Tímarit Hjúkrunarfélags Íslands - 01.08.1976, Blaðsíða 25

Sætiefni fyrír sykursjúka
Ársæll Jónsson læknir
Margar vörur eru auglýstar sérstak-
lega fyrir sykursjúka. Oftast er um
að ræSa sætmeti af ýmsu tagi, og
þegar vel er frá gengiS, má finna
nákvæmar upplýsingar um kolvetni
per þyngdareiningu og nafn sæti-
efnisins skráS á umbúSirnar. A þessu
vill þó oft verSa misbrestur, og
stundum eru upplýsingarnar gefnar
á villandi hátt. Algengustu mistök af
þessu tagi eru nafnaruglingur á syk-
urtegundum, eSa þá aS kolvetnin séu
ýmist of- eSa vantalin. Hvoru tveggja
getur reynst hættulegt og er sykur-
sjúkum því eindregiS ráSlagt aS
neyta ekki vörunnar, ef vafi leikur á
um magn kolvetna eSa K-gildi henn-
ar.
Venjulegur sykur er framleiddur
úr sykurrófum og sykurreyr, og því
ýmist kallaSur rófusykur eSa reyr-
sykur. I búSunum fæst hann ýmist
hrúnn eSa hvitur, sem fer eftir því,
hversu vel hreinsaSur hann er. K-
gildi hans er 10 g þar sem 10 grömm
(u. þ. h. 3 sykurmolar) jafngilda
einu K á skiptilistanum. Hitaeininga-
gildiS er 40 hitaeiningar fyrir hver
10 g.
Sykur heitir öSru nafni sucrosa og
er s. k. tvísykrungur aS gerS, vegna
þess aS hann klofnar viS meltingu í
tvo einsykrunga; glúkósa og frúkt-
ósa. Blanda af þessum einsykrungum
er stundum kölluS invert-sykur.
AnnaS nafn á glúkósu er dextrósi,
en á íslensku nefnist hann þrúgusyk-
ur. Þessi sykur er aSalbrennsluefni
líkamans, en til þess aS líkaminn geti
nýtt þaS, þarf insulin. Á bragSiS er
þrúgusykur ekki eins sætur og reyr-
sykur.
Frúktósa, eSa ávaxtasykur, er 1,7
sinnum sætari en reyrsykur. Hann
er helmingi seinni en þrúgusykurinn
aS berast úr meltingarvegi til lifrar-
innar, en þegar þangaS er komiS,
breytist hann í þrúgusykur, sem svo
nýtist á venjulegan hátt. Ávaxtasyk-
ur er því ekki eins fljótvirkur og
þrúgusykur til nota viS blóSsykur-
fall, þótt nýting hans sé jafnt háS
insulini.
Um ávaxtasykur gildir jafnt og
um annan sykur og sykrunga, aS
hann hentar ekki fólki, sem er í
megrun. Nokkur vafi leikur á um
hollustu hans og hefur Breska Sykur-
sýkissambandiS séS ástæSu til þess
aS ráSleggja fólki aS neyta ekki
meira af honum en 60 g á dag og sé
þá miSaS viS, aS þaS magn dreifist
jafnt yfir daginn.
Sorbitol er sykurtegund, sem hefur
aSeins % af sætleika reyrsykurs. 1
lifrinni breytist hann í ávaxtasykur,
og svo áfram í þrúgusykur. Hann
þarfnast því insulins á sama hátt og
hefur jafnmikiS hitaeiningagildi og
ávaxtasykur.
Ef blóSsykur helst hár um langt
skeiS, getur þessi efnabreyting snú-
ist viS og sorbitol myndast þá í lík-
amanum, sest í taugar og getur vald-
iS truflunum. Sem betur fer lagast
þaS oftast meS betri stjórnun á blóS-
sykrinum.
Sorbitol er einnig selt sem sætiefni
fyrir sykursjúka. Stundum getur þaS
valdiS niSurgangi, en flestir þola
þaS, ef ekki er neytt meira en 20 g
á dag.
Til eru önnur sætiefni en sykur, og
er saccliarinið þekktast. ÞaS er taliS
450 sinnum sætara en reyrsykur á
bragSiS. ÞaS hefur þann ókost aS
skilja eftir málmbragS í munni eftir
neyslu og einnig kemur af því annar-
legt bragS sé þaS hitaS upp. Sacchar-
ini má blandi saman viS ýmsan mat,
s. s. ávaxtamauk, en þaS eykur ekki
á geymsluþol, eins og sykurinn gerir,
og kemur því aS engu gagni öSru en
því aS gefa sætt bragS.
Á íslandi mun cyclamat hafa náS
takmarkaSri útbreiSslu (var notaS
sem sætiefni í innfluttum gosdrykk),
en mun nú horfiS af markaSinum eft-
ir aS Bandaríkjastjórn bannaSi þaS.
BanniS var sett þegar í ljós kom, aS
stórir skammtar ollu hnökrum í lifur
í tilraunadýrum. ÞaS þótti því ekki
ástæSa til þess aS selja lyfiS hér á
landi, þótt þaS fáist enn á hinum
NorSurlöndunum.
Cyclamat hefur svipaSa eiginleika
og sacchariniS. BæSi efnin eru hita-
einingasnauS og þurfa ekki insúlin
til brennslu í líkamanum.
Þess ber aS geta, aS taliS er aS
sætindaneysla sé ávani, sem mögu-
legt sé aS venja sig af. Manninum er
hollast aS neyta kolvetna í sem upp-
runalegustu mynd, þ. e. kornmetis,
sem ekki er ofmalaS, ávaxta meS
ávaxtakjötinu og grænmetis. ÞaS er
margt, sem bendir til þess, aS úr-
gangsrýr og orkurík fæSa okkar kyn-
slóSar eigi þátt í ýmsum þeim sjúk-
dómum, sem algengir eru í dag. □
TÍMARIT HJÚKRUNARFÉLAGS ÍSLANDS
107