Hjúkrunarkvennablaðið - 01.07.1950, Blaðsíða 4

2
HJÚKRUNARKVENNABLAÐIÐ
var niðursokkinn í rannsóknir sínar og
næstu 2 ár birti hann 2 stuttorð viðbótar-
rit um röntgengeislana, en síðan ekki meir.
En þá hafði hann upplýst heiminn um
allar þær grundvallan-eglur, sem gilda um
eðli og eiginleika hinna áður ókunnu
geisla. — Nóbelsverðlaun í eðlisfræði
hlaut Röntgen 1901. Var hann fyrsti eðlisr
fræðingurinn sem hlaut þá viðurkenn-
ingu. Prófessor Röntgen andaðist 10. febr.
1923.
I stuttum fyrirlestri er ckki hægt að
gefa fullnægjandi lýsingu á röntgentækj-
um, byggingu þeirra og notkun. Þó virð-
ist hlýða að gera grein fyrir nokkrum
aðalatriðum í því samhandi, og stikla á
þvi stærsta. Til þess að framleiða röntgen-
geisla þarf mjög háspenntan rafmagns-
straum. Bæjarspennan er 220 V., en með
spennubreyti (transformator) er hún
hækkuð upp í 180 kv., þ.e. 180 þús volt.
Einnig eru í notkun röntgenlækningatæki,
þar sem spennan er miklu hærri, eða
milljón volt. Slík tæki eru mjög viðamikil
og dýr, og eru mjög óvíða enn sem komið
er, enda óvíst um betri árangur með þeim.
Annar aðalkjarni röntgenvélanna eru
ventillampar, sem hafa það hlutverk að
beina rafmagnsstraunmum i réttan enda
á sjálfum röntgenlampanum. Þeir eru
svipaðir að gerð og röntgenlampar, og
hleypa straum í gegn aðeins í eina átt.
Víxilstraumur, eins og hér er, fer í báðar
áttir eftir rafmagnsleiðslunni og myndi
þannig koma í báð enda röntgenlampans,
ef ekki væri ventillampar. Þeim er auk
þess þannig fyrir komið að straumurinn
notist vel og rafmagnsbylgjurnar, sem
fara i tvær áttir, eru leiddar í annan enda
röntgenlampans og straumurinn er
þannig nýttur sem bezt. Rafmagnsspennan
er sem straumhraðinn eða vatnsþrýsting-
urinn í fljóti. Vatnsmagnið er straum-
styrkleikinn, sem er tiltölulega lítill og
mældur i milliampere (mA), þ. e. þús-
undustu hlutum úr ampere, eða lítið brot
af þeim styrkleika sem venjulegar ljósa-
perur nota. Þessi háspennti rafmagns-
straumur með litlu straummagni fer síð-
an í gegnum röntgenlampann, sem fram-
leiðir röntgengeisla. Hvernig má það
verða? Við skulum líta nokkru nán-
ar á hann. Röntgen-lampinn er loft-
tómt glerhylki og eru leiddir rafmagns-
þræðir í báð enda hans. I þessu gler-
hylki eru 2 pólar eða skaut. Positívt
( + ) skaut, anoda, og negativt ( 4- ) skaut,
katoda. Nokkurt bil er á milli þeirra. Hinn
háspennti rafmagnsstraumur brúar þetta
bil. I negativa skautinu er glóvír, þar
losna úr læðingi örsmáar agnir (elektron-
ur), hlaðnar negativu rafmagni, þegar
vírinn lútnar, og slöngvast þær með ofsa-
hraða (mörg þús. km. á sek.) á positiva
skautið, en frá því fara agnir með positivri
raflileðslu í öfuga átt. Með þessum smá
rafeindum, eða Ionum, berst rafstraum-
urinn á milli pólanna. Þegar negativu
Ionarnir lenda á anodunni framleiðist
þar mjög mikill hiti. Hún er því úr efni,
sem þohr mikinn liita án þess að bráðna.
Mestur hlutinn af orkunni fer í hitafram-
leiðslu, en lítið brot (nokkrir þúsundustu
blutar) myndar röntgengeisla með klofn-
ingi á frumeindum, og geisla þeir út frá
anodunni, þ. e. + skautinu.
Röntgengeislarnir eru elektromagnet-
iskar sveiflur, eða ljósvakabylgjur, likt og
radiobylgjur, bitageislar (infrarauðir),
sýnileg birta og ósýnilegt útfjálublátt
Ijós. Það sem hér aðgreinir er bylgju-
lengdin. Radiobylgjur eru mældar i metr-
um, ljósgeislarnir í hluta af cm. eða mm
eða í niju. (millimy), þ.e. milljónasta hluta
af mm. Rauð birta er 800—700 niju (milli-
my), síðan styttist bjdgjulengdin i lit-
rófinu, niður í fjólublátt og 400
Röntgengeislar eru með enn styttri
bylgjulengd, sem er mæld í A (Ángström-
einingum), eða tíu milliouustu hlutum úr
mm. Röntgengeislaknippið, sem kemur frá
röntgenlampanum, er blanda af geislum