Hjúkrun: tímarit Hjúkrunarfélags Íslands - 01.06.1978, Blaðsíða 13

Sýni og sýnataka
Arinbjörn Kolbeinsson, Kristín Jónsdóttir og Ólafur Steingrímsson
Leiðbeiningar um sýni til leitar
að kynsjúkdómum.
Undanfarin ár hefur næmi Neisseria
gonorrhoeae fyrir penicillini farið
minnkandi. Hér hefur þó verið um
hægfara breytingu á næmi að ræða
og hafa sívaxandi skammtar penicil-
lins yfirleitt nægt til að lækna lek-
anda. Nú hefur hins vegar Center for
Uisease Control í Atlanta, Georgia,
U.S.A., lýst stofnum af N. gonorr-
hoeae, sem framleiða Beta-lactamasa
(penicillinasa) og eru því alveg ó-
næmir fyrir penicillini.1
Svipaðir stofnar hafa fundist í
Bretlandi.2 Það er því brýn ástæða
U1 að senda sýni til sýklagreiningar
frá fólki grunuðu um lekanda, til að
íinna sem fyrst þá penicillinónæmu
stofna, sem kynnu að berast til lands-
ms. Aðeins um það bil % skráðra til-
fella af lekanda á íslandi hafa verið
greind með sýklarannsókn og er
æskilegt að það hlutfall aukist. Það
er hins vegar ekki vandalaust að
koma sýnum til greiningar á lekanda
óskemmdum til sýkladeildar. Leið-
beiningar um sýnatökur til greining-
ar á kynsjúkdómum, voru samdar og
sendar á stofnanir 1975 og birtast
þær hér með lítils háttar breytingum.
U Gonorrhoea
Neisseria gonorrhoeae er viðkvæm
fyrir ýmsum ytri áhrifum og yfir-
yexti annarra baktería og þolir því
ekki geymslu og flutning nema í sér-
stöku æti (Thayer Martin æti eða
öðru samsvarandi). Glös með slíku
æti í og pinnar til að taka sýnið með
fást á sýkladeikl R. H. Taka skal
fram á ræktunarbeiðni, að óskað sé
eftir leit að gonokokkum og sýninu
skal komið sem fyrst til rannsóknar.
Ekki má stinga glasinu í hitaskáp,
fremur geyma það við 4-6° C, ef
ekki er hægt að koma því strax til
rannsóknar. Þurfi að geyma sýni til
leitar að N. gonorrhoe lengur en 4-6
klst. er ólíklegt að ræktun takist. Til
leitar að N. gonorrhoeae hjá karl-
mönnum er best að taka sýni úr ure-
thral útferð, en hjá konu frá urethra,
cervix eða anus, — ekki frá vagina,
þar sem bakteríugróður í vagina er
mikill og blandaður og vaxtarskil-
yrði fyrir gonokokka úr sýni þaðan
því slæm. Ekki má nota neins konar
smyrsli eða hlaup á speculum eða á
hanska, heldur aðeins sterilt vatn eða
saltvatn. Gera má strok á glerplötu
með pinnanum, áður en hann er lát-
inn í glas með framangreindu æti í,
einkum ef sýnið kemst ekki fljótt á
rannsóknastofuna. Platan með þorn-
uðu stroki er síðan send með pinn-
anum.
Úrvinnsla fer fram á þann hátt, að
fyrst er gert strok úr sýninu á gler-
plötu og síðan sáð á sérstakt æti til
ræktunar. Strokið er síðan gramlitað
og smásjárskoðað. Ef í því sjást
gramneikvæðir, intracellulerir diplo-
kokkar má telja greiningu gonorr-
hoea nokkurn veginn örugga hjá
karlmanni, en hjá konum geta slíkir
diplokokkar sést án þess að um
gonorrhoea sé að ræða og verður því
að staðfesta greininguna með rækl-
un. Ræktun á N. gonorrhoeae tekur
24-48 klst. og næmispróf jafnlangan
tíma þar á eftir. Stundum deyja go-
nokokkar út áður en næmispróf tekst.
Sjáist extracellulerir, gramneikvæðir
diplokokkar í stroki getur verið um
sýkingu af N. gonorrhoeae að ræða
alveg á byrjunarstigi eða kroniska
sýkingu. Hafi sjúklingur fengið
sýklalyf s.s. penicillin stuttu fyrir
sýnitöku getur verið erfitt að þekkja
gonokokka í gramlituðu stroki og ó-
líklegt er að ræktun á þeim takist.
Þvagsýni eru stundum send til
leitar að gonokokkum, en mjög ólík-
legt er, að sú leit beri árangur. Miklu
erfiðara er að finna og rækta gono-
kokka frá graftrarsýnum annars stað-
ar frá en nefnt hefur verið, s.s. aug-
um, liðvökva og legpipum.
Til er komplementbindingspróf,
sem getur hjálpað til við greiningu á
kroniskri sýkingu og fylgikvillum af
völdum N. gonorrhoeae.
2. Syphilis
Leita má að sýklinum sjálfum,
treponema pallidum, í primer sári
(chancre) og útbrotum á öðru stigi
sjúkdómsins. Er þá tekinn dropi af
útferð úr sárinu á gler og skoðað í
smásjá með dökkum bakgrunni. Var-
ast skal að nota neins konar sótt-
hreinsandi efni eða lyf í kringum
sárið, áður en sýnið er tekið. Trepo-
nema pallidum litast ekki með venju-
legum litunaraðferðum og ræktast
•Uúkrun
11