Tímarit Hjúkrunarfélags Íslands - 01.03.1976, Blaðsíða 14

Læknar í vanda
Dr. Óskar Þórðarson, yfirlæknir
Viðhorf lækna til deyjandi sjúklinga
koma öðru hvoru á dagskrá, bæði
meðal lærðra og leikra. Þegar þelta
er skrifað, eru umræður um þetta
efni í algleymingi í fjölmiðlum, og
er tilefnið tveir sjúklingar, sem bíða
dauða síns, sinn hvoru megin Atlants-
hafsins. Vestan megin hafsins er ung
stúlka, nærri heilaauð og því meðvit-
undarlaus, sem haldið hefur verið
við lýði í 7 mánuði með hjálp önd-
unartækja, lyfja og vökvagjafa, þrátt
fyrir það, að læknar hennar hafa
lýst því yfir, að hún geti ekki lifað
án allra þessara tilfæringa. Austan
megin hafsins er þjóðhöfðingi í ní-
ræðisaldri, sem hefur hlotið sömu
meðferð, að vísu í skemmri tíma.
Auk þess hafa verið gerðar á honum
þrjár stóraðgerðir, þó vonlaust sé
talið, að maðurinn geti náð nokk-
urri heilsu.
Er furða þó margir spyrji: Eru
aðgerðir í tilvikum sem þessum í
samræmi við hinar göfugu hugsjón-
ir, sem starf lækna hvíla á, að lækna
þegar það er hægt, lina þjáningar og
hughreysta? Er þarna verið að vinna
góð læknisverk, eða eru læknar í
ofmetnaði að sýna hve langt megi
teygja lopann með hjálp þeirrar
tælcni, sem hefur verið lögð þeim í
hendur? Er það lagaleg og siðferðis-
leg skylda lækna að beita þessari
tækni þegar fyrirsj áanlegt er, að hún
gerir ekki annað en að draga dauð-
ann á langinn? Ef svo er, er þá ekki
verið að misþyrma deyjandi fólki?
Spurningum sem þessum er ekki
fljótsvarað, því málið er flóknara en
12
svo, að það verði afgreitt með eins-
atkvæðisorðum. Auk læknisfræði
verður það að skoðast í Ijósi lög-
fræði, siðfræði og trúfræði. í starfi
eru læknar ekki aðeins háðir lands-
lögum og trúarskoðunum sínum,
heldur einnig siðareglum Alþjóðafé-
lags lækna og afbrigðum þeirra, sem
gilda í því landi sem þeir vinna
(Codex ethicus).
Hér verður hvorki fjallað frekar
um hina lagalegu né trúarlegu hlið
málsins heldur leitast við að segja
frá þeim siðareglum, sem læknar
hafa sjálfir sett sér til leiðbeiningar
í starfi og hvernig þau mál hafa þró-
ast á síðustu áratugum.
Siðareglur lækna grundvallast enn
í dag á reglum sem grískir læknar
settu sér fyrir um það bil 2400 árum.
Þessar reglur er að finna í ritsafni
sem kennt er við Hippokrates, en
hann var uppi á árunum 460-377
f. Kr. I þessum reglum, eða Eiðnum,
eins og þær eru venjulega kallaðar,
segir m. a.: Eg skal viðhafa þá með-
ferð sem, að mínum dómi er sjúk-
lingi fyrir bestu og forðast allt sem
getur skaðað hann. Og ennfremur
segir: Ég skal ekki gefa sjúklingi
banvænt eitur, þó slíks sé beðið, og
skal ekki ráðleggja slíka aðgerð.
Víst þykir að þessar reglur hafa
verið virtar á meðan forn grísk
menning var við lýði, en eftir að
hún leið, bólar ekki á þeim fram allar
miðaldir, og ekki fyrr en kemur fram
á 19. öld. Frumrit eru engin til úr
hinum upprunalega Corpus Hippo-
craticum, eins og ritsafnið er kallað.
Hann hefur varðveist í afskriftum á
ýmsum málum, og er elsta handritið
sem til er af Eiðnum frá 10. öld.
Ekkert er líklegra en að eitthvað hafi
brenglast í meðförum í gegnum ald-
irnar, enda eru til textar, sem bera
greinileg merki bæði af kristinni trú
og af Islam. Tungan hefur tekið
breytingum, og svo er enn eitt sem
skiptir máli, en það er að þess má
sjá merki, að þýðendur hafa sjaldn-
ast verið læknislærðir. Það er ennþá
verið að vinna úr þessum textum, og
er því verki hvergi nærri lokið.
Ekki er það talið sannað, að lækn-
ar hafi verið látnir gangast undir
Eiðinn að loknu háskólanámi, fyrr
en kemur fram á 19. öld. Árið 1803
tók enskur læknir sig til, Thomas
Percival, og skrifaði bók um lækna-
etik og fylgdi Eiðurinn Jiar með á
ensku. Þessi bók hafði þau áhrif, að
upp úr miðri öldinni er það orðin
hefð við flesta háskóla, að læknar
eru látnir sverja við Eiðinn. Um líkt
leyti settu læknafélög í ýmsum lönd-
um sér Codex ethicus og var Eiður-
inn hafður til fyrirmyndar. Þetta
gerðist fyrst í Bandaríkjum N.-Ame-
ríku árið 1857.
Meðan þróunin í læknisfræði var
hægfara, Jióttu hinar gömlu siðaregl-
ur, ásamt landslögum, vera lækna-
stéttinni næg leiðbeining í starfi,
en hin öra þróun, sem hefur orðið á
okkar tíma hefur gert endurskoðun á
þeim nauðsynlega. Þetta gerðist á
vegum Alþjóðafélags lækna í Genf
árið 1948, en þar voru hinar gömlu
siðareglur samræmdar kröfum tím-
TÍMARIT HJÚKRUNARFÉLAGS ÍSLANDS