Tímarit hjúkrunarfræðinga - 01.09.1996, Blaðsíða 19

Erla Dóris Halldórsdóttir, hjúkrunarfræðingur og sagnfræðingur
Koma nfirhjúkrunarkonu
Holdsveikraspítalans
Árið er 1898. Júlímánuður er runninn upp. Sól skín yfir
Reykjavíkurhöfn sem skartar sínu fegursta. Danskt póstskip
rennur inn í höfnina. Á þilfari skipsins stendur ung kona og
horfir dreymandi augum yfir dýrðina. Hún þefar eftirvæntingu í
loftinu, nýtt heimaland bíður hennar. Ef vel er að gáð má sjá í
andliti konunnar tilhlökkun og kvfða. Yfirhjúkrunarkona við
nýstofnaðan Holdsveikraspítala á Islandi stígur á land.
Þannig má ímynda sér að koma hjúkrunarkonunnar,
frökenar Christophine Mikkeline Jiirgensen, til íslands hafi
borið að, þó engar heimildir segi til um slíkt en þó er fullvíst
talið að hún hafi komið hingað til landsins í júlf 1898.1 En
hvernig var það fyrir vel menntaða unga hjúkrunarkonu að
koma til íslands rétt fyrir síðustu aldamót þegar aðeins tvö lítil
sjúkrahús vom starfrækt hér, annað í Reykjavík og hitt á
Akureyri? Þess ber þó að geta að tveimur árum áður en
Christophine kom til Islands höfðu ijórar nunnur af St. Jósefs-
reglu komið til landsins og tekið að sér hjúkrun franskra
sjómanna sent þurftu þess með en þeir stunduðu veiðar hér við
land á þessum tíma. Höfðu nunnurnar aðstöðu fyrir sjómennina
í lítilli kapellu á Landakoti.2
Viðfangsefni þessarar greinar er að fjalla í stuttri saman-
tekt um upphaf hjúkrunarstéttar hér á landi og í Danmörku en
hjúkmnarkonur í Danmörku hafa aðallega verið íslensku
hjúkrunarstéttinni fyrinnynd hvað varðar uppbyggingu.
Danskir læknar og vinnukonur kenna
hjúkrunarkonum
Aðhlynning sjúkra og særðra, sem á sér langa sögu, var
vfðast hvar erlendis f höndum nunna í klaustrum fyrir
siðaskiptin en varð fyrir miklum skakkaföllum þegar klaustur
vom lögð niður í löndum mótmælenda þar sem engar
sjúkrastofnanir tóku við hjúkrunarstarfsemi klaustranna.3
I upphafi nítjándu aldar var ekki annarra kosta völ fyrir
konur sem vildu starfa við hjúkrun sjúkra en að gerast nunnur í
þeim löndum þar sem klaustur voru starfrækt. Sjúkrahús höfðu
þó verið sett á stofn í nokkrum löndum mótmælenda og hjúkrun
var þar í höndum ófaglærðra vinnukvenna.4
Um miðja nítjándu öld urðu framfarir í læknisfræðinni sem
stuðluðu mjög að því að hjúkrunarstarfið varð að sérhæfðri
starfsgrein. Má þar nefna uppgötvanir Louis Pasteurs á sýklum
og Joseph Listers á antiseptik og uppgötvun svæfingarlyfsins
eters. Þessar nýjungar urðu meðal annars til þess að læknar
þurftu að hafa menntaðar hjúkrunarkonur sér til aðstoðar.
Danskur læknir, dr. Holmer, lætur þess getið þegar árið 1881 í
bók sinni Hjúkrunarfrœði eða leiðbeining við hjúkrun sjúklinga
að þar sem lækningum hafi farið mjög fram sé meiri þörf á
lærðum hjúkmnarkonum. I bók hans má lesa eftirfarandi:
Til dæmis er það, að í lækningarfræðinni (Medicin) heimta
hitamælingar, böð o.s.frv. meira af hjúkrunarkonunni, og
einkum í handlækningafræðinni (Chirurgi) heimta „den
Hjúkrunarkoniir og vinnukonur á HoldsveikraspCtalanum á drunum
1917-1918. Sitjandi fyrir miðju er fröken Harriet Kjœr og lil beggja handa
liennar eru íslenskar lijúkrunarkonur sem störfuðu á spítalanum. Ráðskona
og vinnukonur spfíalans standa fyrir aftan þœr.
antiseptiske reform“ (hin rotnun-varnandi endurbót), að
sérhver hafi skilið þýðingu hennar, sem til aðstoðar á að vera
bæði við skurðinn (Operation) og hjúkrunina eftir á; ógætni
eða misskilningur getur spillt öllu.5
Þegar bók danska læknisins kom út höfðu þá þegar orðið
þáttaskil í umönnun sjúkra á sjúkrahúsum í Danmörku. Árið
1863 voru tvö sjúkrahús sett á stofn f Kaupmannahöfn en það
vom Diakonissestiftelsen og Kommunhospitalet. Hjúkrun
sjúklinga á Diakonissestiftelsen var í höndum lærðra
hjúkrunarkvenna en á Kommunehospitalet var aðhlynning
sjúklinga í höndum vinnukvenna sem höfðu oft lítinn tíma til
að sinna sjúklingum vegna þess hversu fáliðaðar þær vom og
vegna annarra starfa sem þær urðu að inna af hendi á spítal-
anum. Auk þess að sinna sjúklingunum urðu þær að sjá um
eldamennsku og þrif á spítalanum. En breyting átti eftir að
eiga sér stað í hjúkrunarmálum spítalans. Árið 1876 varð Carl
Emil Fenger, sem jafnframt var læknir, forstöðumaður sjúkra-
hússins og vildi hann bæta aðhlynningu sjúkra við stofnunina.
Til að ná því markmiði taldi hann að læknar spítalans yrðu að
kenna og mennta konur til starfa sem hjúkrunarkonur. í
september 1876 hóf Athalie Anger, dönsk prestsdóttir,
hjúkrunarnám við spítalann ásamt öðrum konuni. Verklega
tilsögn fengu þær hjá læknum spítalans og vinnukonum
deildanna. Eflir sjö mánaða hjúkrunarnám við spítalann var
Athalie Anger veitt yfirhjúkmnarkonustaða á einni deild hans.
Undir sína stjórn fékk hún sex hjúkmnarkonur sem höfðu
tveggja til sex mánaða hjúkrunarnám að baki, tvo hjúkmnar-
nema og tvær vinnukonur. Hjúkrun sjúklinga á deildum
spítalans átti eingöngu að vera f höndum hjúkrunarkvenna og
hjúkrunarnema en störf vinnukvennanna áttu meðal annars að
felast í þrifum og eldamennsku á spítalanum. Við þetta
sjúkrahús lærði yfirhjúkmnarkonan, Christophine Mikkeline
Júrgensen. Þegar hún hóf hjúkrunarnámið árið 1894 tók
hjúkrunamám við spítalann þrjú ár.6
TfMARIT IIJÚKRUNARFRÆÐINGA 4 tbl. 72. árg. 1996
187
i