Tímarit hjúkrunarfræðinga - 01.07.2001, Blaðsíða 9

Dr. Helga Jónsdóttir, Kristlaug Sigríður Sveinsdóttir, Þóra Geirsdóttir, Rósa Jónsdóttir, Edda Stein-
grímsdóttir og Þórunn Sigurðardóttir
tala við fóik um reykingar
Útdráttur
Skaðsemi reykinga er alþekkt fyrirbæri. Þekking á
úrræðum til að hjálpa fólki að hætta að reykja er dýrmæt
og þurfa hjúkrunarfræðingar að tileinka sér hana með
markvissum hætti. í öllum samskiptum við skjólstæðinga,
sem reykja, eiga hjúkrunarfræðingar að spyrja þá um
reykingavenjur þeirra því sýnt hefur verið fram á að það
eykur líkur á að þeir hætti að reykja. í þessari grein er lýst
því breytingaferli sem einstaklingur gengur í gegnum á leið
sinni tii reykleysis. Þekking á breytingaferlinu grundvallast á
vandlega rannsökuðum hugtakaramma sem nefndur hefur
verið gormlíkanið. í gormlíkaninu eru eftirfarandi fimm stig:
fyrirstöðustig, umhugsunarstig, undirbúningsstig, fram-
kvæmdastig og viðhaldsstig. í greininni er einnig fjallað um
samtalsramma sem þróaður hefur verið til notkunar í
samskiptum við fólk sem reykir og byggist á gormlíkaninu.
Að lokum eru fjallað um reynslu hjúkrunarfræðinga á Land-
spítala-Vífilsstöðum á reykleysismeðferð fyrir lungnasjúkl-
inga en í þeirri meðferð er lögð sérstök áhersla á sam-
ræður við sjúklingana um reykingavenjur þeirra.
Inngangur
Skaðsemi reykinga er hjúkrunarfræðingum vel kunnug.
Hvarvetna horfa þeir upp á þennan helsta heilsuskaðvald
mannkyns hreiðra um sig. Margir leggja sig fram um að
hjálpa fólki að losna undan þessum skaðvaidi og enn fleiri
að fyrirbyggja að hann taki sér bólfestu í fólki.
Lítið er um skipulagðar aðgerðir hérlendis til að hjálpa
fólki að hætta að reykja. Fyrirbygging reykinga, sérstak-
lega á meðal barna og unglinga, hefur hins vegar tekið
stórstígum frarmförum hin síðustu ár og er það lofsvert.
Það er mjög krefjandi og margslungið viðfangsefni að
hjálpa þeim sem þegar hafa ánetjast tóbaki og að því þarf
að vinna með margvíslegum hætti. Mynd 1 sýnir þær
forsendur er lúta að reykingum sem byggt er á í samskipt-
um við sjúklinga á Landspítala-Vífilsstöðum og gefa þær til
kynna margbreytileika viðfangsefnisins.
Umtalsverður hópur fólks hættir að reykja í kjölfar
spurninga heilbrigðisstarfsmanna, sérstaklega lækna, um
hvort það reykir. Sérstaklega á þetta við ef augljóslega má
rekja heilsufarsvandann, sem viðkomandi leitaði til heil-
brigðisstarfsmannsins með, til reykinga. Fylgi í kjölfarið
ábendingar, veittar á styðjandi og uppbyggilegan hátt um
það hvernig reykingar skaða heilsu fólks ásamt stuttum
ráðleggingum um að hætta, vex árangurinn. Sýnt hefur
verið fram á að þessi árangur er 5% meiri en hjá þeim sem
ekki fá slíka aðstoð (Þarrott o.fl., 1998). Þetta er mjög
mikilvægt í Ijósi þess að árangur fjölþættrar reykleysismeð-
ferðar er um 20%. Því er mikilvægt að líta svo á að spurn-
ingar um reykingar séu jafnmikilvægar mælingum lífsmarka
þegar gert er heilsufarsmat á fólki (U.S. Department of
Health and Human Services, Public Health Service, 2000).
Jafnvel þótt slíkar spurningar virðist ekki skila neinu á
stundinni og vekji jafnvel pirring hjá skjólstæðingnum má
leiða góðar líkur að því að þær leiði til hugarfarsbreytingar
hjá honum og hugsanlega til reykbindindis síðar.
Þessari grein er ætlað að hvetja hjúkrunarfræðinga til
að bæta spurningum um reykingar við þær upplýsingar
sem þeir afla um heilsufar skjólstæðinga almennt auk þess
að tiieinka sér samræður um reykingar með markvissum
hætti í allri ráðgjöf og fræðslu. í þessu skyni verður lýst
kenningalíkani Þrochaska og félaga (1992) um það hvernig
fólk vinnur bug á fíkn ásamt því að fjalla um spurninga-
ramma sem danskur sálfræðingur, Henning Damkjær
(1999) hefur samið til að nota í samtölum við fólk um reyk-
ingavenjur þeirra. Að lokum verður fjallað um hvernig unnt
er að hagnýta sér ráðleggingar Damkjærs, sérstaklega út
frá reynslu höfunda af að veita reykleysismeðferð á Land-
spítala-Vífilsstöðum. Áður en lengra er haldið er vert að
benda á að íslenskt fræðsluefni um tóbak og reykingar
eykst sífellt. Benda má á Heimildasafn um tóbak (Krabba-
meinsfélag Reykjavíkur og Tóbaksvarnarnefnd, 1998 og
nokkrar íslenskar heimasíður, http://www2.rsp.is/reyklaus/,
http://www.reyklaus.is og http://www.doktor.is) auk efnis
fyrir heilbrigðisstarfsmenn (http://www.ahcpr.gov., fylgirit við
Thorax, 1998).
Að vinna bug á fíkn: Gormlíkanið
Hópur vísindamanna hefur um nokkurn tíma gert fjölda
rannsókna á því breytingarferli sem talið er að fólk gangi í
gegnum þegar það vinnur bug á fíkn. Rannsóknirnar hafa
Höfundar eru hjúkrunarfræðingar og starfa allir
á Landspítala-Vífilsstöðum. Fyrsti höfundur er
dósent í hjúkrunarfræði við Háskóla íslands.
Tímarit hjúkrunarfræðinga • 3. tbl. 77. árg. 2001
161