Tímarit hjúkrunarfræðinga - 01.03.2005, Blaðsíða 9

(Eutactic Mixture of Local Anesthetics), ýmist
sem deyfiplástur eða deyfikrem, en sú með-
ferð þarf 45-60 mínútur til að ná hámarksvirkni
(Taddio, Ohlsson, Einarsson, Stevens og Koren,
1998). Sá tími er ekki alltaf til staðar við bráða-
aðstæður þar sem skjótra greininga er þörf svo
hægt sé að hefja meðferð.
Haustið 2003 var farið af stað með nýtt verk-
efni á BMB þar sem ýmsir kostir bættrar verkja-
meðferðar voru skoðaðir, þar á meðal notkun
kæliúða. Kælimeðferð hefur í mörgum tilfellum
reynst fljótvirk og árangursrík leið til að draga
úr sársauka út af nálarstungum. Jafnframt hefur
komið fram að notkun kæliúðans getur reynst
jafnárangursrík sársaukameðferð og notkun
EMLA-deyfiplásturs við stungur á börnum (Reis
og Holubkov, 1997). Með þessari nýjung er verið
að tryggja lágmarkssársaukameðferð hjá börnum
sem ekki geta notað EMLA-deyfiplástur á BMB
þegar beita þarf nálarstungum við meðferð.
Þegar þetta verkefni hófst var stuðst var við Iowa-
líkanið (Titler, 2001) um gagnreynda starfshætti
(evidenced based practice). I hjúkrun hefur
þetta líkan verið notað víða erlendis á heilbrigðis-
stofnunum þegar ný þekking byggð á rannsóknar-
niðurstöðum hefur verið tekin upp.
I þessari samantekt verður drepið á ýmsa þætti er
tengjast verkjadeyfingu barna með kæliúða. Tvær
aðferðir við noktun kæliúða verða kynntar sem
og þær rannsóknir sem fundust um þetta efni.
Jafnframt verður stuttlega rætt um helstu kosti og
galla við notkun kæliúða. Að endingu verður sagt
frá klínískri reynslu af notkun kæliúða á BMB.
Verkjadeyfing með kæliúða
Kæling með vatni, klaka, gelpoka eða úða hefur
löngum verið notuð til að draga úr bráðum og
langvinnum verkjum, einkum stoðkerfisverkjum.
Fyrir u.þ.b. sextíu árum var fyrst farið að skoða
með vísindalegum hætti gagnsemi etýlklóríð-kæli-
úða til að stilla verki (Parson og Goetzl, 1945).
Nokkrum árum síðar lágu fyrir niðurstöður um
gagnsemi hans við nálarstungur (Travell, 1955).
Kæling veldur að jafnaði æðasamdrætti og dofa-
tilfinningu í húð. Hröð uppgufun á sér stað þegar
RITRÝND GREIN
Notkun kæliúða við nálarstungur
kælivökva er úðað á húð og myndast við það hvít, kristalkennd
himna. Þessi hraða uppgufun vökvans veldur staðbundinni
kælingu (Reis, Jacobson, Tarbell og Weniger, 1998; Travell,
1955). Ymsar skýringar hafa komið fram á áhrifum kæliúða á
sáraukaskynjun, s.s. að kuldi hægi tímabundið á taugaleiðni
(Ebner, 1996), að kæling komi í veg fyrir leiðni taugaboða
(Franz og Iggo, 1968) eða að hún bæli eðlilega starfsemi við-
taka (Kunesch, Scmidt, Nordin, Wallin og Hagbarth, 1987).
Samkvæmt hliðstjórnunarkenningu Melzak og Wall (1965;
1996) er hægt að breyta sársaukaskynjun við stungu með með-
ferð sem byggist á hugsun, tilfinningu eða skynjun. Við inngrip
Iíkt og stungu f húð eru viðtakar í húð virkjaðir. Upplýsingar
um sársaukann ásamt upplýsingum um kuldann berast til
bakhorns mænunnar. Þættir eins og hugsun, tilfinning eða
skynjun keppa innbyrðis og hafa áhrif á það hvort „hliðið" í
bakhorni mænu er opið eða lokað. Ef kæliáreitið nær að draga
úr upplýsingaflæði sársaukaáreitisins eru auknar lfkur á að
„hliðið" lokist að hluta til eða alveg. Færri eða jafnvel engin
boð um sársauka komast því til heilans og líkurnar á að við-
komandi finni fyrir sársauka verða minni eða engar. I rann-
sókn Yarnitsky og Ochoa (1990) var ályktað að kæliáreiti væri
áhrifarík Ieið til að draga úr sársauka þar sem það stuðlaði að
flutningi upplýsinga og sá upplýsingaflutningur hindraði síðan
flutning sársaukaboða gegnum „hliðið". Virðist kæling því vera
hagkvæm leið til til að deyfa sársauka.
1 dag eru aðallega þrjár tegundir kælivökva notaðar: etýlkló-
ríð, liúormetan og flúoretýl. Það sem aðgreinir þessi efni er
einkum tíminn sem það tekur efnin að ná verkun, hversu
mikla kælingu þau veita og hvort þau eru eldfim. Etýlklóríð
hefur mest verið notað. Það efni er eldfimt, en hinir tveir
vökvarnir eru það ekki, og því er ekki hægt að nota það við
allar aðstæður (Gebauer company, 2002; Meunier-Sham og
Ryan, 2003).
Kæliúði er í mörgum tilfellum hentugur til að stilla verki
og hefur verið notaður í margvíslegum tilgangi eins og fram
kemur á mynd 1.
Mynd 1. Abendingar um notkun kæliúöa
• Draga úr verk í tengslum við stungur (blóötöku, uppsetningu æöar-
leggjs, nál í brunn, mænuástungu, beinmergsástungu).
• Draga úr verk við minniháttar skuröaögerðir (s.s. aö rista húö og
hreinsa ígerð, stinga á graftarkýli, taka vörtur).
• Draga tímabundiö úr sársauka og bólgum vegna íþróttameiösla.
• Draga úr stoökerfisverkjum.
• Draga úr sársauka eftir að æðarleggur hefur verið settur upp til aö
minnka óþægindi.
(Ebner, 1996; Gebauer company, 2002; RxList, the internet drug index, 2003; Selby og
Bowles, 1995; Travell, 1955; Zappa, Nabors og Wise, 1991).
Tímarit hjúkrunarfræöinga 1. tbl. 81. árg. 2005