Tímarit hjúkrunarfræðinga - 01.07.2001, Blaðsíða 57

sjúkrahúsi er ríkið ekki skaðabótaskylt ef ekkert annað
samband er milii ríkis og þess sem þjónustuna veitir. Það
nægir heldur ekki að viðkomandi hafi fengið löggildingu
eða sérstakt leyfi frá stjórnvöldum. Dæmi um slíkt leyfi er
rekstrarleyfi til að reka sjúkrahús, sbr. 26. gr. laga um
heilbrigðisþjónustu nr. 97/1990. Ríkið hefur hins vegar
verið talið skaðabótaskylt verði það uppvíst að því að
eftirlit eða umsjón hins opinbera hefur ekki verið nægileg.
Einnig geta sérstök ákvæði um laun, eftirlaun eða álíka
skuldbindingar í vissum tilvikum nægt til að ríkið verði
ábyrgt. Loks getur eðli starfseminnar, sem um ræðir, haft
þýðingu.12
Reglan um vinnuveitandaábyrgð
Ríkið hefur verið dæmt skaðabótaskylt vegna mistaka á
sjúkrahúsum á grundvelli reglunnar um vinnuveitanda-
ábyrgð. Um það vitna dómar Hæstaréttar íslands.
Almennar reglur um stofnun skaðabótaábyrgðar, það er
að segja sakarreglan og reglan um vinnuveitandaábyrgð,
eru ólögfestar.13 íslenskir dómstólar hafa myndað regluna
um vinnuveitandaábyrgð eftir fyrirmyndum úr erlendri lög-
gjöf og réttarframkvæmd, einkum norrænni.14
Hið opinbera verður skaðabótaskylt með sama hætti
og einstaklingar eftir reglunni um vinnuveitandaábyrgð.
Ábyrgð þess er ekki metin með öðrum hætti hjá einka-
aðilum.15
Reglan um vinnuveitandaábyrgð er ekki einskorðuð við
ábyrgð á mönnum sem teljast launþegar í merkingu vinnu-
réttar. Yfirlæknir á spítala er starfsmaður spítalans þótt
sjúkrahússtjórn eða framkvæmdastjóri geti ekki gefið hon-
um fyrirmæli um hvaða meðferð sjúklingur skuli fá. Hins
vegar lýtur yfirlæknirinn að sjálfsögðu stjórn þessara aðila í
öðrum efnum. Enginn vafi leikur á að vinnuveitandi ber
bótaábyrgð vegna ýmissa annarra starfsmanna en þeirra
sem eru beinlínis launþegar. í íslenskum og dönskum
skaðabótarétti er orðið vinnuveitandi notað í svo rúmri
12 Jens Garde, o.fl., Offentligretligt erstatningsansvar, Forvaltingsret,
Almindelige emner, 9. kafli, bls. 478
13 Arnljótur Björnsson, Skaðabótaréttur, kennslubók fyrir byrjendur, bls.
16.
14 Arnljótur Björnsson, Skaðabótaréttur, kennslubók fyrir byrjendur, bls.
94.
15 Bo von Eyben, Jorgen Norgaard, Flans Henrik Vagner, Lærebog i
erstatningsret, bls. 162.
16 Arnljótur Björnsson, Er bótaábyrgð hins opinbera vegna gáleysis
starfsmanna þrengri en vinnuveitandaábyrgð almennt ? Afmælisrit.
Gaukur Jörundsson sextugur 24. september 1994, bls. 53 - 55.
17 Bo von Eyben, Jorgen Nargaard, Hans Henrik Vagner, Lærebog i
erstatningsret, bls.152.
18 Arnljótur Björnsson, Er bótaábyrgð hins opinbera vegna gáleysis
starfsmanna þrengri en vinnuveitandaábyrgð almennt? Afmælisrit. Gaukur
Jörundsson sextugur 24. september 1994, bls. 57.
’9 Andri Árnason,....almenningur (má( almennt treysta því að stjórnsýsla,
sem er I eðli sínu lögbundin, sé á ábyrgð framkvæmdavaldsins", Úlfljótur
2000, bls. 265.
merkingu að það nær til allra sem láta annan mann vinna
fyrir sig eitthvert verk eða rækja eitthvert erindi. Til að
vinnuveitandi verði gerður ábyrgur vegna skaðaverka
vinnandans þurfa tengsl þeirra þó að vera með ákveðnum
hætti. Sá mælikvarði hefur verið notaður að hafi vinnuveit-
andi rétt til að gefa starfsmanninum fyrirskipanir og hafa
eftirlit með honum eru skilyrði bótaskyldu fyrir hendi.
Vinnuveitandinn þarf að hafa húsbóndavald yfir starfs-
manninum. í því felst að hann ræður því hvað starfsmaður
gerir, hvernig og hvenær hann vinnur.16 Vinnuveitanda-
ábyrgðin hvílir á þeim sem unnið er fyrir. Það er sá aðili
sem ber kostnað af vinnunni og nýtur arðs af henni. Regl-
an um vinnuveitandaábyrgð byggist fyrst og fremst á því
að vinnuveitandinn er sá sem rekur starfsemina.17
Sé samband þess sem unnið er fyrir og þess sem
verkið vinnur þannig, að hinn síðarnefndi lúti ekki skipunar-
valdi eða eftirliti vinnuveitandans, er almennt talað um að
aðstoðarmaðurinn sé við framkvæmd starfans „sjálfstæð-
ur“ gagnvart þeim sem unnið er fyrir. Slíkur aðili telst sjálf-
stæður verktaki. í skaðabótarétti utan samninga er aðal-
reglan sú að sá sem kaupir þjónustu af sjálfstæðum
verktaka verður ekki gerður bótaábyrgur vegna tjóns af
völdum verktakans eða starfsmanna hans.18
Það bendir margt til að þjónustusamningur um sjúkra-
hús geti náð því markmiði 30. gr. fjárreiðulaga að tryggja
viðsemjandanum sjálfstæði þannig að hann teljist ekki
vinnuveitandi í skilningi reglunnar um vinnuveitandaábyrgð.
Verði niðurstaðan sú að viðsemjandi ríkisins sé sjálfstæður
í skilningi reglunnar um vinnuveitandaábyrgð verður ríkið
almennt ekki skaðabótaskylt vegna mistaka starfsmanna á
sjúkrahúsi sem þjónustusamningur hefur verið gerður um.
Framsal lögbundinna skyldna
Þegar sá sem annast lögbundið verkefni eða annað
opinbert verkefni er sjálfstæður verktaki í skilningi reglunn-
ar um húsbóndaábyrgð, yrði skaðabótaábyrgð opinberra
aðila ekki reist á hefðbundnum reglum skaðabótaréttarins
um húsbóndaábyrgð. Það eru engin ákvæði í lögum sem
mæla fyrir um ábyrgð ríkisins vegna þjónustusamninga,
sbr. 30. gr. fjárreiðulaga nr. 88/1997. Skaðabótaábyrgð
yrði að byggjast á ólögfestum reglum sem þó yrðu að eiga
sér stoð í grunnreglum skaðabóta- og stjórnarfarsréttar.
Regla um ábyrgð opinberra aðila á skaðaverkum sjálf-
stæðra verktaka yrði strangari en húsbóndaábyrgðarregl-
an sem byggist á hinu nána sambandi milli vinnuveitanda
og þess sem tjóni veldur. Slíkt samband er ekki til staðar
þegar viðsemjandi er sjálfstæður verktaki.19
Það er mælt fyrir um rétt til sjúkrahúsþjónustu í lögum
og á ríkinu hvílir skylda að veita hana. Það hefur ekki reynt
á hvert inntak þessara skyldna er. Ríkið hefur borið ábyrgð
á mistökum heilbrigðisstarfsmanna eftir reglunni um
vinnuveitandaábyrgð, sem byggist á sök starfsmanns, en
ekki eftir reglum um hlutlæga ábyrgð. Hér er miðað við að
209
Tímarit hjúkrunarfræðinga • 3. tbl. 77. árg. 2001