Tímarit Hjúkrunarfélags Íslands - 01.12.1976, Blaðsíða 24

nýrnahettubörkurinn framleiðir, og stúlka fær hvorki
brjóst né blæöingar. Sjúklingurinn verður að vera ævi-
langt á kortísóni eða skyldum lyfjum til þess að halda
niðri framleiðslunni í nýrnahettuberkinum.
2) Mjög sjaldgæft er að eggjakerjin sjálf séu rýr og
illa starfhæf. Slíkt er þó til, og finnst þá mikið af góna-
dótrópínum í blóði, en allt kemur fyrir ekki, östrógen-
framleiðslan fer ekki í gang, stúlkan nær ekki kyn-
þroska og vaxtalínur í beinum lokast seint (vegna östró-
genaskortsins). Meðferðin er sú sama og Turnerstúlk-
urnar fá: östrogen- og prógesteróngjafir eftir takti tíða-
hringsins.
3) Æxli í heiladingli geta komið í veg fyrir að ung-
lingsstúlkur fái fyrstu tíðir.
II. J öðrum flokkum eru óeðlilegar blæðingar frá
legi, þ. e. óvenju mikil blóðlát, tíð blóðlát og blæðingar
milli tíða (milliblæðingar). Ymsar blæðingar frá legi
eru að sjálfsögðu alveg eðlileg fyrirbæri, nefnilega hóf-
leg blóðlát á tíðum, blæðingar við og eftir barnsburð
og jafnvel blæðingarvottur, sem sumar konur fá við
egglos, og verður ekki talið sjúklegt. Allar aðrar blæð-
ingar ber að líta á sem merki um einhvern sjúkdóm, og
eru þeir helstu sem hér segir:
a) Sjúkdómar í leginu sjálju. Mýóm valda mjög oft
óeðlilegum blæðingum frá legi, tíðast of miklum blóð-
látum (MENORRHAGIA - blóðláti yfir 60 ml). Því
nær slímhúðinni sem mýómið er, því meiri blæðingar-
hætta. Mýóm á stilk, sem skaga inn í legið, geta meira
að segja valdið blæðingum milli líða (METRORR-
HAGIA). Of mikil blóðlát eru títt vísbending um mis-
smíði eða sepa í legi, endometriosis interna, og svo síð-
ast en ekki síst krabbamein í legi. Leghálskrabbamein
(CARCINOMA CERVICIS UTERI) lýsir sér einna
fyrst með blæðingum við ýmiss konar hnjask, t. d.
samfarir, gynskoðun og hægðir, en þó ber að bafa í
huga, að slík blæðing getur komið frá viðkvæmum sepa
í leghálsi. Legholskrabbi (CARCINOMA CORPORIS
UTERI) lýsir sér fyrst og fremst með blæðingum. Af
hverjum 100 konum, sem fá legkrabbamein, eru 75
hættar að hafa á klæðum, svo að fyrsta einkennið verð-
ur blæðing eftir tíðahvörf. Ilinar 25 (þar af aðeins ein
undir fertugu) fá milliblæðingar og stundum of mikil
blóðlát. Slímhúðarsýkingar geta líka valdið milliblæð-
ingum eða auknum blóðlátum, t. d. slímhúðarbólgur
(ENDOMETRITIS) eftir fæðingar, fósturlát, eða vegna
berkla, salpingitis eða salpingoöphoritis. Að lokum er
þess að geta, að lykkjan veldur oft auknum blóðlátum,
svo að 10-15% kvenna verða að gefa hana upp á bát-
inn.
b) MeSgöngukviUar. Algengustu blæðingar í byrjun
meðgöngutímans koma fram þegar eggið festist í slím-
húð legsins (s. nidationsblæðingar), við fósturlát, utan-
legsþykkt og trophoblast-æxli. Verði eftir einhver
fylgjuvefur í leginu eftir fósturlát eða fæðingu, heldur
áfram að blæða frá leginu.
c) Oútskýrðar blœðingar jrá legi (dysfunktsjónellar
blæðingar) eru mjög algengar. Sennilega stafa þær af
sveiflum í starfi eggjakerfanna, þeim er því hér til hag-
ræðingar skipt niður eftir því hvort konan hefur egglos
eða ekki.
1) An eggloss. Hjá flestum konum kemur það senni'-
lega oft fyrir að egglos falli niður, oftast vegna truflana
á samstarfi eggjakerfa, hypothalamus og heiladinguls.
árin fyrir tíðahvörfin, oftast vegna hrörnunar eggja-
Þetta er þó algengast á kynþroskaskeiði, en þá er sam-
starf heiladinguls og hypothalamus væntanlega enn á
frumstigi og lítil LH-myndun komin í gang, og einnig
kerfanna. Þessi vangeta eggjakerfa, heiladinguls og
hypothalamus mun þó oftast eiga sér enn dýpri rætur
en að ofan greinir, þar koma ýmsir sjúkdómar til greina
(diahetes mellitus, hypothyroidismus o. s. frv.), og síð-
ast en ekki síst getur andstreymi og basl haft slík áhrif.
Þegar egglos ferst fyrir, fylgir því oftast tíðateppa, en
þó getur átt sér stað blæðing án eggloss. Þá myndast
ekkert corpus luteum, legslímhúðin heldur áfram að
vaxa (áframhaldandi próliferasjónsfasi) uns legslím-
húðin brestur og það blæðir úr henni. Til að halda
hinni hraðvaxandi slímhúð saman, þyrfti æ meiri
östrógen, en framleiðsla þeirra stendur í stað og reyn-
ist fyrr eða síðar ónóg til að hindra blæðingu. Hve
mikið blæðir og hvenær, fer eftir magni östrógena í
blóði og svo því hvernig slímhúðin svarar þeim. Blæð-
ingu af þessu tagi mætti nefna yfirfallsblæðingu (e.
breakthrough), og eru þær oftast minni en brottfalls-
blæðingar (dæmi: venjulegar tíðablæðingar, „pillu“-
blæðingár), en þá brestur slímhúðin vegna þess að
östrógen- og prógesterónmagn í blóði fellur snögglega.
Metropatbia haemorrhagica cystica (MHC) er heiti,
sem læknar nota yfir sjúkdóm, sem konur fá aðallega á
kynþroskaskeiði eða rétt fyrir tíðahvörf. Orsökin er
óljós, kannski sú að eggblaðran springur ekki þótt egg
þróist og corpus luteum myndast því ekki. Östrógen-
myndun heldur áfram og á sínum tíma koma fram yfir-
fallsblæðingar. Þessi sjúkdómur einkennist af smásæj-
um breytingum í þykkri legslímhúðinni, mikið er af út-
tútnuðum kirtlum, svo að í fljótu bragði virðist hún öll
götótt eins og tesía (stundum líkt við svissneskan ost)
og stundum sjást eggblöðrur í eggjakerfunum. Meina-
fræðingar kalla þennan sjúkdóm hyperplasia cyst.
gland. endometrii. Konan fær fyrst tíðateppu í tvo til
þrjá mánuði, síðan kemur fram mikil en óþægindalaus
blæðing, sem gjarnan stendur nokkuð lengi.
150
TÍMARIT HJÚKRUNARFÉLAGS ÍSLANDS