Tímarit hjúkrunarfræðinga - 01.02.1998, Síða 25

um annarra, af ósérhlífni og óeigingirni. Þar sem hjúkrun er
upphaflega kvennastarf býöur hún upp á fjölmörg tækifæri
til að sjá um aðra á meðvirkan hátt undir yfirskyni um-
hyggju. Eins og áður segir er meðvirknitilhneigingin sjálf þó
ekki algengari hjá konum en körlum, heldur er líklegt að
þjóðfélagið meti ólíkt og umbuni fyrir eiginleika eftir því
hvort karl eða kona hafi hann til að bera. Meginmáli finnst
mér skipta að líta á aðstæður þær sem hvetja eða letja
tilhneiginguna og þau úrræði sem til eru. Höfundarnir
benda á að þróun hjúkrunar eigi margt sameiginlegt með
fjölskyldusögu meðvirkra. Þeir segja að hjúkrunarfræðingar
starfi aðallega í skrifræðisbáknum þar sem kerfi feðraveld-
isviðhorfa miði að því að aðgreina og tvístra starfsfólki með
því að stuðla að valdaleysi þess og meðvirkri hegðun. Líkt
og í vanstarfhæfum fjölskyldum er stuðlað að slíkri hegðun
með misbeitingu valds. Caffrey og Caffrey fjalla líka um
muninn á meðvirkri umönnun (caretaking) og umhyggju
sem styrkir samskipti (caring). Þau telja að hið fyrrnefnda
byggist á misskilinni skyldurækni gagnvart öðrum og ótta
frekar en kærleika og kveikjan að henni sé ótti við höfnun,
niðurlægingu, mistök, árekstra og deilur. Hjúkrunarfræð-
ingar séu því stöðugt að gefa meira en þeir þiggja. Um-
hyggja aftur á móti gefur báðum (öllum) aðilum í sam-
skiptunum og styrkir þau, er grunduð á sjálfsvirðingu,
dæmir ekki, gerist af sjálfsdáðum og viðkomandi upplifa
andleg tengsl í samskiptunum. Með því að annast sjálfan
sig og hvern annan vel skapa hjúkrunarfræðingar and-
rúmsloft og umhverfi sem hvetur til umhyggju fyrir skjól-
stæðingum þar sem velferð þeirra er í fyrirrúmi og máli
þeirra talað. Wise og Ferreiro (1995) lýsa því hvernig með-
virk hegðun hefur bæði bein áhrif á hjúkrun og samskipti
við samstarfsfólk og ýtir undir vanmátt hjúkrunarfræðings.
í rannsókn sem þær gerðu voru hjúkrunarfræðingar beðnir
um að lýsa því hvernig meðvirkni þeirra hefði áhrif á starf
þeirra. Hjúkrunarfræðingarnir höfðu allir skilgreint sig sem
meðvirka og höfðu verið í endurhæfingu vegna þess í
a.m.k. 2 ár. Þeir lýstu því hvernig stjórnunarstíll yfirmanns
þeirra og starfsandi og venjur stofnunarinnar annaðhvort
ýttu undir eða milduðu meðvirknitilhneigingu þeirra. Þeir
lýstu því líka hvernig stjórnendur misnotuðu meðvirka og
hegðuðu sér sjálfir á meðvirkan hátt. Meðvirknieinkenni
svo sem að fela mistök, biðja ekki um aðstoð, eiga erfitt
með að vera ákveðinn og að segja nei og lágt sjálfsmat
voru algeng og þessir þættir urðu meira ríkjandi undir þess
háttar stjórnun. Mörg okkar þekkja líklega dæmi þar sem
við höfum séð gott og hæft hjúkrunarfólk þegja um alvar-
leg mistök samstarfsfólks síns til að halda friðinn eða þá
hvað oft hefur verið erfitt að segja nei við beiðni um auka-
vinnu. Ofurálag, aukavinna og undirmönnun var algeng or-
sök óánægju. Höfundar telja það merkilega niðurstöðu að
hjúkrunarfræðingar gerðu sér sjaldnast grein fyrir því að
meðvirknin hefði haft einhver áhrif á störf þeirra, hver þau
áhrif væru og hvernig áhrif hegðun þeirra hefði haft á
deildir þeirra og stofnanir. Algengt umræðuefni var einnig
tilfinningaleg fjarlægð, umönnun í þeim skilningi að taka
völdin af sjúklingi og stjórna honum eða bjarga, og
erfiðleikar við að útdeila verkum. Einnig var nefnd depurð
og kvíðaköst. Margir töldu sig hafa orðið fyrir grimmd og
ofbeldi frá samstarfsfólki, þar með talið frá yfirmönnum.
Má hér nefna rannsókn á ofbeldi meðal heilbrigðisstétta
sem gerð var hérlendis fyrir nokkrum árum. Svokölluð
svart-hvít hugsun var nokkuð algeng, en hún er algengt
einkenni meðvirkra og getur valdið því að hjúkrunarfræð-
ingur lítur annað hvort á sig sem mjög hæfan eða óhæfan.
Slíkt kemur í veg fyrir að réttlát gagnrýni skili sér og hindrar
einnig eðlilega sjálfsskoðun.
Bent er á Ijölmörg úrræði til bóta í greinum þeim sem
hér er stuðst við. Mikilvægt er talið að greina milli með-
virkrar umönnunar og umhyggju (Caffrey og Caffrey,
1994), þess að bera hag sjúklinga fyrir brjósti á uppbyggi-
legan hátt, t.d. ekki taka ákvörðun fyrir þá, en hjálpa þeim
til þess að taka eigin ákvörðun (Wise og Ferreiro, 1995).
En fyrst og fremst þurfa hjúkrunarfræðingar að fá að læra
að ræða heiðarlega og opinskátt um viðhorf sín og til-
finningar (Misiaszek, 1993). Hjúkrunarstjórnendur geta hér
gegnt lykilhlutverki sem fyrirmyndir og verða að læra að
þekkja og uppræta eigin meðvirkni. í vanstarfhæfum fjöl-
skyldum eru tvöföld skilaboð algeng. Meðvirkt fólk tekur
mjög eftir líkamstjáningu og það tekur oft meira mark á
henni en töluðu orði. Meðvirkir hjúkrunarfræðingar upplifa
yfirmanninn oft sem þann sem valdið hefur og sem einnig
getur sært, því er mjög mikilvægt að byggja upp traust. í
greinum þeim sem hér er stuðst við er minnst á mælitæki
og aðferðir til að greina meðvirkni hjá hjúkrunarfræðingum
og hjúkrunarnemum og á endurhæfingu og fyrirbyggjandi
aðgerðir til úrbóta. Er talið mikilvægt að kanna strax hjá
hjúkrunarnemum hvort til staðar sé meðvirknitilhneiging til
að geta gripið inn í og hindrað þar með óæskilega þróun.
Jafnframt ber leiðbeinendum og yfirmönnum að aðstoða
fólk sitt við að rækta hæfileika sína til hins ýtrasta þannig
að það leiði til aukins frelsis og þroska en verði því ekki
fjötur um fót.
Heimildir:
Caffrey, R.A og Caffrey, RA. Nursing: Caring or Codependent? Nursing
Forum, 29(1), 12-17
Chapelle, L.S. og Sorrentino E.A. (1993). Assessing Co-dependency
Issues Within a Nursing Environment. Nursing Management, 24 (5), 40-44.
Clark, J. og Stoffel, V.C. (1992). Assessment of Codependency Behavior
in Two Health Student Groups. The American Journal of Occupationat
Therapy, 46(9), 821-828.
Farnsworth, B.J. & Thomas, K.J. (1993). Co-dependency in Nursing:
Using a Simulation/Gaming Teaching Method. The Journat of
Continuing Education in Nursing, 24 (4), 180-183.
Friel, J. (1985). Co-Dependency Assessment Inventory: A preliminary
research tool. Focus on the Famity and Chemical Dependency, 3, 20-
21.
Misiaszek, C,. (1993). Supervising the Co-dependent Nurse. Nursing
Management, 24 (2), 60-62.
Wise, B. og Ferreiro, B. (1995). Codependency in Nurses. How it affects
your organisation. Journat of Nursing Administration, 25 (9), 35-41.
Tímarit Hjúkrunarfræðinga • 1. tbl. 74. árg. 1998
25