Tímarit hjúkrunarfræðinga - 01.09.1996, Blaðsíða 34

Vinnuvernd
í verki
Tíðni álagseinkenna
Umönnun er oft bæði gefandi og
krefjandi starf. Starfsmenn eru oft að
lyfta þungu við erfiðar aðstæður. Því
kemur ekki á óvart að bakverkir og
óþægindi frá hálsi og herðum eru
algengar kvartanir meðal þeirra sem
starfa við hjúkrunar- og umönnunarstörf.
Opinber könnun í Svíþjóð 1989 sýndi að
sjöundi hver starfsmaður við umönnun
hafði óþægindi frá mjóbaki daglega eða
annan hvern dag (1). Sænsk rannsókn frá
1992 leiddi í ljós að sjúkraliðar og
ófaglærðar starfsstúlkur eru í sex sinnum
meiri hættu en aðrar konur á vinnu-
markaðnum að verða fyrir vinnuslysi
vegna ofálags á bak (2). I 84% tilvika
urðu slysin þegar starfsmenn voru að
lyfta. Hæsta slysatíðnin var meðal
yngstu starfsmannanna. Fjarvera frá
vinnu vegna slysanna var að meðaltali
59 dagar og lengdist með hækkandi
aldri. Ekki eru til neinar tölur um stöðu
mála hérlendis en engin ástæða er til að
ætla að ástandið sé betra hjá okkur en í
grannlöndunum.
Fræðsla og þjálfun
Rannsóknir síðari ára hafa fært
okkur heim sanninn um að góð
vinnutækni dregur úr álagi og hættu á
álagsmeinum frá hreyfi- og stoðkerfi (3,
4). 1 ljós hefur komið að með kennslu í
vinnutækni má draga verulega úr hættu
á óþægindum frá baki og herðum (1, 4).
Fyrirkomulag kennslunnar reynist þó
skipta miklu máli. Rannsókn meðal
starfsmanna við umönnun sýndi að því
umfangsmeiri sem fræðsla og þjálfun
starfsmanna var þeim mun minna bar á
óþægindum (1).
Hérlendis er kennsla í vinnutækni/
lfkamsbeitingu orðinn æ algengari þáttur
í námi og starfi þeirra sem vinna við
umönnunar- og hjúkrunarstörf. Vert er
því að spyrja hvernig þeirri kennslu sé
háttað?
Til að árangur af kennslunni verði
sem bestur tel ég mikilvægt að kennsla
hefjist snemma á námstíma eða strax í
upphafi starfs. Niðurstöður ofangreindrar
rannsóknar styðja mikilvægi þess að
nægur tími gefist til verklegrar þjálfunar
Vinnutækni
við
umönnun
við sem raunverulegastar aðstæður.
Tryggja þarf að starfsmenn fái góða
þjálfun í undirstöðuatriðum vinnutækni
svo þeir verði færir um að nýta sér
þekkingu sína við nýjar aðstæður.
Mikilvægt er að fylgja kennslunni eftir
með reglulegu millibili en það verkar
sem hvatning til að bæta og þróa eigin
vinnuaðferðir.
Vinnutækni í daglegu starfi
Að huga að vinnutækni og líkams-
beitingu þarf að vera eðlilegur liður í
daglegum störfum bæði starfsmanna og
stjórnenda. Stjórnandi, sem markvisst
reynir að skipuleggja vinnuna og
vinnuaðstæður þannig að góð líkams-
beiting sé möguleg og hvetur starfsmenn
til að beita góðri vinnutækni, nær að
skapa lifandi áhuga meðal starfsmanna
sinna. Gott upplýsingaflæði þarf að vera
lil staðar milli vakta um færni sk jól-
stæðinga til að auðvelda starfsmönnum
að átta sig á hvaða vinnuaðferðir eigi
Ijest við svo að álag verði sem minnst.
Þess má geta að haustið 1994 komu út á
vegum félagsmálaráðuneytis reglur um
öryggi og hollustu þegar byrðar eru
handleiknar (5). Þessar reglur ná einnig
til þess þegar verið er að ílytja eða færa
fólk. I reglunum er lögð rík áhersla á að
atvinnurekandi skipuleggi vinnuna og
aðstæður sem best þannig að sem minnst
þurfi að lyfta og öryggi sé sem best.
Mikil áhersla er lögð á notkun hjálpar-
tækja. í reglunum er jafnframt mjög
skýrt kveðið á um skyldu atvinnurek-
andans til að veila starfsmönnum fræðslu
og þjálfun í líkamsbeitingu.
Ný kennslubók
Vorið 1995 kom út ný handbók sem
ber heitið Vinnutœkni við umönnun (6).
Hún er ætluð sem hjálpargagn við
kennslu í vinnutækni/líkamsbeitingu
fyrir alla þá sem í starfi sínu veita
skjólstæðingum aðstoð við að færa sig úr
stað. Bókin er einnig ætluð sem upp-
sláttarrit á vinnustað við dagleg störf en
ætti jafnframt að koma að góðum notum
fyrir aðstandendur í heimhúsum. Stóðu
Borgarspítalinn og Vinnueftirlit ríkins
Þórunn Sveinsdóttir,
sjúkraþjálfari,
Vinnueftirliti ríkisins
sameiginlega að úlgáfu bókarinnar en
höfundar liennar eru Þórunn Sveinsdótlir
og Ágústa Guðmarsdóttir,
sjúkraþjálfarar.
f fyrri hluta bókarinnar er fjallað um
hvernig umhverfið, starfsmaður og
skjólstæðingur geta á jákvæðan hátt
stuðlað að góðri vinnutækni. Gerð er
ýtarleg grein fyrir grunnreglum vinnu-
tækni og fjallað um áhættuþætti álags-
einkenna. I seinni hluta bókarinnar, sem
skiptist í þrettán kaíla, eru sýndar ýmsar
aðferðir við að flytja skjólstæðinga með
ljósinyndum og stuttum texta. I hverjum
kaila er tekið fyrir ákveðið verk.
Mismunandi aðferðum er beitt eftir
aðstæðum og ástandi skjólstæðings. í
fyrstu aðferðum hvers kaíla er skjól-
stæðingur mjög virkur en þarf síðan á
stigvaxandi hjálp að halda. Rík áhersla
er lögð á notkun ýmiss konar hjálpar-
tækja svo að sem minnst þurfi að lyfta.
Lokaorð
I upphafi greinarinnar kom fram að
tíðni álagseinkenna meðal starfsfólks í
umönnunargeiranum er há. Síðasta
áratuginn hefur athygli manna um heim
allan í æ ríkari mæli beinst að þeim
gífurlega kostnaði sem fjarvistir frá
vinnu og skert starfsorka hefur í för með
sér. Stjórnendur ættu því að leggja
áherslu á gott vinnuumhverfi og
vinnuaðferðir sem árangursríka leið til
varanlegs sparnaðar og meiri gæða í
þjónustu með heilbrigðu og ánægðu
starfsfólki.
Heimildir:
1. Lagerström, M., o.fl. Frisk rygg i sjukvárden,
en kunskapsöversikt. Arbetsmiljöinstitutet,
Solna 1994. ISBN 91-7045-249-0.
2. Engkvist, I-L., o.fl. Over-exertion back
accidents among nurses' aides in Sweden.
Safety Science, 15 (1992) 97-108.
3. Kilbom, Á., og Persson, J. Work technique
and its consequences for
musculoskeletal disorders. Ergonomics,
1987, 30. hefti, nr. 2, bls. 273-279.
4. Parenmark, G., o.íl. Största arbetsskadan i
verkstadsindustrien halverad genom
ergonomisk inskolning. Lákartidningen. 84.
hefti, nr. 25, 1987, bls. 2204-2206.
5. Vinnueftirlit ríkisins. Reglur um öryggi og
hollustu þegar byrðar eru handleiknar, nr.
499/1994. Reykjavík 1994.
6. Ágústa Guðmarsdóttir og Þórunn Sveinsdóttir.
Vinnutækni við umönnun. Borarspítalinn og
Vinnueftirlit ríkisins, Reykjavík 1995. ISBN
9979-863-00-5.
TÍMARIT HJÚKRUNARFRÆÐINGA 4. tbl. 72. árg. 1996