Hjúkrunarkvennablaðið - 01.07.1950, Blaðsíða 7

HJÚKRUNARKVENNABLAÐIÐ
5
eindir efnisins, atomið, klofna frá því
rafeindir (elektronur). Bygging hins lif-
andi vefs gengur þá úr skorðum. Ef sá
hluti frumunnar, sem fyrir slíku verður,
hefur grundvallarþýðingu fyrir líf henn-
ar og starf, úrkynjast hún og deyr, ann-
ars getur hún náð sér aftur.
Frumuskiptingin er næmust fyrir
geislaáhrifum. Lítið geislamagn þarf til
þess að trufla hana. Ef fruman samt sem
áður nær þvi að skipta sér, verða hinar
nýju frumur úrkynjaðar og deyja smátt
og smátt. Geislarnir hafa mest áhrif á
ungar, vaxandi frumur með tíðmn frumu-
skiptingum, eins og oft er um illkynjaðan
æxlisvef.
Þessar hugleiðingar gefa nokkra hug-
mynd um hin geysimiklu áhrif röntgen-
og radiumgeislanna á lifandi vef og líffæri
likamans. Margt er þar enn á huldu og
ýmsar gátur óleystar. Geislalækningar
hvíla þó á æ fastari vísindalegmn grund-
velli, og geislameðferðin orðin öruggari,
eftir því sem þekkingin á geislunum og
áhrifum þeirra hefur ,aukizt.
Röntgen- og radiumgeislar eru sama
eðlis. Áln’if þeirra á lifandi vef eru og tal-
in þau sömu, en mismunur aðeins fólginn
í ýmsum ytri skilyrðum við notkun þeirra.
Við flestar geislalækningar, hvort sem
það er vegna æxla eða annarra sjúkdóma
í húðinni sjálfri, eða sjúkdómurinn er
í innri liffærunum, verður húðin alla
jafna fyrir meiri eða minni geislaáhrif-
um. Geislarnir verða að fara í gegn um
hana til þess að ná til sjúkdómsins. Húð-
breytingar koma þó því aðeins fram að
geislaskammtur sé nægilega mikill. Það
er því fyrst og fremst við geislanir vegna
illkynjaðra meinsemda, að þær gera vart
við sig. Við ýmsa meinlausari sjúkdóma,
sjást engar geislabreytingar í húðinni, og
eru heldur ekki æskilegar. Geislabreyting-
ar (reaction), sem sjást á húðinni, eru
mjög mismunandi miklar. Vægustu áhrif-
in eru roði (erythem) og síðar verður
húðin bi’únleit (pigmentation). Þetta eru
likar húðbreytingar og koma fram af
venjulegum sólböðum eða háfjallasól. Við
meiri geislaskammt koma bólgubreytingar
í húðina og ná djúpt niður. Áhrifa út-
fjólubláu geislanna í sólarljósinu gætir
hinsvegar aðeins í ytri húðlögum. Við
enn aukinn geislaskammt verða breyting-
arnar enn meiri. Það falla sár á húðina,
lík venjidegum brunasárum. Við alvarleg-
an geislabruna geta slík sár orðið erfið
viðureignar og sársaukafull, og erfitt að
græða þau. Ef þau gróa ekki, getur þurft
að skera þau burtu. Sem betur fer sést
nú aldrei alvarlegur húðbruni eftir
geislanir, — vegna aukinnar þekkingar og
öruggrar mælingar á geislaskammti.
Húðbreytingar þær, sem lýst var, er
auðvelt að fylgjast með stig af stigi, við
langvarandi geislanir, og þær ráða oft
geislaskammtinum við illkynja meinsemd-
ir. Ekki má ganga nær húðinni en svo,
að hún geti jafnað sig til fulls eftir geisla-
meðferðina, eða því sem næst.
Áhrifa röntgen- og radiumgeisla gætir
nokkuð mismikið í hinum ýmsu líffærum
— þau eru mismunandi geislanæm. Það
er ekki tækifæri til þess að rekja það
miklu nánar hér. Þó eru það tvenn líf-
færi, sem skera sig svo úr að geislanæmi,
að þeirra verður að geta sérstaklega, þ.e.
annarsvegar kynkirtlamir og hinsvegar
blóðmyndandi líffæri (beinmergur, milta
og lymfueitlar).
Eistun (testes) eru geislanæm. Það þarf
ekki ýkja mikinn geislaskammt, til þess
að frjóin (spermatozon) eyðist og æxlun-
arhæfileiki fari forgörðmn. Það eru þó
ekki sjálf frjóin sem eyðast af geislunum,
heldur forstig þeirra eða ættcellur, sem
eru í skiptingu. I eggjakerfi kvenna eru
vaxandi eggcellur (í folliklum) sérstak-
lega geislanæmar. Fullþroska eggcellur
verða fyrir minni áhrifum. Algengt er að
stöðva hlæðingar hjá konum í klimak-
terium, með geislun eggjakerfanna.
Niðurl.