Tímarit hjúkrunarfræðinga - 01.07.2001, Blaðsíða 29

Störf skurðhjúkrunarfræðinga
— í fov'tíð OA frÁM.-tíð
Jafnframt því sem viö kynnumst nánar því sem fram fer á
bakvið luktar dyr skurðstofunnar er ekki úr vegi að
skyggnast á bakvið tjöld fortíðar og framtíðar.
í lokaverkefni sínu í framhaldsnámi á vegum Endur-
menntunarstofnunar rifjaði Vigdís Árnadóttir skurðhjúkr-
unarfræðingur upp gamla tíma á skurðstofum og Jóhanna
Pálsdóttir skurðhjúkrunarfræðingur velti fyrir sér framtíðar-
sýn innan skurðhjúkrunar. Hér á eftir fer samantekt úr loka-
verkefnum þeirra en þar sem lítið er til af rituðum heim-
ildum um fortíðina byggði Vigdís upplýsingar sínar um
hana á samtölum við skurðhjúkrunarfræðingana Rebekku
Jónsdóttur, Valgerði Kristjánsdóttur, Gróu Ingimundar-
dóttur, Dóru Hansen og Sólrúnu Sveinsdóttur.
Fyrstu skurðhjúkrunarfræðingarnir og vinnuaðferðir
Fyrstu íslensku skurðhjúkrunarfræðingarnir sérmenntuðu
sig erlendis en skipulagt sérnám hófst ekki hér á landi fyrr
en árið 1963. Árið 1976 var farið að kenna skurðhjúkrun í
Nýja hjúkrunarskólanum og 1995 var námið flutt á háskóla-
stig. Félag skurðhjúkrunarfræðinga var stofnað 1973.
En hvernig voru vinnuaðferðirnar hér áður fyrr?
Fyrir 50 árum voru 2 skurðstofur og ein skiptistofa á
Landspítalanum. Slysavarðsstofan var á Heilsugæslustöðinni
við Barónsstíg og komu því öll slys þaðan á Landspítalann
þar til Borgarspítalinn tók við 1968. Einn skurðhjúkrunar-
fræðingur og einn hjúkrunarnemi vann á hverri skurðstofu.
Vinnutími var oft langur þar sem ekki voru nein ákvæði um
hvíldartíma. Svæfingahjúkrunarfræðingar voru ekki komnir til
sögunnar og því þurftu skurðhjúkrunarfræðingarnir að hjálpa
svæfingalæknum að draga upp lyf, hafa til rétta maska og
túbur, hella eter á svæfingavélina og fleira þess háttar.
Engir ritarar voru á deildunum eins og nú tíðkast og sátu
læknastúdentar inni á skurðstofu fæðingardeildarinnar og
skrifuðu aðgerðalýsingu á meðan á aðgerð stóð. Engir
tiltektarlistar voru til fyrir aðgerðir en sumir hjúkrunarfræð-
ingar skrifuðu hjá sér hvaða áhöld voru notuð í hverja
aðgerð og því var oft flett upp þegar verið var að taka til fyrir
næstu aðgerð. Lítið var um staðlaða bakka og því flóknara
að tína til einstök verkfæri. Fyrsti pakkinn var líklega búinn til
á skurðstofu kvenna en hann var fyrir keisaraaðgerðir.
Grisjur, bæði litlar og stórar, voru ekki með röntgen-
þræði eins og nú. Hér áður voru gefnar 5 grisjur í einu og
talið eins og gert er núna en ekkert var skráð eða kvittað
fyrir. Allar saltvatnsgrisjur voru taldar og hengdar upp á 1 m
háa grind sem var fyrir hundrað stykki. Allar grisjur, sem
notaðar voru í aðgerðum, sama hve skítugar þær voru,
voru þvegnar, sótthreinsaðar og notaðar aftur. Síðar var þó
hætt að nota grisjur aftur í aðgerðum en þær voru þvegnar
og nýttar í sáraskiptingar eða ræstingar.
Allar nálar, sem notaðar voru í aðgerðum, voru þrædd-
ar. Eftir notkun voru þær þvegnar, sótthreinsaðar og not-
aðar aftur. Þegar verið var að sauma „anastómósur" var
mikið að gera hjá skurðhjúkrunarfræðingum við að þræða
nálar. Um 40 spottar voru notaðir í eina anastómósu og
þurfti hröð handtök við að þræða nálarnar. Um 1960 fór
að koma seymi þar sem þráðurinn var áfastur nálunum.
Kattargarnasaumurinn („Catgut") kom hver fyrir sig í
glerhylkjum sem í var vökvi sem hélt saumnum blautum
og sótthreinsuðum. Um 24 slík hylki voru í einni stórri gler-
krukku með formalíni. í aðgerð voru hylkin tekin upp með
sótthreinsaðri töng og þau brotin varlega. Ef tekin voru
upp of mörg hylki voru þau endursótthreinsuð í formalíni í
stórri krukku. Þeim var þá safnað saman og á laugar-
dögum voru þau sett í vökvann. Þau voru svo látin standa
í einn sólarhring áður en þau voru notuð aftur. Á Akureyri
var saumurinn aftur á móti á einu stóru kefli sem var ofan í
krukku og með dauðhreinsuðum skærum var klippt sú
lengd sem þurfti að nota og krukkunni svo lokað aftur.
Skurðstofuhjúkrunarfræðingar sáu einnig um að ná í
radíum sem koma átti fyrir í legi kvenna sem voru með
krabbamein. Fyrst héldu þær á því í lófunum og var ekkert
hugsað um skaðsemi þess. Síðar var radíum komið fyrir í
blýdalli - og enn síðar komu blýsvuntur fyrir starfsfólkið.
Venjuleg negling á lærlegg tók oftast marga klukkutíma
þar sem taka þurfti margar röntgenmyndir, fara niður á
röntgendeild til að framkalla myndina og koma með hana
aftur. Því var það mikil bylting þegar skyggnimagnarinn
kom. Við allar kviðarholsaðgerðir voru ævinlega tveir sér-
fræðingar auk unglæknis og stúdents. Lítið var um góða
sjálfhaldandi haka og þurftu því unglæknirinn, sem þá var
kallaður kandídat, og stúdentinn að standa klukkutímun
saman og halda í „díver“ eða aðra haka. Fyrsti rafmagns-
borinn, sem munað er eftir, átti dr. Bjarni Jónsson á
Landakoti. Var þessi bor bæði þungur og fyrirferðarmikill.
Sótthreinsun og áhöld
Til að byrja með voru öll verkfæri, sem þoldu suðu, soðin í
pottum. Föt og skálar fóru saman í pott og þegar suðu var
lokið var vatninu hleypt af og pottarnir ekki opnaðir fyrr en
nota átti hlutina, jafnvel daginn eftir. Áhöldin voru fyrst um
181
Tímarit hjúkrunarfræðinga ■ 3. tbl. 77. árg. 2001