga í heiminum. Guðbergurer hér að vanda næmur á blæbrigði mannlífsins. Sagan af Ara Fróðassyni og Hugborgu konu hans, kom út árið 1980og tileinkuð RagnariíSmára. Guðbergursegirsjálfurað í þessari sögu „hef ég leitast við að lýsa hinum dæmigerðu Islend- ingi. Upphafið var það að fyrir mörgum árum heyrði ég Ragnar í Srriára lýsa kunningja sínum sem hann áleit mjög dæmigerðan íslending. Ég fór síðan að hugsa um þetta og þessi frásögn varð til út frá því sem hann hafði sagt mér og ég hafði hugsað.“ Ari Fróðason er fyrst of fremst athafnarmaður. Það er athöfnin sjálf sem honum er hugleikin, niðurstaðan skipdr hann ákaflega litlu máli. Bókin er að ýmsu leyti í stíl skálkabókmenntanna sem Guðbergur hafði þýtt svo margar úr spönsku. Þar er lýst ferð hans í gegnum þjóðfélagið sem hefst á leikvelli og lýkur í laxveiðiferð. Líf Ara Fróðassonar er eins konar leikur, leikur framkvæmda- mannsins. I skálkabókmenntum er aðeins sýnd ein hlið persón- anna en Guðbergur hefur sýnt margar hliðar á Ara Fróðasyni. Að lokum verður vitnað í viðtal við Guðberg Bergsson í Helgar- pósdnum 16. nóvemberárið 1979 þarsem hann lýsir lífskoðunum sínum. „Ég vinn mikið vísúalt. Orðin eiga að falla vel að efninu jafnvel hæð stafanna skipdr mig máli. Texdnn á að vera vísúell og hreyfingar persónanna í bókum mínum eru oft teknar úr málverk- um. Mínar persónur eru yfirleitt myndrænar. Ég punkta aldrei neitt niður heldur teikna ég bækurnar upp, hreyfmgar persón- anna. Maður á ekki að vera að segja öðrum frá sjálfum sér nema þá tveimur til þremur góðum vinum. Eða þá að segja frá á þann hátt að fólk haldi að maður séaðsegja fráen maðursegir ekki neitt heldur breiðir yfir sig meiri dularklæðum en áður var. Það er ekki mitt höfuðstarf að skrifa. Ég bý til myndverk, ég þýði og stundum kvikmynda ég. Að skrifa skáldsögu er lítill þáttur af mínu starfi. Ég skrifa eingöngu af innri þörf. Ég held að þörfin sé bara líífræði- leg, lík kynhvötinni. Þú hefur ekki kynhvöt til þess að eignast börn, hún er þarna, hún er dl á sjálfstæðan hátt, á sama hátt er þörf mín fyrir að skrifa til á sjálfstæðan hátt, ekki til að vera frægur. Ég veit ekki hvort égget taliðmig pólitískan rithöfund, en égfjalla um félagsmál í mínum bókum. Ég fjalla um verkafólk sem ég þekki, það er það eina sem ég þekki og kæri mig um að þekkja, ég get ekki smjaðrað fyrir alþýðufólki til þess þekki ég það of vel. Ég umgengst ekki menntamenn, ég kann það ekki. Ég vil helst lifa í tveimur til þremur ólíkum heimum og hafa þá aðskilda. Yfirleitt ræður fólk ekki við nema einn heim, annars raskast sálarlífið og það verður að leita til sálfræðings. Ég nýt þess að breyta um og verða fyrir hnjaski t.d. ég fæ slæma dóma í blöðum, fólk segir við mig, þú ert enginn rithöfund ur. H njask er líka ef þú þarft að skipta um menningarumhverfi þá verður þú fyrir hnjaski. Ég er ekki kristinn og þess vegna get ég ekki litið á mig sem utangarðsmann. Ég geri of mikla kröfu til sjálfs míns til að geta verið krisdnn. Ég get ekki leyft mér að leita til guðs, ég verð að leysa vandamál mín sjálfur. Ég sæki sífellt eftir viðfangsefnum í leikhús, málverk og kvikmyndir, ég hræðist hvorki elli né dauða. Ég hugsa mikið um lífið yfir höfuð. Elli og dauði er þáttur aflífinu. Notar þú sjálfur svipað orðferi og þessar persónur? spyr blaðamaðurinn. Nei, aldrei. Ég notaði það þegar ég vann í frystihúsi, þau voru þáttur af umhverfinu. Ég held að fólk myndi koðna niður ef það notaði þau ekki. Þetta orðfæri streitunnar og áþjánarinnar. Þú finnur sönnun þess í þjóðfélaginu. Hér býr fólk við vinnukúgun. Klám er dæmigert málfar þess fólks sem býr við einhverskonar kúgun, oft kynferðislega. Þaðer ekki þar með sagt að slíkt fólk hafi ekki margbreytilegt sálarlíf, eflaust finnast þeir menn sem aldrei nota ljótt orðfæri en það að bölva er sálræn nauðsyn, bölv slakar á spennunni. Maður heldur oftað þetta fólk sé ruddar, en öðru nær. Ruddar og kúgararnota fínt ogsmurtorðfæri. Égbý til minnheim sem er eflaust þáttur í frelsisþörfinni, þörfeinstaklingsins fyrir að vera sjálfstæður. Þetta er að lifa í fullu samræmi við mitt lífsform." SKRÁ UM HEIMILDIR: Gudbergur Bergsson: Endurtekin orð, Rvk. 1961. Músin sem læðist, Rvk. 1961. Leiklong leiðans, Rvk. 1964. Tómasjónsson — metsölubók, Rvk. 1966. Ástir samlyndra hjóna, Rvk. 1967. Anna, Rvk. 1969. Hvað er eldi guðs, Rvk. 1970. Það sefur í djúpinu, Rvk. 1973. Hermann og Dídí, Rvk. 1974. 27

x

Lystræninginn

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Lystræninginn
https://timarit.is/publication/1228

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.