Tímarit Hjúkrunarfélags Íslands - 01.12.1976, Blaðsíða 36

Siþjálfun likamans
Haukur Þórðarson læknir
Á SÍðari árum hefur þótt ástæða til
að brýna fyrir fólki að viðhalda lik-
amsstyrk og almennri hreysti með
iðkun íþrótta eða ástundun annars
líkamserfiðis. Jafnvel hefur verið
gripið til áróðurs í þessum efnum og
má benda á trimm-herferð ÍSÍ fyrir
nokkrum árum. Án efa ber brýning
af þessu tagi og áróður tilætlaðan á-
rangur að nokkru leyti, en vafalaust
má betur gera ef duga skal.
Líkamsræktaráróður síðari ára
gtéti gefið tilefni til að álíta að fyrir
ekki löngu hafi uppgötvast ný sann-
indi um nauðsyn líkamsþjálfunar.
Svo er þó alls ekki, en hins vegai
hafa orðið æ ljósari ýmsar stað-
reyndir um afleiðingar vanrækslu
eðlilegrar líkamsræktar og stæling-
ar. Jafnvel virðist mörg staðreynd í
þessum efnum gleymd og grafin nú-
lifandi kynslóð sem fornmönnum var
vel kunn. Islendingasögurnar segja
víða frá áhuga fornmanna á leikjum
og íþróttum, ekki aðeins barna og
unglinga heldur einnig fullorðinna.
Skallagrímur gekk til knattleiks á
sjötugsaldri. „Iþróttir kann ég átta,“
sagði Haraldur harðráði á efri árum
í kvæðisstúf. Fornkóngur einn í Sví-
þjóð er kannski fyrsti trimmarinn
sem sögur greina. Sá kóngur lét ekki
hjá líða að ganga morgun hvern
langa vegu í öllum herklæðum til
þess eins að viðhalda líkamskröftum
og hreysti á milli orusta.
Hreysti var keppikefli fornmanna,
að minnsta kosti þeirra sem skráð-
ust í sögur. Hér á landi týndust þess-
ar listir síðar á öldum, kannski
vegna efnahagslegra erfiðleika.
Margvíslegt harðræði varð til þess
að lífsbjörgin frá degi til dags krafð-
ist mikils líkamlegs erfiðis og mat-
vana fólk, þreytt eftir strit fyrir dag-
legu brauði, stundar ekki leiki og í-
þróttir. En síðar óx gengi þjóðarinn-
ar á ný og harðræðið minnkaði. Að
sama skapi minnkaði nauðsyn líkam-
legs erfiðis við öflun fæðu og nauð-
þurfta, vélar komu í stað strits líkam-
ans, og stór hluti þjóðarinnar fór að
húa við líkamlegt makræði. Vélvæð-
ing er rétt þróun en felur í sér veiga-
mikla áhættu: Þörfum líkamans fyrir
hreyfingu og stælingu er ekki mætt.
Líkamsbygging flestra dýrateg-
unda er á þann veg að dýr eiga auð-
velt með hreyfingar og gildir þetta
einnig um mannslíkamann. Af lík-
amsþunganum er hlutur hreyfi- og
stoðkerfis stærstur. Vöðvar mynda
um 40% líkamsþunga, bein um 15%.
Starf og afköst ýmissa innri líffæra
miðar að Jiví að hreyfikerfið fái not-
ið sín til fullnustu í átökum og við
erfiði. Þetta á sérstaklega við um
hjarta, æðar og lungu. I hvíld dælir
hjartað um 5 lítrum blóðs á mínútu
um líkamann og á sama tíma fara
um 5-8 lítrar af lofti inn í lungu og
út. Við álag aukast afköstin veru-
lega. Hjartað getur dælt 20 lítrum
eða meira á mínútu og öndunarloft
orðið meira en 100 lítrar. Miðtauga-
kerfið gegnir mörgum verkefnum,
en stór hluti þess er nýttur til stjórn-
ar á hreyfingum, allt frá fíngerðum
hreyfingum augna, talfæra og svip-
brigða til umfangsmikilla heildar-
hreyfinga við göngu, hlaup og fleira.
Efalaust væri miðtaugakerfið ein-
faldara líffæri og minna um sig ef sú
skylda hvíldi ekki á því að samhæfa
og stjórna líkamshreyfingunum.
Mannslíkaminn er þannig úr garði
gerður að honum er ætluð hreyfing,
ekki kyrrseta. Því aðeins hefur
mannkynið haldið velli til þessa, að
mannslíkaminn var vel skapaður til
hreyfinga. Alla tíð hefur lífsbaráttan
krafist þess að líkaminn væri snar í
hreyfingum og sterkur. Þessi krafa
hefur þó verið á undanhaldi á síð-
ustu áratugum og vikið fyrir kröi'um
um aðra eiginleika svo sem þekkingu
og kunnáttu. Eiginleikinn til hreyf-
inga er samt einn elsti Iíkamlegi eig-
inleikinn. Hreyfing er eitt fyrsta
merki um að nýtt líf hafi orðið til,
sbr. hreyfingu fósturs í móðurkviði.
Ileilbrigður hvítvoðungur hreyfir út-
limi sína án sjáanlegs tilgangs og
158
TÍMARIT HJÚKRUNARFÉLAGS ÍSLANDS