Tímarit hjúkrunarfræðinga - 01.07.2001, Blaðsíða 13

S: „Já, fyrir nokkrum árum ákvað ég að létta mig um 5
kg og það tókst."
M: „Hvernig fórstu að því?“
S: „Mér tókst það með viljastyrk."
M: „Hvað gerðirðu nákvæmlega?"
S: „Ég ákvað að um leið og ég næði takmarkinu myndi
ég kaupa mér jakkaföt. Síðan útbjó ég matarlista sem ég
hélt."
M: Geturðu notað svipaða aðferð núna þegar þú
aetlar að hætta?“
D. Viðhaldsstig
Á þessu stigi hefur reykbindindi staðið í u.þ.b. 6 mánuði.
Vinir, fjölskylda og maki hafa því vanist því að viðkomandi
sé reyklaus. Erfiðasta vinnan er að mestu afstaðin og
gleymist hægt og rólega. Margir hugsa um að nú sé allt í
lagi að fá sér eina og eina sígarettu/vindil í samkvæmum.
Þeim finnst þeir vera fyrrverandi reykingafólk og telja því
litlar líkur á falli. Sannleikurinn er hins vegar sá að þeir sem
hafa verið dagreykingafólk geta ekki verið samkvæmis-
reykingafólk. Það gengur ekki upp lífefnafræðilega vegna
nikótínviðtaka í heilanum. Þörfin vaknar strax aftur. Mikil-
væg aðstoð á þessu stigi er að rifja upp: Hvers vegna
hættirðu að reykja? Hvers vegna ertu enn reyklaus? Hvað
fannst maka, vinum og ættingjum um það þegar þú hættir
að reykja? Síðan er mikiivægt að benda á það jákvæða,
sérstaklega betri heilsu og það sem gert er rétt.
E. Lokastig
Flestir hafa farið fram og aftur í gorminum áður en þessu
stigi er náð. Hins vegar finnst fólki á þessu stigi ekki lengur
að það sé í tilfinningalegri togstreitu. Þess í stað er fólk
komið með margar og mismunandi aðferðir til að slá á
löngun í tóbak.
F. Afturfararstig
Á þessu stigi hefur skjólstæðingurinn fallið í reykbindind-
inu. Margir eiga að baki allt að 6 misheppnaðar tilraunir til
að hætta að reykja. Hver tilraun bætir í reynslubrunninn.
Því fer sá sem hefur einu sinni hætt að reykja yfirleitt ekki
aftur á upphafspunkt, fyrirstöðustigið. Mörgum líður hins
vegar illa á þessu stigi. Því er mikilvægt að hjálpa þeim
þannig að þeim finnist þeir ekki ráðalausir og fái þess í
stað viljastyrk að hætta aftur. Hér þarf einkum að athuga
hvað einstaklingurinn vill. Vill hann reyna aftur? Hvenær
ætlar hann að hætta aftur? Eru réttu aðstæðurnar núna?
Er hann tilbúinn?
Umfjöllun
Af framangreindu er Ijóst að mörgu þarf að hyggja að
þegar heilbrigðisstarfsmenn reyna að hjálpa fólki til að
hætta að reykja. Viðleitni heilbrigðisstarfsmanna er ekki
alltaf tekið fagnandi enda koma spurningar um reykingar
illa við reykingafólkið. Það getur brugðist við með reiði,
neikvæðum athugasemdum og fjandskap sem mikilvægt
er að taka ekki persónulega. Það getur líka brugðist við
með þakklæti og metið mikils að einhver er tilbúinn að
hjálpa því út úr miklum vanda.
Eins og Damkjær (1999) leggur áherslu á er það
grundvallaratriði samræðna um reykingar og reykinga-
venjur að meðferðaraðilinn skapi aðstæður þar sem
einstaklingurinn fær tækifæri til að hugsa um og ræða
reykingar sínar án þrýstings og fordóma. Meðferðaraðilinn
þarf að örva skjólstæðing til að hugsa um og viðurkenna
fyrir sjálfum sér skaðsemi reykinga með einföldum spurn-
ingum. Allflestir sem reykja vita að reykingar eru skaðlegar.
Margir vita hins vegar ekki hversu margt getur batnað,
bæði líffræðilega og heilsufarslega, í kjölfar reykbindindis.
Heilbrigðisstarfsmenn geta ekki látið neinn hætta reyking-
um með sama hætti og þeir geta grætt sár. Það er
einstaklingurinn sjálfur sem hættir en hann þarf stuðning
og mikla aðstoð til þess. Margir heilbrigðisstarfsmenn hafa
fordóma gagnvart reykingum sem hafa neikvæð áhrif á
skjólstæðingana. Af ýmsu er þar að taka en eitt af því sem
er hvað mikilvægast að átta sig á er að það er siðferðilega
rangt að kenna fólki um þau vandræði sem það er komið í
vegna eigin reykinga. Það er heldur ekki heilbrigðisstarfs-
mannsins að meta verðleika fólks, hvorki þess sem reykir
né þess sem ekki gerir það.
Á Landspítala-Vífilsstöðum hefur verið í boði skipuleg
meðferð til reykleysis í rúmt ár. Meðferðin er sniðin að
þörfum stórreykingafólks. Allir sem leggjast inn fá meðferð.
Meðferð þessi er umfangsmikil og fjölþætt en mikil áhersla
er lögð á samræður við sjúklingana um hvaðeina sem
snertir viðleitni þeirra til að hætta að reykja. Margt jákvætt
hefur þegar komið fram um þessa meðferð. Hún hefur
hjálpað þó nokkrum sjúklingum út úr miklu kófi reykinga,
jafnvel fólki með langt genginn lungnasjúkdóm. í sumum
tilvikum hafa sjúklingar dregið verulega úr reykingum enda
er það viðráðanlegt markmið fyrir vissan hóp sjúklinga.
Fyrir lungnasjúklinga er það að sjálfsögðu lífsspursmál að
hætta að reykja og aldrei of seint. Mörgum er hins vegar
ekki Ijóst að lungnasjúklingur, sem þarfnast súrefnisgjafar,
getur þurft að fara fyrr en ella á hjúkurnarheimili eða
sjúkrahús út af því að hann reykir. Slíkur sjúklingur þarf að
vistast á stofnun þar sem eftirlit er með því að hann reyki
aldrei nærri flæðandi súrefni. Það er því afar brýnt verkefni
að seinka stofnanavist þessara sjúklinga sem allra mest
m.a. með því að aðstoða þá við að hætta að reykja.
Stuðningssamræður um möguleika sjúklinganna til að
losna undan tóbakshramminum vekja vonir hjá sjúklingum
sem barist hafa við hann árum og áratugum saman. Þær
gefa sjúklingum til kynna að hjúkrunarfræðingarnir hafi trú
á að þeir geti tekist á við þennan vanda og að þeir séu
ekki vonlausir og afskrifaðir. Vonin vekur bjartsýni og hrífur
sjúklingana til þátttöku í meðferðinni. Samræðurnar hafa
165
Tímarit hjúkrunarfræðinga • 3. tbl. 77. árg. 2001