Tímarit hjúkrunarfræðinga - 01.06.2005, Blaðsíða 26

lista þegar litið er til meðalævilengdar kvenna og karla. Japanar og
Svíar eru meðal langlífustu þjóða heims en framlög til heilbrigðis-
mála sem hluti af vergri þjóðarframleiðslu voru 15% í Japan en
40% í Svíþjóð á tíunda áratug síðustu aldar (Wilkinson, 1996).
Tengsl félagshagfræðilegrar stöðu og heilsu sjást síður hjá
konum en körlum eins og áður er getið (Moss, 2000) og kom
fram í íslensku rannsóknunum (Hólmfríður K. Gunnarsdóttir,
1997; Hólmfríður K. Gunnarsdóttir og Vilhjálmur Rafnsson,
1999; Hólmfríður K. Gunnarsdóttir og Kristinn Tómasson,
2002; Laufey Steingrímsdóttir, Hólmfríður Þorgeirsdóttir og
Stefanía Ægisdóttir, 1992; Maríanna Garðarsdóttir, Þórður
Harðarson, Helgi Sigvaldason og Nikulás Sigfússon, 1998).
Þetta bendir til þess að þörf sé að kanna frekar hvaða áhrifa-
valdar vega þyngst og hvaða aðferðir henta þegar heilsa kvenna
er rannsökuð. Nefnd á vegum heilbrigðis- og tryggingamálaráðu-
neytisins hefur um árabil verið að kanna hvað helst þyrfti að gera
til að bæta heilsufar og líðan íslenskra kvenna. Nefndin stóð að
fræðsluriti um heilsufar kvenna sem heilbrigðis- og trygginga-
málaráðuneytið gaf út árið 1998 (Heilbrigðis- og tryggingamála-
ráðuneyti, 1998) og sendi frá sér álit og tillögur sem þáverandi
heilbrigðisráðherra, Ingibjörg Pálmadóttir, fylgdi úr hlaði með
ávarpi (Heilbrigðis- og tryggingamálaráðuneytið, 2000).
Hér hefur verið leitast við að taka saman niðurstöður íslenskra
rannsókna á ójafnræði í heilsufari hérlendis. Aðferðir höfunda
eru misjafnar en niðurstöður hníga allar í eina átt, þ.e. að ójafn-
ræði ríki hérlendis eins og sést hefur erlendis. Goðsögnin um
að íslenskt þjóðfélag sé einstætt þar sem ríki meira jafnræði en
i annars staðar eigi því ekki við rök að styðjast.
Niðurlag
Niðurstöður margra rannsókna benda ótvírætt til að ójafnræði
ríkir í heilsufari hérlendis. Þeir sem hafa stutta skólagöngu að
baki og sinna ófaglærðum láglaunastörfum búa við verst heilsu-
far. Vafi leikur á því hvort jafnt aðgengi að heilbrigðisþjónustu
sé lykillinn til að leysa vandann. Fyrsta skrefið hlýtur að vera að
viðurkenna að ójafnræði sé fyrir hendi. I annan stað verður að
leita leiða til að allir þjóðfélagsþegnar hafi möguleika á að lifa
mannsæmandi lífi á þeim kjörum sem bjóðast, líka þeir sem hafa
! af einhverjum ástæðum ekki burði til að ná bestu sætum við
allsnægtaborð íslensks þjóðfélags.
Þakkir
Ég þakka samstarfsfólki mínu, dr.fil. Guðbjörgu Lindu Rafnsdóttur
félagsfræðingi og dr. med. Kristni Tómassyni yfirlækni, gagnlegar
ábendingar eftir yfirlestur fessarar greinar.
Heimildaskrá:
Arber, S„ og Lahelma, E. (1993). Inequalities in women's and men's ill-health; Britain and
Finland eompared. SociolScience andMedicine, 37, 1055-1068.
Björn Bjarnason (2003, 3. mai). Villuljós um fátækt, menntun og jafnrétti. Morgunblaðið,
bls. 36-37.
Tímarit hjúkrunarfræðinga 2. tbl. 81. árg. 2005
Bunker, J. P., Frazier, H. S., og Mosteller, F. (1994). Improving health:
measuring effects of medieal care. Milbank Q. 72, 225-258.
Tilvitnun frá Wilkinson, 1996.
Dóra S. Bjarnason (1974). A study ofthe intergenerational difference
in the perception ofstratification in urban lceland. Óbirt M.A.-rit-
gerð: Háskólinn i Kiel.
Drever, F., og Whitehead, M. (ritstj.) (1997). Health inequalities.
Decennialsupplement. London:The Stationery Office.
Einar Þór Þórarinsson, Þórður Harðarson, Helgi Sigvaldason og
Nikulás Sigfússon (2002). Samband skólagöngu, likamshreyfingar
og lífslikna. Lœknablaðið 88, 497-502.
Forsætisráðuneytið (2004). Skýrsla forsætisráðherra um fátækt á
íslandi. Sótt 3. des. 2004 á http://www.althingi.is/altext/130/
s/1588.html.
Fox, J. (ritstj.) (1989). Health inequalities in European countries.
Aldershot: Gower Publishing Company Limited.
Gallup (2003). Tóbaksvarnaráð - umfang reykinga - samantekt 2003.
Reykjavík: Gallup.
Guðjón Axelsson og Sigrún Helgadóttir (2004). Breytingará tannheilsu
islendinga 1985-2000. Fjórði áfangi. Tannheilsa 65 áro og eldri
islendinga árið2000. Reykjavík: Tannlækningastofnun Háskóla
Íslands/Háskólaútgáfan.
Hardarson, T., Gardarsdottir, M., Gudmundsson, K. T„ Thorgeirsson, G.,
Sigvaldason, H., og Sigfusson, N. (2001). The relationship between
educational level and mortality. The Reykjavik study. Journal of
Internal Medicine, 249, 495-502.
Harpa Njáls (2003). Fátœktá islandi við upphaf nýrrar aldar. Hin dulda
félagsgerð borgarsamfélagsins. Reykjavík: Háskólaútgáfan.
Heilbrigðis- og tryggingamálaráðuneytið (1998). Heilsufar kvenna (rit
1). Lilja Sigrún Jónsdóttir (ritstj.) Reykjavik: Höfundur.
Heilbrigðis- og tryggingamálaráðuneytið (2000). Heilsufar kvenna. Álit
og tillögur nefndar um heilsufar kvenna. Reykjavik. Höfundur.
Heilbrigðis- og tryggingamálaráðuneytið. (2001). Heilbrigðisáœtlun
til ársins2010. Langtímamarkmið í heilbrigðismálum. Reykjavík.
Höfundur.
Hólmfríður K. Gunnarsdóttir (1995). Dánarmein og nýgengi krabba-
meina meðal verkakvenna. Óbirt M.Se.-ritgerð: Háskóli Islands,
Reykjavik. Læknadeild.
Hólmfriður K. Gunnarsdóttir (1997). Mortality and cancer morbidity
among occupational and social groups in lceland. Doktorsritgerð:
Háskóli islands, Læknadeild.
Hólmfríður K. Gunnarsdóttir (2005). Þær bjargast helst sem ferðast
á fyrsta farrými. Um tengsl félagslegrar stöðu og heilsufars (bls.
419-442). í Irma Erlingsdóttir (ritstj.), Kynjafrœði - kortlagningar.
Fléttur II. Reykjavik: Rannsóknastofa í kvenna- og kynjafræðum.
Hólmfríður K. Gunnarsdóttir og Kristinn Tómasson (2002). Dánarmein
iðnverkakvenna. Lœknablaðið, 88, 195-201.
Hólmfriður K. Gunnarsdóttir og Vilhjálmur Rafnsson (1999). Nýgengi
krabbameina meðal íslenskra iðnverkakvenna. Lœknablaðið, 85,
787-796.
Kristján Þ. Guðmundsson, Þórður Harðarson, Helgi Sigvaldason og
Nikulás Sigfússon (1996). Samband menntunar og áhættuþátta
kransæðasjúkdóma. Lœknablaðið, 82, 505-515.
Kunst, A. E., og Mackenbach, J. P. (1995). Measuring socioeconomic
inequalities in health (WHO-skýrsla). Kaupmannahöfn: WH0,
Regional Office for Europe.
Landlæknisembættið (2003). Áherslurtilheilsueflingar. Þorgerður
Ragnarsdóttir (ritstj.). Sótt3. desember 2004 á httpl/www.land-
laeknir.is.
Laufey Steingrimsdóttir, Hólmfriður Þorgeirsdóttir og Stefania
Ægisdóttir (1992). Könnun á matarœði íslendinga. 2. Matarœði
og mannlif. (Rannsóknir Manneldisráðs islands III). Reykjavík:
Manneldisráð íslands.
Laufey Steingrimsdóttir, Hólmfríður Þorgeirsdóttir og Anna Sigriður
Ólafsdóttir (2003). Hvað borða islendingar? Könnun á matarœði
íslendinga 2002. Helstu niðurstöður. (Rannsóknir Manneldisráðs
íslands V). Reykjavík: Lýðheilsustöð.
Lynch, J., og Kaplan, G. (2000) Socioeconomic position. í L. F. Berkman
og lchiro Kawachi (ritstj.), Social Epidemiologyibls. 13-35).
Oxford; Oxford University Press.
Mackenbach, J. P. (2002). [Ritstjórnargrein]. Income inequality and
population health. British MedicalJournal, 324, 1-2.
Mackenbach, J. P., Cavelaars, A. E. J. M., Kunst, A. E„ Groenhof, F„ og
the EU Working Group on Socioeconomic Inequalities in Health
(2000). Socioeconomic inequalities in cardiovascular disease
mortality; An international study. European HeartJournal, 21,
1141-1151.