Norðurslóð - 23.10.2002, Qupperneq 4

4 - Norðukslóð
Verkfœraskápurínn sem Jóhannes Sigurðsson smíðaði sér, nú á Hvoli. Eftir hans dag átti Jón sonur hans skápinn. Verkfœrin eru úr fórum
þeirra feðga, að einhverju leyti stníðuð af þeim sjálfum.
Auðnamenn
Smiðir í Fram-Svarfaðardal - önnur grein
Áletraðir spœnir eftir Sigurhjört Sigurðsson. Á öðrum stendur „Ingibjörg S.d. 1925” en
hinum „Minning 1925”. Eigandi Þuríður Sigurvinsdóttir.
Sigurður Sigurðsson bjó síðast og
lengst á Auðnum, árin 1873-1904.
Björn á Grund segir Sigurð hafa
verið rósemdarmann, en þó iðjumann,
farsælan og drjúgan í starfi. Um frúna þar
á bæ segir hann: „Sigríður Jóhannesar-
dóttir kona Sigurðar var honum stór-
brotnari og mátti kalla hana skörung að
gerð.“ Auðnir voru rýrðarkot og enginn
auður í búi. Hjónin eignuðust tíu börn
sem komust á legg, þar af sjö syni. Heim-
ildir geta ekki sérstaklega um smíðar eða
handverk Sigurðar bónda. En hvernig
sem verklegu uppeldi var farið er það
staðreynd að fjórir sonanna urðu smiðir
þegar stundir liðu og listfengir hand-
verksmenn. Þeir voru Jóhannes bóndi á
Hæringsstöðum og víðar, Aðalsteinn
bóndi í Hreiðarsstaðakoti, síðar smiður á
Akureyri, Sigurhjörtur bóndi á Auðnum
og Sveinn bóndi á Skeiði.
Jóhannes Sigurðsson
Jóhannes Sigurðsson (1858-1942) var
elstur þeirra Auðnabræðra. Hann var
bóndi í Göngustaðakoti 1888-1903, síðan
á Hæringsstöðum 1903-1916. Eftir það
var hann að mestu í húsmennsku hjá
börnum sínum, á Hæringsstöðum til árs-
ins 1921, í Ytra-Garðshorni, í Hreið-
arsstaðakoti, og loks hjá systkinum sínum
og frændum á Skeiði þar sem hann lést
1942. I bókinni Hreiðarsstaðakotsœttin
stendur þetta m.a. um Jóhannes (fyrra
bindi bls. 24):
Jóhannes var einn fremsti sveitarsmið-
ur í Svarfaðardal, jafnvígur á tré- og
járnsmíðar. Þekktastur mun hann hafa
verið fyrir rokkasmíði sína. Fór orð af
þeim smíðisgripum hans langt út fyrir
sveitina. Hann var einnig helsti líkkistu-
smiðurinn. Oft var hann langdvölum
að heiman við bæjarbyggingar og fyrir
kom að hann fœri út fyrir sveitina til
þeirra hluta.
Hjalti Haraldsson sagði um þennan afa
sinn að hann hefði ekki síður verið málm-
smiður. Hann setti upp smiðju hvar sem
hann dvaldi: í Ytra-Garðshorni, Hreiðars-
staðakoti auk smiðjunnar á Hæringsstöð-
um. Auk járns smíðaði hann og steypti úr
silfri og kopar. Hjalti man að deiglumótin
lágu í röðum uppi á lausholtinu í smiðj-
unni í Ytra-Garðshorni. Þá gerði hann við
potta og koppa og annað málmkyns.
Jóhannes fékkst nokkuð við húsasmíð-
ar en var þó þekktari fyrir fínni smíði úr
timbri, alls konar húsgögn sem þóttu kjör-
gripir, einnig verkfæri og amboð. Þá smíð-
aði hann öllum Svarfdælingum fleiri lík-
kistur um sína daga. Víðkunnastur varð
hann þó fyrir rokkana. Verkfæraskápur
eftir hann, vönduð smíð með fjölmörgum
Spœnir úr hestshófum eftir Svein Sigurðs-
son, einn spónn úr hverjum hóf Göngu-
staða-Mósa. Mósi var mjög hófstór enda
hver spónn á stœrð við matskeið. Eigandi
Þuríður Sigurvinsdóttir.
trésmíðaverkfærum í, er á Byggðasafninu
að Hvoli.
Rokka smíðaði Jóhannes mjög marga
og auk þeirra hesputré, snældur, snældu-
stóla og önnur tóskaparverkfæri. Járnið í
þessa gripi renndi hann og smíðaði líka.
Til rokkasmíða notaði hann rennibekk,
fótstiginn sem hann smíðaði sjálfur. Sá
bekkur var áfram á Skeiði eftir hans dag,
m.a. notaði Sigurvin bróðursonur hans
hann við rokkasmíðar en hann hélt uppi
merki fjölskyldunnar á því sviði. Nokkrir
rokkar frá Jóhannesi eru enn til í Svarf-
aðardal og nærsveitum.
Aðalsteinn - Sigurhjörtur - Sveinn
Þorleifur, einn Auðnabræðra, gerðist
bóndi í Syðraholti. Ekki segir mikið af
smíðum hans en sonur hans var Sigfús,
lærður járnsmiður og mjög handlaginn,
Askur eftir Svein Sigurðsson. Þar erskorið
ártalið 1946. Eigandi Þuríður Sigurvins-
dóttir.
og rak hann um tíma verkstæði á Dalvík.
Aðalsteinn bjó í Hreiðarsstaðakoti
1899-1925 en síðan á Akureyri. í bókinni
IJreiðarsstaðakotsætt má lesa þetta um
hann: „Smiður góður og vann alla tíð
mikið að þeirri iðn, fyrst jafnhliða bú-
skapnum en eingöngu eftir að hann settist
að á Akureyri." Handverkseðlið var ríkt í
fjölskyldunni því hann átti eintóma iðn-
aðarmenn fyrir syni, múrara, klæðskera
og húsgagnasmiði, og áfram gekk fag-
mennskan til margra síðari afkomenda
þeirra.
Sigurhjörtur bjó á Auðnum 1904-1920
en var síðan heimilismaður á Skeiði til
æviloka, 1953. Hann var handlaginn vel,
smíðaði ýmsa smásmíði, líklega eitthvað
rokka, en mest fór orð af spónasmíði hans.
Einkum smíðaði hann spæni úr kýr-
hornum en einnig úr ærhornum, hófum og
Rokkur Sigríðar Sigurðardóttur á Skeiði
eftir rokkasmiðinn Jóhannes, bróður henn-
ar. Nú í eigu Þuríðar Sigurvinsdóttur.
Allnokkrir rokkar Jóhannesar eru enn til.
Fótstiginn rennibekkur Jóhannesar Sigurðs-
sonar. Nú í eigu Þuríðar Sigurvinsdóttur.
kýrklaufum. Desertskeiðar smíðaði hann
úr nautshornum, ennfremur reipishagldir.
Við spónagerð notaði hann spónapressu,
heitt vatn og kertaljós. Síðan pússaði hann
þá með taðösku og ullarklút. Margir voru
spænirnir geysifallegir gripir.
Yngsti bróðirinn, Sveinn, var skráður
bóndi á Skeiði frá 1919 til ársins 1937
þegar hann lét búið í hendur bróðursona
sinna og stundaði smíðar þess meira upp
frá því. Á Skeiði var smiðja og þar smíð-
aði Sveinn skeifur, skauta, hjarir á hurðir
og annað sem til þurfti. Einnig steypti
hann úr blýi og kopar, m.a. lýsiskolur.
Sveinn var lærður húsasmiður og vann
mikið við iðn sína. Af íbúðarhúsum sem
hann hafði yfirumsjón með og enn standa
í dag má nefna húsið á Skeiði, Gröf og
Brautarhóli. Af öðrum hafa heimildar-
menn nefnt húsið á Sandá, framhúsið á
Urðum, sem dalbúar muna vel eftir, bað-
stofuna á Melum o. fl. Þó nokkuð mun
hann einnig hafa starfað á Dalvík og einn-
ig utansveitar. Útihús smíðaði hann líka
fjölmörg. Samkvæmt munnlegum heim-
ildum virðist Sveinn gjarnan hafa verið
fenginn til að smíða grindur og skúffur á
hestvagna sem runnu sitt skeið einmitt
um hans daga.Til þess þurfti bæði timbur-
og járnsmíði.
Þegar Sveinn var heima, ekki síst á
vetrum, smíðaði hann ýmsa smærri hluti
til heimabrúks en einnig fyrir sveitung-
ana. Þar má nefna heyvinnuamboð,
smíðaáhöld, skíði og sleða, einnig lík-
kistur. Þuríður Kristín Sigurvinsdóttir frá
Skeiði segir að á uppvaxtarárum hennar
hafi nánast allir húsmunir þar á bæ verið
heimasmíðaðir: askar, spænir, stólar og
borð, rúm, fötur, strokkar og önnur ílát.
Margt af því var eitthvað skreytt og sumt
fagurlega útskorið, svo sem askar, skápar,
myndarammar o. fl.
Jón á Hæringsstöðum
Synir Jóhannesar Sigurðssonar, og bróð-
ursynir Sveins, Jón og Sigurður, voru báð-
ir sveitarsmiðir þótt ekki lærðu þeir þá
iðn formlega. Sigurður starfaði lengst á
Dalvík. Jón Jóhannesson var bóndi á
Hæringsstöðum 1916-1944 en var einnig
smiður góður. Hann var jafnvígur á tré og
járn, smíðaði jafnvel einnig úr leðri. Hann
hafði smíðahús í gamla frambænum og
smiðju á litlum hól sunnan og ofan við