Tímarit hjúkrunarfræðinga - 01.06.2005, Blaðsíða 33

VIÐTAL
Allt frá plástri upp í ofbeldi af
ýmsum toga
Eðlislægt að hylma yfir
Við ræddum fyrst almennt gang mála og þær
stöllur voru sammála um að starf þeirra væri
engan veginn hægt að einskorða við börnin, það
þyrfti í flestum tilfellum að skoða og aðstoða fjöl-
skylduna í heild. Eg spurði þær hvar og hvernig
ofbeldismál kæmu upp á yfirborðið. Þær þekktu
það allar af eigin reynslu að börnum virðist eðlis-
lægt að hylma yfir vandamál heimilanna og oft
hafa þau ekki þroska til að átta sig á að eitthvað
óeðlilegt sé í gangi. Margrét sagði m.a. í þessu
sambandi: „I þau skipti, sem ég hef verið fyrsti
aðili sem barn opnar sig fyrir um heimilisof-
beldi, er það ætíð í framhaldi af fræðslustarfi
mínu innan skólans. Ég fer í sjöttu bekkina með
kynþroskafræðslu þar sem komið er inn á klám
og misnotkun. Börnin bíða mín oft eftir slíka
kynningu og trúa mér fyrir hlutum sem þau hafa
hreinlega ekki áttað sig á að séu óeðlilegir eða
unnt að fá hjálp við. Ég fer líka og kynni mig fyrir
öllum nýjum nemendum og segi þeim að þeir
geti leitað til mín ef þeim líður illa. Sex ára barn
kom einu sinni til mín, sýndi mér áverka á líkama
sínum og sagði að pabbi hefði lamið sig. Þegar ég
spurði barnið af hverju það leitaði til mín kom
þetta einfalda svar: „Þú sagðir að ég mætti koma
til þín ef mér liði illa.““
Stefanía og Bergljót þekktu svipuð dæmi og
voru sammála Margréti um að nauðsynlegt væri
að börnin hefðu greiðan aðgang að hjúkrunar-
fræðingum í skólanum. Nemendur leita í vaxandi
mæli til þeirra og voru skráðar 4.000 komur í
Ábæjarskólanum á tímabilinu janúar til júní árið
2004. Þetta eru 20 til 40 krakkar á dag. Eitt
stöðugildi hjúkrunarfræðings er á 800 skólabörn.
Skráðar komur í Reykjavík á sama tíma voru
23.000 talsins þrátt fyrir að ýmislegt sé gert til að
draga úr þessum heimsóknum sem börnin eiga
sjálf frumkvæði að. Hver eru erindi barnanna?
Þær sögðu þau margvísleg, allt frá plástri á skeinu
eða sálina upp í mikilvæg trúnaðarmál, eins og
ofbeldi af ýmsum toga, einelti, nauðganir og stelp-
urnar koma og biðja um neyðargetnaðarvarnir.
færa þegar þeim væri bent á það og sagði síðan: „Það er ekki
meðfætt að vita alla hluti. Heilsugæslan, félagsþjónustan og
aðrir sem hlut eiga að málum styðja vel við bakið á þeim sem
vilja hjálp og oft nægir það. Þegar okkur grunar að brotið sé á
börnum tilkynnum við barnaverndarnefnd málið og það verður
að segjast eins og er að mér finnst oftast líða alltof langur tími
þar ti! aðstæður barnsins breytast." Stefanía tók undir þetta og
sagði: „Það er erfiðast að hjálpa einstaklingum sem eiga þessa
höltu foreldra, þessa sem hafa ekki möguleika eða getu til að
vera góðir foreldrar, hversu vel sem þeim er hjálpað. Hann er
erfiður tíminn sem tekur að fá stuðning við fjölskylduna eða
tilsjón með henni. Ef það gengur ekki þá er neyðarúrræði að
taka börnin af heimilunum. Sum hafa verið send í sumar-
vistun en það er eins og plástur á sárin. Síðan koma þau aftur
heim í óbreytt ástand.“ Margrét bætti við að ástandið væri oft
skelfilegt þegar áfengis- og vímuefnasjúkdómar tröllriðu heim-
ilunum. Hún þekkti dæmi þar sem foreldrar hefðu spjarað sig
ágætlega í nokkur ár en fallið á ný. „Þá þarf kannski að bíða
mánuðum saman eftir því að foreldrarnir komist í meðferð og
á meðan er allt í hers höndum,“ sagði hún. Bergljót benti á að
oft væri foreldrum vísað á Fjölskylduþjónustuna Lausn til að
vera betur í stakk búnir að sinna uppeldinu.
Auðvelt að opna engar dyr
| Ég spurði þær stöllur næst um hvaða einkenni kæmu fram
hjá börnum sem verða fyrir ofbeldi. Hvernig „finna“ þær
börnin? Þær ítrekuðu að við værum að tala um ofbeldi í víð-
asta skilningi. Það gæti verið andlegt, líkamlegt, félagslegt,
kynferðislegt, enn fremur vanræksla. Einelti er ein tegundin.
Þær sögðu að tengslakannanir, sem gerðar væru í skólanum,
sýndu oft ákveðin einkenni og þar væri oft hægt að grípa inn
í. Staðreyndin varðandi einelti væri þó sú að þegar slík mál
kæmu upp, oft í fjórða, fimmta og sjötta bekk, kæmi í Ijós að
eineltið hefði staðið allt frá því í fyrsta bekk. Bergljót sagði
að sér fyndist nauðsynlegt að gera þessar kannanir strax við
upphaf skólagöngunnar og greina tilfellin fyrr. Margrét sagði:
|„Staðreyndin er sú að mörgum börnum líður illa þó þau verði
ekki beinlínis fyrir ofbeldi. Foreldri veikist eða deyr og þau
sýna þá sömu einkennin. Við sjáum börnin breytast. Þau eru
ekki eins og þeim er eðlilegt og þá er nauðsynlegt að spyrja,
láta þau vita að við séum til staðar. Ég held að það sé mjög
auðvelt að vera í þessu starfi og opna engar dyr en þannig fáum
við ekkert að vita.“
Látið líðast alltof lengi
- Hvernig bregðist þið við þegar börnin kvarta
undan ástandinu heima?
Margrét sagði að oftast væri um minni háttar mál
að ræða sem foreldrar væru tilbúnir til að lag-
Bergljót sagði: „Það er misjafnt hvernig við greinum börnin.
Sum eru kannski búin að koma átta sinnum á stuttum tíma
með kvörtunarefni eins og illt í maganum eða höfðinu. Þá
kanna ég málið, hringi í foreldra. Það getur verið rannsóknar-
efni að komast að hvað býr að baki og það getur verið allt mögu-
legt: áföll, erfiðleikar í skólanum, heima eða í frímínútum."
Tímarit hjúkrunarfræöinga 2. tbl. 81. árg. 2005
31