Norðurslóð - 18.12.2002, Side 10
10 - Norðurslóð
Við fórum frá Reykjavík 29. jan-
úar árið 1959 kl. 1800 áleiðis á
karfamiðin við Nýfundnaland.
Skipstjóri var Marteinn Jónas-
son, reyndur togarasjómaður. Hann hafði
verið skipstjóri á Þorkeli mána í fjögur ár.
Fyrsti stýrimaður var Karl Magnússon,
Sigurður Kolbeinsson var 2. stýrimaður,
Þórður Guðlaugsson 1. vélstjóri, Jón
Grímsson 2. vélstjóri og loftskeytamaður
var sá sem þetta ritar, Valdimar Tryggva-
son.
Þann 30. janúar þegar við vorum komn-
ir 270 sjómílur frá Reykjanesi heyrði ég á
neyðarbylgjunni að eitthvað alvarlegt var
að ske. Ég hafði strax samband við Reykja-
vík Radíó TFA og fékk þær fregnir að
nýjasta skip dönsku Grænlandsverslunar-
innar ætti í miklum erfiðleikum undan
Hvarfi. Kristján Jónsson loftskeytamaður
sem þá var á vakt á Reykjavík Radíó bað
mig að hlusta vel á neyðarbylgjunni og
láta sig vita ef ég yrði einhvers vísari.
Skipið hét Hans Hedtoft, nefnt eftir for-
sætisráðherra Dana, og var sérstaklega
byggt til siglinga í ís. Það var með tvöfald-
an stjórnbúnað, annan í brúnni og hinn í
afturmastri, vatnsþétt skilrúm og styrktan
byrðing. Skipið fórst í sinni jómfrúarferð
og með því 95 manns.
Við fengum storm yfir hafið alla leið-
ina og erfitt sjólag og sóttist okkur ferðin
heldur hægt. Það lætur nærri að þetta séu
nálægt 1.200 sjómílum. Við vorum sex sól-
arhringa á leiðinni vestur. Við komum á
miðin síðari hluta miðvikudagsins 4. febr-
úar og var þá sæmilegt veður. Hófum
veiðar syðst á Ritubanka 50 gráður, 28
mínútur norðurbreiddar og 51 gráða vest-
urlengdar. Það er álíka sunnarlega og
syðsti oddi Englands. Við fengum lítið í
tveimur fyrstu holunum og jafnvel má
segja að okkur hafi gengið frekar illa all-
an fyrsta sólarhringinn, rifum trollið hvað
eftir annað og slitum vír, en eftir það
fengum við mikinn og góðan karfa og
fylltum skipið á tveimur sólarhringum og
18 tímum, um 400 tonn. Mest var veiðin
síðustu átján tímana. Þá hafðist ekki und-
an.
Laugardaginn 7. febrúar vann öll skips-
höfnin við að ganga frá aflanum að und-
anskildum fyrsta matsveini og tveimur
mönnum í vélarrúmi. Veðurspá var slæm
en engin viðvörun um fárviðri hafði verið
send út frá næstu strandstöðvum. Um kl.
1800 þennan dag var veiðum hætt og
gengið frá afla. Skipið gert sjóklárt til
heimferðar. Settar voru stímvaktir og
stefnan tekin á Reykjanes.
Björgunarbátunum fórnað
Klukkan 2200 um kvöldið skall veðrið á
eins og hendi væri veifað. Skipinu var
strax snúið upp í sjó og vind. Veður var af
NNV og jókst veðurhæðin stöðugt og um
miðnætti voru að minnsta kosti 10-12
vindstig, haugasjór, frost og blindbylur.
Fljótlega upp úr miðnætti herðir frostið
til muna svo ísing fer að hlaðast á skipið
sentimetra eftir sentimetra, tonn fyrir
tonn. Um kl. 0200 eftir miðnætti lagðist
skipið á bakborðshliðina og kom á það
mjög mikill halli. Allir skipverjar voru
kallaðir út til þess að berja klaka. Öll að-
staða var mjög erfið og áhöld af skornum
skammti. Marteinn og Karl ræddu sín á
milli hvort ekki væri réttast að koma bak-
borðsbjörgunarbátnum fyrir borð og fór
Karl ásamt tveimur hásetum aftur á báta-
Valdimar Tryggvason
Veiðiferð á
miðin við
Nvfundnaland
Áhöfnin á Þorkatli mána barðist fyrir lífí sínu
hátt í þrjá sólarhringa í ísingu og haugasjó
Á sjötta áratug síðustu aldar álti sér stað allnokkur útrás íslenska togaraflotans. Ný-
sköpunartogararnir voru öflug tæki og þeim var beitt víða um norðurhöf. Algengt
var að skipin færu til veiða norður undir Svalbarða og við Grænland. bæði austur-
ströndina sem að íslandi snýr en einnig við vesturströndina sem veit að Kanada.
Þessir túrar voru langir og aflinn verkaður í sait um borð.
Síðasti kal'li þessa ævintýris var karfaveiðin við Nýfundnaland. Þar fundust ákaf-
lega gjöful karfamið alldjúpt undan landi og þangað sóttu íslensk skip um nokkurt
skeið. Aflabrögðin voru með ólíkindum, karfanum var bókstaflega mokað um borð
og algengt að skipin fylltu sig á 2-3 dögum. Mjög dró úr þessari sókn eftir atburði
sem urðu snemma árs 1959 þegar togarinn Júlí fórst með allri áhöfn, um 30 manns,
og fleiri skip voru hætt komin í miklum veðurhörkum. Var veiðunum hætt árið eftir.
Eitl þeirra skipa sem tvísýnt var um var reykvíski togarinn Þorkell máni og þar
um borð var Valdimar Tryggvason ættaður úr Svarfaðardal, föðurbróðir Bjarna
Tryggvasonar geimfara. Valdimar rifjaði þessa sjóferð upp á fundi í Oddfellow-stúk-
unni Hallveigu fyrir nokkru og fékk Norðurslóð góðfúslegt leyfi hans til að birta þá
frásögn.
Marteinn Jónasson
skipstjóri.
Þóröur Guðlaugsson
1. vélstjóri.
dekk til þess verks. Við horfðum á eftir
björgunarbátnum, marandi hálffullur af ís
sjó, fljóta aftur með skipinu. Einhverjum
varð á orði: - Lítið gagn höfum við af
björgunarbátnum úr þessu.
Þegar mikill ís safnast á skip þyngjast
þau mjög, stöðugleiki minnkar og hætta
skapast á því að þau fari á hliðina og
sökkvi á skammri stundu. Þegar við vor-
um lausir við bakborðsbátinn rétti skipið
sig aftur um stund, en litlu síðar lagðist
skipið á stjórnborðshliðina og slepptum
við þá einnig stjórnborðsbátnum. Það
lætur nærri að það hafi verið um kl. 0500.
Alla nóttina var unnið þrotlaust við
klakabarning. Nokkrir af skipshöfninni
voru aftur á og tókst þeim að hreinsa
mikið af klaka af bátadekki og afturreiða
og einnig af brúnni. Sex menn voru
frammí. Ekki var þorandi að láta þá vinna
um nóttina vegna myrkurs og hríðarbyls.
Láta mun nærri að lofthiti hafi verið mín-
us 12 gráður og sjávarhiti sennilega undir
frostmarki.
Enginn vissi hve alvarlegt ástandið var
þar sem ekkert sást sökum myrkurs en
myrkrið var kolsvart. Svo líður nóttin og
var svo sannarlega lengi að líða. Upp rann
nýr dagur, sunnudagurinn 8. febrúar, og
þegar fór að sjást stafna á milli sáu menn
að ástandið var jafnvel enn verra en við
höfðum búist við. Skipið var bókstaflega
ein íshella yfir að líta. Um kl. 0800 um
morguninn ræddi ég við Martein Jónas-
son skipstjóra og fór þess á leit við hann
að við sendum út neyðarkall. Marteinn
var ekki sammála mér, taldi að með því
gætum við komið af stað einhverjum
alvarlegum umræðum í loftinu. - Það hafa
allir nóg með sig, sagði hann. En skömmu
Greinarhöfundur, Valdimar Tryggvason,
var ioftskeytamaður á Þorkatli mána.
síðar kallar Marteinn til mín og mæti ég
þá fram í brú með blað og blýant og hripa
niður það sem hann óskaði eftir að ég
segði. Þetta blað hef ég varðveitt fram á
þennan dag. Klukkan 0830 kallaði ég sam-
kvæmt fyrirmælum skipstjórans á 2182
kHz, svokallaðri hlust- og neyðarbylgju
til allra skipa: Höfum átt í miklum erfið-
leikum í alla nótt, sleppt báðum björgun-
arbátunum, barið klaka en ekkert hefst
undan. Skipið liggur á hliðinni.Togararnir
Júní og Bjarni riddari svara strax. Þeir
reyna að miða okkur bæði á 425 og 2411
kHz en tekst það ekki.
Slys á hvalbaknum
Þegar bjart var orðið réðust sex menn
undir stjórn Sigurðar Kolbeinssonar 2.
stýrimanns, en þeir höfðu haldið sig í lúk-
arnum um nóttina, til uppgöngu á hval-
bakinn við mjög hættulegar aðstæður.
Blindbylur gerði auk þess það að verkum
að menn sáu varla handa sinna skil. Þeir
þurftu að byrja á því að berja klakann af
stiganum til þess eins að komast upp á
hvalbakinn. Mikill vandi steðjaði strax að
okkur við klakabarninginn sökum þess að
við höfðum engin nothæf verkfæri. Allan
tímann var unnið í vélarrúminu við smíð-
ar á einhvers konar verkfærum sem að
gagni mættu koma. Til þess var notað allt
tiltækt efni sem fannst í vélarrúminu.
Klakabarningurinn gekk samt nokkuð
vel framan af, en skyndilega reið brotsjór
yfir skipið framanvert. Marteinn sá tím-
anlega hvar brotsjórinn nálgaðist og gat
kallað til þeirra sem á hvalbaknum voru
að vara sig og notaði til þess kalllúður.
Þegar við sáum fram á hvalbakinn eftir að
brotið hafði riðið yfir var það okkar fyrsta
verk að reyna að kasta tölu á skipverja til
að sjá hvort einhvern þeirra hefði tekið
út. Kom þá fljótlega í ljós að allir voru til
staðar en Sigurður Kolbeinsson virtist
vera slasaður. Með miklum erfiðismunum
tókst að koma Sigurði niður í lúkar og þar
var hann skilinn eftir einn og ósjálfbjarga.
Seinna um daginn var farið að óttast
um togarann Júlí frá Hafnarfirði þar sem
ekkert hafði til hans heyrst frá því á laug-
ardagskvöld þrátt fyrir að skipin hefðu
kallað á hann af og til allan daginn með
stuttu millibili. Þá sáum við okkur ekki
annað fært en að senda Bæjarútgerð
Reykjavíkur skeyti um ástand okkar og
síðar um daginn einnig um atvikið á hval-
baknum. Útgerðin hafði strax samband
við slysadeild Landspítalans og kom fljót-