Tímarit um endurskoðun og reikningshald - 01.02.1984, Blaðsíða 15

þau notar, biðji um nánari upplýsingar eða
geri sjálfur frekari athuganir. Sé leitt í ljós, að
tjónþoli hefði ekki orðið fyrir neinu tjóni eða
tjón hans hefði ekki orðið jafn mikið, ef hann
hefði gætt eðlilegrar varúðar við könnun á
endurskoðuðum reikningsskilum, skerðist
bótaréttur hans í samræmi við það.
Ef skipta á sök er niðurstaða háð mati. Til
dæmis má nefna danskan dóm (UfR 1951,960
H). Þar var skaðabótakrafa á hendur endur-
skoðanda lækkuð með vísun til þess, að
stjórnandi fyrirtækis hafði ekki haft nægilegt
eftirlit með meðferð sjóðs og færslu bók-
halds. Sé um stórfellda sök endurskoðanda
að ræða, gæti farið svo, að öll ábyrgð yrði
felld á hann, þótt leitt væri í ljós að tjónþoli
hefði ekki gætt fullrar árvekni. Á sama hátt
má vera, að endurskoðandi yrði sýknaður af
bótakröfu, þrátt fyrir skort á kostgæfni við
endurskoðun, ef tjónþoli hefur sýnt mikið
gáleysi. Dæmi um, að mikið gáleysi tjónþola
leiði til sýknu endurskoðanda er að finna í
dönskum hæstaréttardómi frá 1943 (UfR
1943.206 H). Atvik voru þau, að lögmaður-
inn A hafði gerst félagi annars lögmanns (B).
Ákvörðun A um að ganga í félagið byggðist
að nokkru á bráðabirgða reikningsyfirliti,
sem endurskoðandi hafði gert. Yfirlitið sýndi
fremur lítið eigið fé í fyrirtæki B. í dómi segir,
að A hefði átt að gera sér grein fyrir, að B ætti
ekki fyrir skuldum. A hefði verið í lófa lagið,
l að afla nánari upplýsinga um eignir og skuldir
fyrirtækis B. Endurskoðandinn var sýknaður
af bótakröfu A (Gomard, bls. 76).
8. Lækkunarheimild í 132. gr. laga um
hlutafélög
Það er almenn regla, að þegar einhver er
skaðabótaskyldur, er honum skylt að greiða
tjónþola fullar bætur fyrir allt tjón, sem
sannanlega hefur hlotist af tjónsatburðinum.
Frá aðalreglunni er sú mikilvæga undan-
tekning, að tjónþoli getur þurft að bera hluta
tjóns síns sjálfur, ef hann er meðvaldur að
tjóninu sbr. það sem áður segir um eigin sök
tjónþola. (7. kafla hér að framan).
í íslenskum lögum eru örfá ákvæði, er veita
dómstólum heimild til að lækka bótafjárhæð,
enda þótt tjónþoli eigi enga sök. (Um
helstu ákvæði af þessu tagi sjá Arnljótur
Björnsson, bls. 151-152). Eitt slíkt ákvæði er
132.gr. laga nr. 32/1978 um hlutafélög, en 2.
mgr. hennar er svohljóðandi:
„Bótafjárhœð má færa niður með hæfilegu
tilliti til þess, hve mikil sökin var og tjónið, til
efnahags tjónvalds og annarra atvika. “
Heimild þessi á við, ef bótaskylda hvílir á
reglunni í 1. mgr. 132. gr. Nær lækkunar-
heimildin því m.a. til bótaskyldu endurskoð-
anda (hvort sem hann er löggiltur eða ekki),
en þó því aðeins að annað hvort eftirfarandi
skilyrða sé fyrir hendi:
(1) að hlutafélag hafi orðið fyrir tjóninu eða
(2) að hluthafi eða aðrir hafi orðið fyrir tj óni
vegna brota á lögum um hlutafélög eða
samþykktum hlutafélags.
Ljóst er, að einhver veigamikil rök hljóta
að vera fyrir því, að löggjafinn gerir svo
stórfellda undantekningu frá almennum bóta-
reglum. Verður nú lauslega að þeim vikið.
Endurskoðendur hlutafélags, stjórnendur og
aðrir, er hafa með höndum ábyrgðarstörf
fyrir hlutafélag, sem hefur einhvern rekstur
að ráði, geta að sjálfsögðu valdið gífurlega
miklu fjártjóni í störfum sínum fyrir félagið.
Slíkt tjón getur orðið vegna tiltölulega
smávægilegrar yfirsjónar eða mistaka, sem
hent geta hvern og einn. Þegar svo stendur á,
þykir eðlilegt, að dómstólum sé opin leið til
að víkja frá þeirri almennu reglu, að tjónvaldi
sé skylt að greiða fullar bætur. Sakarstigið og
fjárhæð tjónsins eru því meðal þeirra atriða,
sem dómstólum ber að taka tillit til, er þeir
ákveða, hvort eða hvernig heimildinni í 2.
mgr. 132. gr. verði beitt. Ef tjóni er valdið
viljandi kemur ekki til greina að beita
heimildinni. Stórkostlegt gáleysi tjónvalds
myndi að jafnaði koma í veg fyrir að
heimildin yrði notuð.
Oft er sagt, að sanngirnis- eða velferðar-
13