Tímarit Hjúkrunarfélags Íslands - 01.03.1975, Blaðsíða 16

I
Putamen
Caudate nucleus
Globus Pallidus
Substantia nigra
Red nucleus
Hypothalamus
Thalamus
Pons
Med. oblongata
Cerebellum
Cortex
Pituitary
Myndin sýnir glöggt, hversu langmest er af Dopamine í corpus striatum
(putamen + caudate nucleus) og substantia nigra í heilum sjúklinga er ekki
hafa Pwrkinson sjúkdóm. Þetta Dopamin hverfur eða minnkar verulega í
Parkinson sjúkdómi."
Ekki má gleyma því að skurð-
aðgerðir hafa verið reyndar við
Parkinson sjúkdómi, a. m. k.
frá upphafi þessarar aldar og
vafalaust lengur. Sennilega
liggur það í upphafi til grund-
vallar skurðaðgerðum að lækn-
ar höfðu tekið eftir því að ein-
kenni Parkinson sjúkdóms gátu
horfið ef sjúklingar lömuðust.
Munu læknar hafa dregið þá
ályktun af þessu, að með því
að eyðileggja aflbrautir mætti
eyða einkennum Parkinson
sjúkdómsins. Vandinn var auð-
vitað í því fólginn að geta í senn
eytt þessum einkennum og vald-
ið sem allra minnstri lömun.
Hér skal ekki farið nákvæm-
lega yfir þróun í skurðaðgerð-
um til lækninga á Parkinson
sjúkdóm, en nefna má að víða
var reynt að skera, jafnt í heila-
börk sem brautir í heila og
mænu. Skurðaðgerðirnar áttu
þó sinn þátt í því að læknar átt-
uðu sig betur á eðli sjúkdóms-
ins en einnig urðu ýmsar til-
viljanir til þess að koma þeim
inn á hina réttustu braut. Um
gagnlegar skurðaðgerðir er þó
tæplega hægt að tala í þessu
sambandi fyrr en stereotaxísk-
ar aðferðir koma til sögunnar,
og það er ekki fyrr en árið 1958
að sýnt er fram á nákvæmlega
hvar eigi að gera skurðaðgerð-
irnar til þess að ná sem bestum
og öruggustum árangri. Skurð-
aðgerðir eiga fullan rétt á sér
við meðferð Parkinson sjúk-
dóms enn í dag og verður þeirra
getið síðar.
Sú kenning, að orsaka Park-
inson sjúkdóms sé að leita í s.n.
basal kjörnum heilans, hefur nú
verið staðfest með margendur-
teknum og nákvæmum athug-
unum. Raunar geta hinar sjúk-
legu breytingar verið útbreidd-
ar í heilanum en þær eru ávallt
mestar í basal kjörnunum og
jafnan þar þótt þær finnist ekki
annars staðar. / s.n. idiopatísk-
um Parkinsonisma eru vefja-
breytingamar mestar í þeim
basal kjörnum sem nefnast sub-
stantia nigra (SN), corpus stri-
atum (CS) og brautum þeim
sem tengja þessa kjarna saman.
í idiopatískum Parkinsonisma
eru aðrir basal kjarnar oft lít-
ið eða ekkert skemmdir. 1 symp-
tomatiskum Parkinsonisma eru
breytingar ávallt í þeim kjörn-
um sem þegar eru nefndir, en
oftast eru þá útbreiddari
skemmdir, einnig í fleiri basal
kjörnum. 1 arteriosclerotiskum
Parkinsonisma eru þannig oft
miklar breytingar í globus pall-
idum og í post-encephalitiskum
Parkinsonismus í kjörnum í
heilastofni og í s.n. formatio
reticularis.
Smám saman opnuðust augu
lækna fyrir því að heilafrum-
ur nota ýmis efni til starfsemi
sinnar. Þótt þetta kunni að hafa
verið vitað lengi var fyrst hægt
að staðfesta það og sýna fram
á hver þessi efni væru, þegar
nægileg tækniþróun til þess
hafði átt sér stað. Áriö 1960 var
svo staðfest að magn sérstakra
efna hafði verulega minnkað í
heila Parkinson sjúklinga. Það
er í senn þessi þekking í meina-
fræði og lífefnafræði sem ligg-
ur til grundvallar þeirri með-
ferð er nú er beitt við Parkin-
son sjúkdómi.
Það eru einkum fjögur efni,
sem við vitum um að heilafrum-
ur nota til starfsemi sinnar.
Þessi efni eru: Dopamine, 5-
hydroxytryptamine, acetylchol-
ine og nor-adrenaline. Basal
kjarnar heilans innihalda sér-
14 TÍMARIT HJÚKRUNARFÉLAGS ÍSLANDS