Hjúkrun: tímarit Hjúkrunarfélags Íslands - 01.06.1993, Blaðsíða 18

» FAGMÁL «
sjúkdóma, var ekki það sama
uppi á teningnum um geðræna
kvilla. Það var frekar óalgengt
að konurnar leituðu læknis ef
þeim leið illa og ástæður fyrir
vanlíðan voru óljósar.
LÍFFRÆÐILEGIR ÞÆTTIR;
mjólkurframleiðsla og -losun.
Mismunandi gerð og starf-
semi mannslíkamans hefur lík-
lega einhver áhrif á það, hve vel
tekst til með brjóstamjólkur-
framleiðslu. Einnig eru vanda-
mál varðandi brjóst og geirvört-
ur misjafnlega algeng meðal ein-
staklinga. Algengasta vandamál
sem konur leituðu aðstoðar með
hjá Kvennadeild Landspítalans á
árunum 1987-88, voru stíflur
sem hindruðu mjólkurlosun og
ollu auk þess eymslum. Stíflur !
voru 88% allra skráðra vanda-
mála sem konur leituðu aðstoðar
með (María Björnsdóttir 1987/
88). Flest vandamál komu upp á j
fyrsta mánuði og leituðu lang-
flestar konur aðstoðar þá. Frá
1983 til 1987 þrefaldaðist fjöldi
þeirra kvenna sem leitaði sér
aðstoðar á kvennadeild. Marg-
földun hjálparbeiðna kemur ekki
til vegna margföldunar vanda-
máls heldur vegna framboðs
þessarar þjónustu og af því að
konum hlýtur að finnast hún
gagnleg. Þjónusta kvennadeildar
getur hugsanlega haft áhrif á að
konur viðhaldi brjóstagjöfinni
frekar þegar brjóstavandamál
koma upp, í staðinn fyrir að
hætta alveg.
Skv. erlendum heimildum er
ónóg brjóstamjólkurframleiðsla
algengasta brjóstagjafarvanda-
mál og um leið algengasta
ástæða fyrir því að brjóstagjöfin
varir skammt (Hillervik-Lind-
quist, 1991, Rentschler, 1991,
Monk & Monk 1980, Martin &
White, 1985, White, 1990).
Onóg framleiðsla tengist hins
vegar meira sálfélagslegum
þáttum en líkamlegu atgervi
móður eða brjóstavandamálum.
Hill & Aldag (1991) rannsökuðu
hvaða þættir skýrðu best muninn
milli þeirra kvenna sem töldu
sig framleiða ónóga mjólk, og
þeirra sem töldu sig framleiða
nóg. I ljós kom að samvirkni
eftirfarandi þátta skýrði 78% af
! þeim mun sem var á milli hóp-
anna: Sjálfsöryggi mæðra, heil-
brigðisástand þeirra, áhrif
tengdamóður á brjóstagjafar-
ferli, atferli ungbams og ábótar-
gjöf (peli og grautur). Hillervik-
Lindquist (1991) fann að önnur
hver kona upplifði tímabundna
brjóstagjafarkreppu að minnsta
kosti einu sinni eða tvisvar, sem
leiddi sjaldan til þess að konur
hættu með barn á brjósti fyrir
tilætlaðan tíma. Kreppan var
skilgreind sem skynjun móður á
ófullnægjandi brjóstamjólkur-
framleiðslu eða efasemdir henn-
ar um framleiðslugetu. Marktæk
tengsl voru á milli vanlíðunar
móður (kvíði, streita, óþægindi)
annars vegar og erfiðleika bams
hins vegar (neitar að sjúga,
mikill grátur, heilsufars-
vandamál) við brjóstagjafa-
kreppu. Börn mæðra sem upp-
lifðu kreppu dmkku ekki minna
á meðan kreppan stóð yfir. Þau
drukku hins vegar marktækt
minna allan þann tíma sem þau
voru höfð á brjósti og vógu
minna en böm mæðra í saman-
burðarhópi. Þyngd þeirra var þó
innan eðlilegra marka. Viðhorf
mæðra til brjóstagjafar greindi
best á milli kvenna sem upplifðu
enga kreppu í samanburði við
þær sem upplifðu kreppu: Konur
sem upplifðu kreppu höfðu mun
oftar barn á brjósti barnsins
vegna, í samanburði við hinar
konurnar sem höfðu barn á
brjósti vegna eigin ánægju og
upplifðu enga brjóstagjafar-
kreppu. Þrátt fyrir að brjósta-
gjafarkreppan sé algeng er
meðaltíðni barna á brjósti í
Svíþjóð >3 mánuði mjög há (eða
78%). Hillervik-Lindquist
(1991) telur möguleika á því að
auka tíðnina ennfremur jafnvel í
90% með því að hafa áhrif á
viðhorf þeirra kvenna, sem hafa
barnið á brjósti aðallega bams-
ins en ekki sjálfs sín vegna. Hún
álítur að hægt sé að auka ánægju
konunnar sjálfrar með brjósta-
gjöfina frá því sem nú er.
Þar sem ábótargjöf er meðal
þeirra þátta sem virðast draga úr
brjóstamjólkurframleiðslu
kvenna, er skýrt frá breytingum
við þurrmjólkurábótargjöf hér á
landi sérstaklega: Þurrmjólkur-
ábótargjöf var algeng hér á landi
fljótlega eftir fæðingu fyrir
nokkrum árum. Hún tíðkaðist
m.a. á Landspítala til 1983. Árið
1984 var tekinn upp sá háttur að
gefa eingöngu þeim börnum
ábót sem þurftu þess með. Eftir
það fengu mun færri börn
þurrmjólkurábót fyrstu vikuna.
Börn sem þurftu hins vegar
þurrmjólkurábót frá fyrstu viku
voru líklegri en önnur til að vera
hætt á brjósti fyrir 3. mánuð árið
1984 (p< .007). Bendir það til að
móður, sem gengur erfiðlega
með mjólkurmyndun og -losun
fyrstu vikuna, hafi meiri líkur til
að lenda áfram í erfiðleikum
sem valda því að brjóstagjöfin
verður í styttra lagi.
Onóg mjólkurframleiðsla
hefur stundum verið skýrð með
erfiðri mjólkurlosun. Þótt eitt-
hvert samband sé milli þessara
ferla, er trufluð mjólkurlosun
annars vegar tengd hugarástandi
og losun oxytocins í heiladingli,
en mjólkurframleiðsla er hins
vegar háð lágmarksmagni af
hormoninu prolactin. Sannað
þykir að streita, sársauki, þreyta
og fleira geti truflað oxytocin-
18 HJÚKRUN 1 "-/93 - 69. árgangur